Οι εκθέσεις των Βενετών βαΐλων και προνοητών της Κέρκυρας (16ος αιώνας)

Οι Βενετοί ευγενείς που εκλέγονταν σε διοικητικά αξιώματα της Γαληνοτάτης λάβαιναν κατά τον διορισμό τους γραπτή εντολή διοίκησης (commissio), κείμενο όπου αναλυόταν η σημασία του αξιώματος, διαγράφονταν τα κύρια ζητήματα που έχριζαν προσοχής και παρέχονταν σαφείς οδηγίες για την επίλυση συγκεκριμένων προβλημάτων. Μετά τη λήξη της θητείας τους οι αξιωματούχοι όφειλαν να συντάξουν λεπτομερή αναφορά (relation), που την παρουσίαζαν σε συνεδρίαση του Σώματος (Μεγάλο Συμβούλιο, Σύγκλητος / Κολλέγιο) που τους είχε εκλέξει. Στις αναφορές των Βενετών διοικητών (βαΐλων, προνοητών, ρεκτόρων και άλλων) των βενετικών κτήσεων της ελληνικής Ανατολής παρέχονται λεπτομερείς περιγραφές για τη φυσική κατάσταση και τον πληθυσμό της κτήσης, αναφέρονται τα ζητήματα που απασχόλησαν τον κρατικό λειτουργό, αναλύονται οι λύσεις που δόθηκαν για τη θεραπεία των ποικίλων προβλημάτων που υπήρχαν, επισημαίνονται οι ανάγκες που είχαν δημιουργηθεί και έπρεπε να απασχολήσουν τον διάδοχό-του και τέλος υποδεικνύονται λύσεις για την αντιμετώπιση των προβλημάτων της κτήσης. Συνήθως αυτές οι υποδείξεις, που είχαν προκύψει από τη διοικητική εμπειρία του απερχόμενου λειτουργού, αποτελούσαν κρίσιμα στοιχεία για τη σύνταξη της εντολής που θα εγχειριζόταν στον νέο αξιωματούχο.

Η αξιολόγηση των αναφορών των Βενετών διοικητών που υπηρέτησαν στον ελληνικό χώρο και η επισήμανση της σπουδαιότητας που έχουν ως πρωτογενείς ιστορικές πηγές έγινε σχετικά ενωρίς από νεότερους μελετητές. Αρκετά από αυτά τα κείμενα δημοσιεύθηκαν ήδη από τον 19ο αιώνα. Ωστόσο, παρά τις εκδοτικές συμβολές Ελλήνων ερευνητών, όπως ο Κ. Ν. Σάθας, ο Σπ. Θεοτόκης, ο Σπ. Λάμπρος, ο Στ. Σπανάκης και άλλοι νεότεροι, που εμπλούτισαν την επιστημονική βιβλιογραφία με την έκδοση πολλών και σημαντικών κειμένων ανοίγοντας τον δρόμο για την επιστημονική αξιοποίησή τους, μέχρι πρόσφατα δεν είχε καταστρωθεί πρόγραμμα συστηματικής έκδοσης των αναφορών αυτών. Από την άλλη μεριά τα κείμενα των εντολών διοίκησης παρέμεναν κατά πολύ, παρά την αξία που έχουν, στο περιθώριο της ιστορικής έρευνας. Ας σημειωθεί, ότι αν η προσέγγιση των αναφορών που απόκεινται κατά μέγα μέρος στο Κρατικό Αρχείο της Βενετίας και σε μικρότερο αριθμό στις συλλογές των βενετικών βιβλιοθηκών είναι ευκολότερα δυνατή, οι εντολές διοίκησης είναι δυσκολότερα προσεγγίσιμες, επειδή με εξαίρεση ορισμένες περιπτώσεις που τα επίσημα αυτά έγγραφα φυλάσσονται σε δημόσιες αρχειακές συλλογές οι περισσότερες commissiones απόκεινται σε οικογενειακά αρχεία. [...]

(από τον πρόλογο, Γ. Ν. Μοσχονάς)