Ζόμπι

Προβληματικό παιδί για τους γονείς του, ασθενής-πρόκληση για τον ψυχίατρό του, γλυκύτατος εγγονός για την πλούσια γιαγιά του και τις φίλες της. Στην πραγματικότητα, όμως, είναι ο πιο αληθοφανής, ο πιο τρομακτικός ψυχοπαθής δολοφόνος της σύγχρονης λογοτεχνίας.


«Μια συναρπαστική, ανηλεής καταγραφή της μεταμόρφωσης ενός αγοριού σε καθ' έξιν δολοφόνο»

Associated Press

«... τρομακτικό, αποκαλυπτικό, το πιο ανατριχιαστικό μυθιστόρημα που έχει γράψει ποτέ η Joyce Carol Oates»

Booklist

ΚΡΙΤΙΚΗ



Το ζόμπι, φανταστικό σύμβολο, που προέρχεται από την αφρικανική μυθολογία, κατοίκησε, κυρίως, στο σινεμά τρόμου και όχι στην ανάλογη λογοτεχνία. Η λέξη κατάγεται μάλλον από το Κονγκό και υποδηλώνει τη θηλυκή χθόνια θεότητα του πύθωνα, η υπερφυσική δύναμη της οποίας μπορεί να επαναζωοποιήσει έναν νεκρό με τις κατάλληλες λατρείες και τελετουργίες βουντού. Το ζόμπι είναι ένα υπερφυσικό πλάσμα, που δεν ανήκει ούτε στη ζωή ούτε στο θάνατο. Δεν έχει φωνή και θέληση, κινείται μηχανικά και τρέφεται με αίμα και ανθρώπινη σάρκα· μπορεί να μολύνει έναν φυσιολογικό άνθρωπο και να τον καταστήσει και αυτόν νεκροζώντανο. Συνδέεται με το μύθο της αιγυπτιακής μούμιας και του βαμπίρ. Το αρχέτυπο του ζόμπι πρέπει να αναζητηθεί στη βιβλική ανάσταση του Λαζάρου. Αργότερα, στην εβραϊκή μυθολογία, θα μετεξελιχθεί σε γκόλεμ και επί των ημερών μας, σε ρομπότ. Υπό ευρεία έννοια σημαίνει τον άβουλο, διανοητικά καθυστερημένο άνθρωπο, που μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως πειθήνιο όργανο παντοιοτρόπως. Είναι πιθανόν η ρεαλιστική καταγωγή του να σχετίζεται με τη νεκροφάνεια, η οποία, ως αλλόκοτο «ανεξήγητο» φαινόμενο, προσέλαβε μεταφυσικές διαστάσεις. Από τα λίγα λογοτεχνικά του δείγματα, δύο απ' αυτά, που κυκλοφόρησαν στις αρχές του περασμένου αιώνα, αξίζει ν' αναφερθούν: «Το Μαγικό νησί», του Γουίλιαμ Σίμπρουκ και «Βουντού στην Αϊτή», του Αλφρεντ Μετρό. Από τις κινηματογραφικές εκδοχές του οι πιο ενδιαφέρουσες είναι: «Το λευκό ζόμπι» (1932), του Βίκτορ Χάλπεριν, «Περπάτησα με ένα ζόμπι» (1943), του Ζακ Τουρνέρ, και «Η νύχτα των ζωντανών νεκρών» (1968), του Τζορτζ Ρομέρο.

Η Αμερικανίδα συγγραφέας Τζόις Κάρολ Οουτς (γενν. 1938), πολυγραφότατη και πολυβραβευμένη, η εργασία της οποίας περιλαμβάνει δοκίμιο, θέατρο, διήγημα και μυθιστόρημα, χρησιμοποιεί το εν λόγω σύμβολο, αφ' ενός, για να σχεδιάσει το αποκρουστικό πορτρέτο ενός ψυχωσικού δολοφόνου, ενός «νεκροζώντανου», τη συμπεριφορά του οποίου υπαγορεύουν τα ανομολόγητα πάθη του και αφ' ετέρου, για να ανιχνεύσει μέσω αυτού ένα συγκεκριμένο κοινωνικοπολιτικό καθεστώς. Το αποτέλεσμα του εγχειρήματός της είναι σχεδόν συγκλονιστικό· η συγγραφέας, ξεπερνώντας ακόμη και το μύθο της, αν όχι και τις όποιες φεμινιστικές, ενδεχομένως, εμμονές της (υπεύθυνο για την ανθρώπινη κτηνωδία είναι μόνο το άρρεν ως «φυσική» πηγή του «κακού»), κατορθώνει να συλλάβει ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα του κόσμου: την εξουσιαστική υπεροχή που διέπει και χαρακτηρίζει σε βάθος τις σχέσεις των ανθρώπων και σε ατομικό και σε συλλογικό επίπεδο. Αλλά, ακόμη και πέρα απ' αυτό, συλλαμβάνει, πράγμα που είναι και το σπουδαιότερο, το ακατανόητο και ανεξήγητο μιας τερατωδώς ασύλληπτης δημιουργίας, η οποία αενάως αυτοαποκαλύπτεται. Δεν είναι καθόλου τυχαίο, και φαντάζομαι γι' αυτούς τους λόγους, ότι το εν λόγω μυθιστόρημά της τιμήθηκε το 1996 με το Παγκόσμιο Βραβείο Λογοτεχνίας του Φανταστικού και με το βραβείο Μπραμ Στόουκερ.

