Δύο μάνες

Χαρακτηριστικό δείγμα του πρωτότυπου –και πρωτοποριακού για την εποχή του– τρόπου με τον οποίο ο Ουναμούνο έκανε λογοτεχνία, η νουβέλα Δύο μάνες είναι ένα από τα γοητευτικότερα και πιο ανοιχτά σε αναγνώσεις αφηγήματά του. Η κεντρική ηρωίδα της, η Ρακέλ, αποτελεί έναν από τους πιο δυνατούς χαρακτήρες που βγήκαν ποτέ από την πένα του μεγάλου Ισπανού κλασικού. «Μοιραία γυναίκα» και πανούργα μέγαιρα, «μαύρη χήρα» και ιδιότυπη φεμινίστρια, η Ρακέλ, γήινη όσο και απόκοσμη, είναι τόσο μυστηριώδης που ώρες ώρες φαντάζει σαν μορφή βγαλμένη από τη λογοτεχνία του φανταστικού, και ειδικότερα της Παρακμής του fin de siecle. Και όμως, ο αινιγματικός αυτός χαρακτήρας, που ασκεί στον αναγνώστη την ίδια σαγήνη με την οποία ρουφά, σαν θηλυκό βαμπίρ, τη βούληση του συντρόφου της, ενός πάλαι ποτέ δον Ζουάν, μας κάνει να προβληματιζόμαστε τόσο για διαχρονικά ερωτήματα, όπως το πώς μπορεί να ξεπεράσει ο άνθρωπος τη φθαρτή του φύση, όσο και για θέματα που ανήκουν στη ζέουσα ανοιχτή συζήτηση σχετικά με τους επιβεβλημένους ρόλους των φύλων και την ίδια την έμφυλη ταυτότητα. Και όλα αυτά, διά χειρός ενός συγγραφέα των αρχών μόλις του 20ού αιώνα.

Ο φτωχός Χουάν, χωρίς το «δον» πλέον, έτρεμε ανάμεσα στις δύο γυναίκες, ανάμεσα στον άγγελο λυτρωτή και τον δαίμονά του. Πίσω του είχε τη Ρακέλ, και μπροστά του, την Μπέρτα, και τον έσπρωχναν και οι δύο. Προς τα πού; Εκείνος διαισθανόταν ότι τον έσπρωχναν στον χαμό του. Θα χανόταν μέσα τους και εξαιτίας τους. Τραβώντας τον καθεμία προς το μέρος της, τον έσκιζαν σιγά σιγά στα δύο. Ένιωθε σαν εκείνο το παιδί που διεκδικούσαν οι δύο μάνες ενώπιον του Σολομώντα, μόνο που δεν ήξερε ποια απ’ τις δύο, η Ρακέλ ή η Μπέρτα, τον ήθελε ακέραιο προς χάριν της άλλης και ποια ήθελε να τον μοιράσουν κι ας πέθαινε.