Τοπογραφία του Αθηναϊκού πεδίου κατά τη μεταβυζαντινή περίοδο

Η παρούσα διατριβή στοχεύει στην κατά το δυνατόν αποκατάσταση της εικόνας που παρουσίαζε το αθηναϊκό πεδίο κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας στην Αττική (1456-1821), με βάση τις γραπτές πηγές και τα αρχαιολογικά τεκμήρια. Η συγκεκριμένη περιοχή διαχρονικά είχε μεγάλη σημασία για την Αθήνα, καθώς αποτελούσε την ενδοχώρα που τροφοδοτούσε την πόλη με προϊόντα και ανθρώπινο δυναμικό και επιδρούσε στην ιστορική εξέλιξη της ως ο ζωτικός, περιβάλλων χώρος της. Αντίστοιχα, η πεδιάδα επηρεαζόταν πάντοτε από τη ζωή της πόλης, καθώς αυτή ρύθμιζε την εξέλιξη των περιχώρων της σε όλες τις πτυχές της (διοίκηση, οικονομία, πολιτισμός κ.ά.).


Παρά το πολύπλευρο ενδιαφέρον που παρουσιάζει, η εξέταση της κατάστασης του αθηναϊκού πεδίου κατά την Τουρκοκρατία δεν έχει μέχρι σήμερα μελετηθεί συστηματικά. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι τα βασικά στοιχεία της περιοχής -οικισμοί, οδικό δίκτυο, καλλιέργειες και φυσικό περιβάλλον- που παρέμεναν σχεδόν αναλλοίωτα μέχρι και τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αι., εξαφανίστηκαν λόγω της κατοπινής "ανάπτυξης" της Αθήνας. Πρόκειται για ένα βασικό πρόβλημα στην έρευνα του αντικειμένου, πολλά κεφάλαια του οποίου δεν είναι δυνατόν πλέον να προσεγγιστούν στην υλική τους υπόσταση. Οι γραπτές μαρτυρίες εν μέρει μόνο μπορούν να καλύψουν αυτή την έλλειψη. Τον μοναδικό άμεσο σύνδεσμο με την εξεταζόμενη ιστορική φάση του χώρου αποτελούν οι πολυάριθμοι μεταβυζαντινοί ναοί που σώζονται ακόμη, οι οποίοι για την έρευνα λειτουργούν ως σταθερά σημεία, τόσο για τοπογραφικούς συσχετισμούς, όσο και για παρατηρήσεις που αφορούν στην αρχιτεκτονική και σε άλλες τέχνες. Ένας από τους στόχους της διατριβής είναι να αναγνωριστούν οι οικισμοί και οι τοπογραφικές ενότητες όπου ανήκαν αυτά τα μνημεία, τα οποία σήμερα είναι πλέον εντελώς αποκομμένα από το ιστορικό τους περιβάλλον. Εκτός από τα κυρίως αρχαιολογικά ζητήματα, η εξέταση του συγκεκριμένου θέματος δίνει τη δυνατότητα για επισημάνσεις σχετικά με άλλες πτυχές της ζωής της περιοχής, όπως είναι: η ιστορική συνέχεια της, καθώς πολλά από τα χωριά της Τουρκοκρατίας αποτελούν επιβιώσεις αρχαίων δήμων και βυζαντινών οικισμών· η διαχρονική χρήση των αρχαίων οδικών αξόνων της- η αρχιτεκτονική και η οργάνωση των μικρών οικισμών της υπαίθρου· η καλλιέργεια της εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής και της θρησκευτικής τέχνης στην περιφέρεια ενός επαρχιακού κέντρου αυτής της περιόδου. [...]

(από τον πρόλογο του συγγραφέα)