Ο κεντρικός ήρωάς του, Κουέντιν Π, γιος επιστήμονα, τριάντα ενός ετών, εκδηλώνει από παιδί την τερατώδη φύση του πνίγοντας ένα μωρό. Τώρα, έχει καταδικαστεί σε ποινή φυλάκισης δύο χρόνων, με αναστολή, για σεξουαλική παρενόχληση ενός δωδεκάχρονου μαύρου αγοριού. Το γεγονός θα τον οδηγήσει σε αποτελεσματικότερη μεταμφίεση, προκειμένου να επιτύχει το βαθύτερο σκοπό του: Να μετατρέψει με επιστημονικό τρόπο ένα αγόρι σε «ζόμπι», που θα τον υπακούει τυφλά. Τις αποτυχημένες προσπάθειές του, τη μία φρικτότερη της άλλης, περιγράφει με νατουραλιστική ωμότητα, αλλά και εύστοχη διεισδυτικότητα η συγγραφέας, κατορθώνοντας έτσι να ανιχνεύσει το εφιαλτικό «πρόσωπο» του ήρωά της και μέσω αυτού, το προαναφερθέν άγνωστο τρομακτικό μυστήριο της ύπαρξής, όπως στην προκειμένη περίπτωση. «Είσαι αυτό που κάνεις», δηλώνει η Οουτς διά στόματος του ήρωά της. Και αφού «είσαι μόνος στο Σύμπαν», τότε το μόνο που σου μένει είναι να ενδίδεις στον εαυτό σου επιβεβαιώνοντάς τον. Με τη στοχαστικότητα ενός σοφού και τη δεξιοτεχνία ενός χειρουργού, ο Κουέντιν Π αυτοαναλύεται κι εκτίθεται στο προσκήνιο τέτοιος που είναι. Νοσηρό σύμπτωμα, αντανάκλαση ενός «ασθενούς» κόσμου; 'Η απλώς αρρωστημένη φαντασίωση της συγγραφέως;

Στο ίδιο μήκος κύματος με τον Μπρετ Ιστον Ελις, την Αν Ράις ή την Πόπη Μπράιτ, αλλά και πλήθος άλλων σύγχρονων ομοτέχνων τους, που επιχειρούν να εκφράσουν το παγκόσμιο παρακμιακό κλίμα με σκληρή γλώσσα, η Τζόις Κάρολ Οουτς, χρησιμοποιώντας ένα ελεγχόμενα παραληρηματικό, πρωτοπρόσωπο αφηγηματικό ύφος, σχεδιάζει το πορτρέτο του «τέρατός» της με βάναυσες γραμμές και βίαια χρώματα. Ο λόγος της, άμεσος, επιθετικός, σαρδόνιος, δηλητηριώδης, ούτε για μια στιγμή ωραιοποιημένος, με τις ξαφνικές αποκρουστικές «ομολογίες» του ήρωά της, αποκαλύπτει το αποπνικτικό σκοτάδι του ανθρώπου, που γίνεται ακόμη πιο εφιαλτικό, ακόμη πιο τρομακτικό όταν η «απάντηση» στη διαπιστωμένη φρίκη είναι η ακόμη μεγαλύτερη φρίκη της κοσμικής σιωπής. Το τραγικά αδιέξοδο ανθρώπινο τοπίο της βρίσκεται στα πρόθυρα μιας γενικευμένης σήψης, συνισταμένη της οποίας μοιάζει να είναι ο εν λόγω ήρωάς της, στο σκοτεινό υπόγειο του οποίου κατέρχεται για να καταγράψει τις ανεξήγητες, τερατώδεις, αλλά «φυσικές» εκδηλώσεις του. Η συγγραφέας δεν αρκείται, όμως, μόνο σ' αυτό. Στο βάθος του μύθου της, αν δεν τον χρησιμοποιεί μάλιστα γι' αυτόν ακριβώς το λόγο, υποκρύπτεται η εξουσιαστική σχέση Κυρίου-Υπηρέτη, σύμφωνα με την οποία επιδίωξη-επιθυμία του πρώτου είναι η προσπάθεια εξορκισμού της δικής του υποδούλωσης μέσα από την υποδούλωση-υποταγή του δεύτερου. Απ' αυτή την άποψη, ο ήρωας της Τζόις Κάρολ Οουτς ξεπερνά την «κλινική» περίπτωσή του και γίνεται το αποκρυπτογραφικό είδωλο μιας ολόκληρης κοινωνίας, αν όχι και της ανθρωπότητας γενικότερα, οι κοινωνικοπολιτικές και θρησκευτικές δομές της οποίας καλλιεργούν, εκτρέφουν και αναπαράγουν το «νεκροζωντανό» ανθρωποφάγο εαυτό της.

Η Τζόις Κάρολ Οουτς έγραψε ένα τρομακτικό μυθιστόρημα, μια κάθοδο στη σύγχρονη ανθρώπινη κόλαση, το σύμπαν της οποίας εικονογραφεί με ανατριχιαστικά αποκαλυπτικές λεπτομέρειες, οι οποίες όλες μαζί συνθέτουν τον «άλλο εαυτό», που κατά έναν παράδοξο τρόπο, όσο ολοκληρώνεται ως χαρακτήρας τόσο πιο άγνωστος εμφανίζεται και γι' αυτό πιο φοβερά απρόβλεπτος. Το εφιαλτικό οδοιπορικό του οδηγεί στην ανθρώπινη σκοτεινιά· η Τζόις Κάρολ Οουτς δεν το περιγράφει απλώς, το μετουσιώνει με τη δεξιοτεχνία της σε λογοτεχνικό συμβάν. Αυτό είναι το προσόν και η καταξίωσή του.

Η πάρα πολύ καλή μετάφραση του Βασίλη Μπαμπούρη το επιβεβαιώνει.



ΜΑΚΗΣ ΠΑΝΩΡΙΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 19/04/2002