Χάρτινη ζωή

Η ιστορία δυο μεγάλων οικογενειών που πορεύονται σύρριζα στην Ιστορία, περνάνε όλα τα δεινά του τόπου και αναλώνονται σε παράλληλους, ενδοοικογενειακούς εμφύλιους. Στην εξέλιξη παρεμβάλλονται έγγραφα δημόσια και ιδιωτικά, επιστολές, ερωτικά γράμματα, δημοσιεύσεις, σημειώματα, σημειώσεις:
Τα γραπτά ντοκουμέντα μένουν για πάντα εμβόλιμα στο θάνατο και οι ζωντανοί άνθρωποι εμβόλιμοι στη χάρτινη ζωή τους.
Συνεχείς εναλλαγές ασπρόμαυρης και χρωματιστής, «φανταστικής» και «πραγματικής» πραγματικότητας, συνθέτουν το παράξενο παζλ με τα χαμένα και τα περισσευούμενα κομμάτια, που είναι, ταυτόχρονα, κι ένα ιδιωτικό χρονικό του αιώνα στην Ελλάδα.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Τελικά, ως φαίνεται, περνούν και οι συγγραφείς μας κρίση ηλικίας, η οποία μάλιστα, σε όσους έτυχε να συμπέσει με το πρόσφατο γύρισμα του αιώνα, εκδηλώθηκε δριμύτερη, παρασύροντας στη δίνη της και τη γραφή τους. Το αποτέλεσμα ήταν να παρατηρηθεί έκρηξη σε μυθιστορήματα γενεαλογικού χαρακτήρα, εμπνευσμένα από τον βίο και την πολιτεία των γεννητόρων τους. Φαινόμενο που προφανώς το πολύ πολύ να ενδιαφέρει την κοινωνιολογία της λογοτεχνίας, όχι πάντως τη λογοτεχνία. Δεν βλάπτει ωστόσο να το επισημάνουμε, καθώς βρίσκουμε, πράγματι, διασκεδαστικούς τους τρόπους που μηχανεύονται οι συγγραφείς για να σκάσουν και οι ίδιοι μύτη σε αυτά τα ως έναν βαθμό και απολογιστικού τύπου μυθιστορήματα. Ο ένας ως έμβρυο στην κοιλιά της μάνας του, η άλλη ως χαρισματική παιδίσκη με έφεση στη ζωγραφική και στην ποίηση, ή, σε μια τρίτη περίπτωση, ως ανήσυχη προοδευτικών ιδεών νεαρή ύπαρξη. Διάφανα μυθοπλαστικά προσωπεία, τουλάχιστον για εμάς σήμερα, τους σύγχρονους των συγγραφέων. Αλλωστε και οι ίδιοι δεν τα αποκρύβουν, αντίθετα, σπεύδουν στις συνεντεύξεις τους να τονίσουν τα αυτοβιογραφικά στοιχεία των βιβλίων τους. Πέραν όμως των συνεντεύξεων, υπάρχουν και άλλοι τρόποι, όπως λ.χ. ένα lapsus calami. Στο πρόσφατο μυθιστόρημα της Π. Παμπούδη, σε μια σελίδα όπου ανιστορείται η πρώιμη ωριμότητα της δίχρονης ηρωίδας, ονόματι Πέτρας, ο δαίμων του τυπογραφείου τη μετονομάζει άπαξ σε Παυλίνα.

Ως «ένα ιδιωτικό χρονικό του αιώνα» στην Ελλάδα προσδιορίζει τη «μυθιστορία» της η Π. Παμπούδη, το οποίο προκύπτει μέσα από «την ιστορία δύο μεγάλων οικογενειών». Από μια άποψη, αυτονοήτως, αφού η γενεαλογία ενός εκάστου δεν είναι παρά το πάντρεμα δύο γενεαλογικών δένδρων. Στην προκειμένη ιστορία πρόκειται για τους γεννήτορες της Πέτρας, η οποία και χαιρετίζει τον 21ο αιώνα, αναδιφώντας τα γραπτά οικογενειακά κειμήλια ενός αιώνα. Επικεφαλής του πατρικού κλώνου, ένα υπαρκτό πρόσωπο το οποίο διέσωσε και η ιστορία του τόπου, ο Αντώνιος Βορεάδης, γεννηθείς στο Λασίθι της Κρήτης, το 1855, με σπουδές φιλολογίας στην Αθήνα και στην Εσπερία. Στο μυθιστόρημα είναι ήδη οικογενειάρχης, εγκατεστημένος στο Ηράκλειο, νομάρχης και αργότερα βουλευτής, με δημοσιογραφικές και λογοτεχνικές ανησυχίες, καθ' όσον εκδότης της εφημερίδας «Ηράκλειον», αλλά και συνθέτης ωδής για τους πρώτους Ολυμπιακούς Αγώνες. Το δίχως άλλο γνώριμος του Μίνωος Καλοκαιρινού, με τον οποίο ανοίγει το γενεαλογικό μυθιστόρημα της Ρέας Γαλανάκη. Κατά σύμπτωση, παράλληλοι βίοι ηρώων τε και συγγραφέων. Συνομήλικες οι δύο μυθιστοριογράφοι, ξεκίνησαν ως ποιήτριες της γενιάς του '70, μόνο που η Π. Παμπούδη χρονοτρίβησε γράφοντας βιβλία για παιδιά.

