Ορθοδοξία και παράδοση

Θυμάμαι τη μικρή πολιτεία, όπου γεννήθηκα. Τα παιδικά μου χρόνια. Είχε τότε μόνο Δημοτικό Σχολείο και Ελληνικό, με Σχολάρχη. Θυμάμαι που στις νυχτερινές ακολουθίες των Χαιρετισμών και της Μεγάλης Εβδομάδας, μικρός στην εκκλησία, μέσα στο ιερό όπου ιερουργούσε ο Παππούς μου, ο παπάς, γλάρωναν τα μάτια μου και κουτούλαγα. Και ο Παππούς μου μ' έπαιρνε από το χέρι και με ξάπλωνε επάνω στην κασέλλα, όπου είχε τα ιερά του· μια κασέλλα πλάϊ στον κάλαμο της αγίας τράπεζας. Από την πλάκα της έπεφτε η ενδυτή εμπρός από την κασέλλα και ήταν σαν να με σκέπαζε το ιερό άμφιο στον ύπνο μου.
... Στην προκείμενη «Δοκιμή αυτοβιογραφίας» ας μην περιμένει κανείς πως θα βρει κάτι σπουδαίο και αξιομνημόνευτο. Αντίθετα, τα βιογραφικά επεισόδια που σημειώνονται είναι από τα πιο ασήμαντα που μπορεί να φανταστεί κανείς. Και ούτε καν είναι που να ενδιαφέρουν τους ώριμους ανθρώπους. Ανήκουν στην καθημερινότητα. Τα παρουσιάζω μόνο για λόγους τεχνικούς, σαν ένα είδος σκελετού για όσα άλλα δεν είναι βιογραφικά.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Την ιδεολογία που αναπτύχθηκε μέσα από το δίκτυο της κοινωνικής, πολιτικής και εκκλησιαστικής επιρροής των οργανώσεων της αδελφότητας ΖΩΗ, και ειδικότερα την υπογραφή του Αλέξανδρου Τσιριντάνη εντοπίζει ο αρχαιολόγος Δημήτριος Πάλλας (1907-1995) στο κεντρικό ιδεολόγημα της στρατιωτικής δικτατορίας, το αλήστου μνήμης «Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών».

Το δοκίμιο που επρόκειτο να δημοσιευθεί στο «Βήμα» (αν διεκπεραιούτο από τα τελωνεία της λογοκρισίας) τεκμηριώνει τη σχέση αυτή με εκτεταμένη έρευνα στον παραληρηματικό λόγο του Γεωργίου Παπαδόπουλου και των άλλων πρωταγωνιστών της 21ης Απριλίου.

Το σημαντικό αυτό κείμενο παρουσιάζει η Ολγα Γκράτζιου από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, δέκα χρόνια μετά τον θάνατο του Δημητρίου Πάλλα, μαζί με ένα αυτοβιογραφικό σημείωμα που πραγματεύεται (1972) τη γένεση μιας σειράς νεότερων ιδεών (Χρ. Γιανναράς) για τη σχέση Ελληνισμού και Ορθοδοξίας. Δεν θα μπορούσα να φαντασθώ πιο σημαντική (και λυτρωτική) συμβολή στην άγονη και θλιβερή έρημο της εκκλησιαστικής κρίσης που διανύουμε τόσα χρόνια.

Τα δοκίμια διεισδύουν με προσοχή και τιμιότητα στη μορφολογία (και την παθολογία) της εκκλησιαστικής μας κατάστασης που αρνείται να αλλάξει, αναδεικνύοντας τις ρίζες μιας διαχρονικής κρίσης. Μας βοηθούν να καταλάβουμε την (διαφορετικά ακατανόητη) ενδελέχεια που οδήγησε στο τηλεοπτικό θέαμα των τελευταίων μηνών, και τον χορό των «σκανδάλων». Γραμμένα σε μια γλώσσα που εμπνέει ευγένεια μέσα από την απλότητα και πολλαπλασιάζει την ικανοποίηση της ανάγνωσης, τα δύο δοκίμια περιγράφουν την αφετηρία της εκκλησιαστικής κρίσης. Την κρίση ταυτότητας της Εκκλησίας της Ελλάδος, κρίση που περιπλέκεται από τον ασφυκτικό εναγκαλισμό της με τη νεοελληνική πολιτεία.

Ο Πάλλας έχει το πλεονέκτημα να μη θεωρητικολογεί. Δεν αντιμετωπίζει το ζήτημα ως άσκηση στο συνταγματικό δίκαιο και στην πολιτική επιστήμη ή ως ευκαιρία διακήρυξης προοδευτικότητας. Μιλάει βιωματικά, για αισθήματα, για σκέψεις, για ιδέες που πληρούν τον χώρο της Εκκλησίας. Είναι μέλος της Εκκλησίας αλλά δεν μιλάει το ανυπόφορο ιδίωμα που θεωρούν υποχρεωτικό να ενστερνισθούν όσοι ασχολούνται με εκκλησιαστικά θέματα. Μιλάει μια ζωντανή, ζεστή, ευγενική γλώσσα. Δεν κρατάει την απόσταση που θέτουν οι κοσμικοί σχολιαστές των εκκλησιαστικών πραγμάτων ή όσοι αντιλαμβάνονται ότι δεν μπορούν να προσπεράσουν το θέμα χωρίς συνέπειες αλλά θέλουν ταυτόχρονα τα χέρια τους καθαρά από τη σκόνη, τη λάσπη, τη βρώμα τέτοιων υποθέσεων.

Με ξεχωριστή γενναιοδωρία αρνείται την εύκολη πολιτική εκμετάλλευση της πολύπλοκης κατάστασης που πραγματεύεται και αρνείται να υποτάξει την πραγματικότητα στις ανάγκες της πάλης των ιδεών. Δεν εμπλέκεται σε πολιτικές συγκρούσεις, δεν μειώνει, δεν προσβάλλει αυτούς με τους οποίους προφανώς διαφωνεί κατηγορηματικά. Δείχνει ότι μπορεί να υπάρξει σύγκρουση ιδεών χωρίς την εμπάθεια, την ευτέλεια, ακόμη και την κακοήθεια που συνήθως χαρακτηρίζει τις εκκλησιαστικές συγκρούσεις.

Είναι γι' αυτό πολύτιμος στην οργάνωση της συζήτησης για την Εκκλησία που εκκρεμεί από τότε, από τη δεκαετία του 1970. Τα δοκίμια που πραγματεύονται ιδέες που επηρέαζαν τότε - και συνεχίζουν να επηρεάζουν την Εκκλησία της Ελλάδος - εντοπίζουν ταυτόχρονα ιδέες και πρακτικές που βρίσκονται πάντοτε στη ρίζα της κρίσης που διαπερνά την Εκκλησία. Από πού προέρχονται άλλωστε τα κύματα της κρίσεως που πλήττουν την Εκκλησία της Ελλάδος; Δεν προέρχονται από τη μήτρα που περιγράφει ο Πάλλας;

Το δοκίμιο για την 21 Απριλίου δεν θα μπορούσε να δημοσιευθεί τότε - χειμώνας 1973-74 - στο «Βήμα». Δεν επεζήτησε όμως ο Πάλλας να δημοσιευθεί αργότερα, μετά τη Μεταπολίτευση. Δεν άφησε κανένα στοιχείο εξήγησης αυτής της απόφασης, αλλά είναι προφανές ότι οι μεγάλες αλλαγές που συντελούνταν στην Εκκλησία της Ελλάδος την ώρα που γραφόταν το δοκίμιο επηρέασαν την επικαιρότητά του. Την παραίτηση του Αρχιεπισκόπου Ιερώνυμου Κοτσώνη ακολούθησαν συντακτικές πράξεις της δικτατορίας του Ιωαννίδη οι οποίες κήρυσσαν έκπτωτους τους «Αρχιερείς οίτινες δι' ενεργειών και εκδηλώσεών των διαταράσσουν την ειρήνην και την ενότητα της Εκκλησίας» και κατοχύρωναν ότι αυτές οι αποφάσεις δεν υπόκεινται «εις ένδικον μέσον ή προσφυγήν ενώπιον πάσης εκκλησιαστικής η πολιτειακής αρχής ή δικαστηρίου». (Συντακτική Πράξη 7 αρθ. 2 της 2ας Ιουλίου 1974). Τότε διαμορφώθηκε ο χρυσοπηγιακός πυρήνας που κυρίευσε στην Εκκλησία της Ελλάδος μετά τη μεσοβασιλεία Σεραφείμ.

H κρίση των «ταυτοτήτων», ως εναρκτήριο λάκτισμα, έδωσε νωρίς τη γεύση όσων θα ακολουθούσαν. Απόπειρα περιθωριοποίησης του Οικουμενικού Πατριαρχείου (σύγκρουση γύρω από το θέμα των Νέων Χωρών), Εκκλησιαστικό - δικαστική διαπλοκή (Γιοσάκης), Εκκλησιαστικό - πολιτική διαπλοκή (Βαβύλης) κτλ. Ο Αλέξανδρος Τσιριντάνης, ο Θεόδωρος Μερτικόπουλος και η ιδεολογία του ελληνοχριστιανισμού είναι το μόνο στοιχείο που συνέχει πλέον τον πυρήνα της νέας εκκλησιαστικής εξουσίας, αν προσπεράσουμε βέβαια τη λαγνεία (ενδημικά ομοφυλοφιλική) και τη φιλαργυρία.



ΑΛΚΗΣ ΚΟΥΡΚΟΥΛΑΣ

Το ΒΗΜΑ, 26/06/2005