Σε αντίθεση με τον Αιώνα των Λαβυρίνθων, η Χάρτινη ζωή δεν είναι ένα αμιγώς κρητικό μυθιστόρημα, μια και ο έτερος κλώνος έρχεται από τη Χαλκίδα. Το μοναδικό ιστορικό ντοκουμέντο που δίνει η μυθιστορία για την πολυμελή οικογένεια της μητέρας της Πέτρας, ονόματι Μαλτέζου, είναι το σπίτι της, το περιβόητο Κόκκινο Σπίτι, που συνιστά ως σήμερα σημείο αναφοράς της πόλης. Παλαιότερα, προτού περιέλθει στον δήμο, ήταν ιδιοκτησία της οικογένειας του πολιτικού Βασιλείου Μάλλιου. Δυστυχώς, μόλις το ένα πέμπτο του βιβλίου αφιερώνεται στις σκοτεινές όσο και συναρπαστικές ιστορίες των προγόνων. Εν τέλει τη συγγραφέα δεν την απασχολεί ολόκληρος ο αιώνας παρά μόνο η ταραγμένη δεκαετία του '40, όπως την έζησαν οι γονείς της Πέτρας, ο εγγονός του Βορεάδη γεωπόνος Αντώνης Πλουμίδης και η σύζυγός του Ηρώ Μαλτέζου, αναδεξιμιά του Αγγελου Σικελιανού και της Εύας Πάλμερ, που θα πρέπει να βρήκαν χρόνο ανάμεσα στα ταξίδια τους και για βαφτίσια, τέλη του 1906 ή αρχές του 1907, μόλις είχαν γνωριστεί.

Οταν η Π. Παμπούδη έγραφε για παιδιά, ακόμη και για πολύ μεγάλα παιδιά, αρκούνταν στη στρωτή αφήγηση ιστοριών, στρεφόμενη όμως στους ενηλίκους προτίμησε το πλέον νεωτερίζον είδος του μυθιστορήματος ντοκουμέντων. Πολύ του συρμού τελευταία η συρραφή ποικίλων κειμένων που εμφανίζονται ως ντοκουμέντα μιας εποχής, χωρίς να αποκλείεται και να είναι, καθώς έχουν κατά καιρούς ισχυρισθεί ορισμένοι θιασώτες του είδους, τάχατες προς υπεράσπιση του όλου εγχειρήματος. Στη μυθιστορία της Π. Παμπούδη παρατίθενται όλα εκείνα τα επίσημα έγγραφα που συνδέονται με τον βίο μιας οικογένειας· αγγελτήρια, αποφάσεις και υπομνήματα για διορισμούς και μεταθέσεις, απολύσεις και εκτοπισμούς, γάμους και διαζύγια. Διανθισμένα με άλλα γενικότερου ενδιαφέροντος, όπως οι κομματικές οδηγίες προς ελασίτες, τον καιρό του Βελουχιώτη, ή προς τους πολίτες επί Οδυσσέα Αγγελή. Ακόμη, σχολικά τετράδια της Γαλάτειας, κόρης Αντωνίου Βορεάδη και έλεγχοι της εγγονής της, διηγήσεις ενηλίκων ως παιδικές κουβέντες αλλά και κείμενο περί Σικελιανού του Ανδρέα Καραντώνη. Στοιχεία τα οποία μόλις που σκιαγραφούν την εποχή.

Ωστόσο το μεγαλύτερο μέρος καλύπτουν τα γράμματα που αντήλλασσαν οι δύο σύζυγοι, καθώς πέρασαν, και λόγω εποχής, μεγάλα διαστήματα χωριστά. Οχι όμως η αλληλογραφία τους αλλά, σε κάθε περίοδο, οι επιστολές του ενός μόνο, κυρίως της συζύγου, οι οποίες και εναλλάσσονται με τα γράμματα της μητέρας του. Οπότε προκύπτει ένα επιστολιμαίο μυθιστόρημα που αποτυπώνει τον ενδοοικογενειακό εμφύλιο μεταξύ νύφης και πεθεράς, με μήλο της έριδος τη μικρή Πέτρα. Οσο για τον άλλο Εμφύλιο, μάλλον απουσιάζει· έτσι κι αλλιώς τα δελτάρια από τη Μακρόνησο του συζύγου παραλείπονται και αντ' αυτών παρατίθενται οι επιστολές των γυναικών, οι οποίες περί άλλα τυρβάζουν. Τελικά η μυθιστορία πιστεύουμε ότι πάσχει από τα εγγενή μειονεκτήματα του επιστολιμαίου είδους: στατικότητα και επανάληψη. Οπως κι αν έχει, στο μυθιστόρημα της Π. Παμπούδη οι γνήσια αφηγηματικές νησίδες προσφέρουν τις πλέον ενδιαφέρουσες σελίδες.



ΜΑΡΗ ΘΕΟΔΟΣΟΠΟΥΛΟΥ

ΤΟ ΒΗΜΑ , 09-02-2003