Το Μαυσωλείο

Κάθε επτά χρόνια στην Παγκόσμια Πόλη του Οικουμενικού Κράτους γίνεται το Μεγάλο Συνέδριο του Μέλλοντος, που μελετά την υπαρξιακή μετεξέλιξη του ανθρώπου. Έργο του Συνοδού είναι να οδηγήσει στον Οίκο διεξαγωγής του τον Λειτουργό. Αυτή είναι η αποστολή του Αλέξανδρου, του μέγιστου όλων των Συνοδών. Μετά την εκτέλεσή της, όμως, ο Αλέξανδρος χάνεται στο δαιδαλώδες τοπίο της Πόλης. Αναζητώντας τον χαμένο δρόμο του, θα έρθει αντιμέτωπος με τα τέρατα μιας εφιαλτικής πραγματικότητας -και με την κοσμική φρίκη του Μαυσωλείου.
Στο σκοτεινό υπόγειο του έργου, και υπό το πρόσχημα ενός "μυθικού" ταξιδιού στο άγονο, γήινο τοπίο, με μοναδικές αποσκευές παιδικές μνήμες, μύθους, θρύλους και παραμύθια, αναζητείται εναγωνίως το νόημα, ο σκοπός και η ταυτότητα του υπαρξιακού ανθρώπου. Σχεδιάζεται το κατακερματισμένο πρόσωπό του, το τέλος των ψευδαισθήσεων και η ματαιότητα της γήινης διαδρομής του, "κέδρος" της οποίας είναι μόνο η σιωπή του σκότους.
Ένα μυθιστόρημα φαντασίας οικοδομημένο με τα υλικά του εφιάλτη.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Η Μάκης Πανώριος αρχικά ήταν γνωστός ως ηθοποιός, αλλά από τη δεκαετία του 1970 άρχισε να γίνεται γνωστός και ως πεζογράφος. Ως ηθοποιός ζωντάνευε τα λόγια ενός άλλου, ως πεζογράφος κάνει κάτι ανάλογο, αλλά τώρα τα λόγια που ζωντανεύει είναι γραμμένα από τον ίδιο: ο Πανώριος γίνεται συγγραφέας παίζοντας τον ρόλο του αφηγητή, έναν ρόλο που ο ίδιος διαλέγει, επινοεί, διαμορφώνει, γράφει τα λόγια του και στη συνέχεια όλα αυτά τα ζωντανεύει ο ίδιος.



Το φανταστικό που γράφει



Εφόσον η σχέση του με τη συγγραφική τέχνη είναι αντίστοιχη και ομόλογη με εκείνη της υποκριτικής, είναι φυσικό το στοιχείο της ενσάρκωσης ή αναπαραγωγής να είναι βασικό στη λειτουργία της γραφής του. Αυτό το στοιχείο της αναπαραγωγής στο επίπεδο της αφηγηματικής πεζογραφίας του πρέπει να το αναζητήσουμε μέσα στο πλαίσιο της διακειμενικότητας, οπότε ο Πανώριος ως πεζογράφος αναπαράγει-ζωντανεύει με αξιοπαρατήρητη πιστότητα τον λόγο του φανταστικού, έτσι όπως αυτός έχει διαμορφωθεί ιστορικά: τα λόγια -δηλαδή θέματα, τοπία, χαρακτήρες, σύμβολα- που τώρα ζωντανεύει είναι γραμμένα από ή πάνω στο λογοτεχνικό είδος που συνιστά η πεζογραφία του φανταστικού. Αυτό συμβαίνει σε τέτοιο βαθμό ώστε, παίζοντας, να μπορούμε να πούμε πως αυτός που γράφει δεν είναι ο Πανώριος αλλά το φανταστικό.

Από αυτή την άποψη, είναι δυνατόν η πεζογραφία του να χαρακτηριστεί ηθοποιία του φανταστικού, και η επιτυχία της θα πρέπει να εκτιμηθεί σύμφωνα με τις αρχές της θεατρικής σχολής της ταύτισης του ηθοποιού με τον ρόλο του ή της σχολής της αποστασιοποίησής του από αυτόν. Είναι φανερό πως ο Πανώριος έχει επιλέξει τη σχολή της ταύτισης, δηλαδή είναι ενσαρκωτής και όχι σχολιαστής των μέσων, των τρόπων και του αντικειμένου της τέχνης του, γι' αυτό ως συγγραφέας, δηλαδή ως υποκριτής του φανταστικού, λειτουργεί μέσω της ταύτισής του με τον αφηγητή αλλά και με τον πρωταγωνιστή. Η ταύτιση, όμως, δεν γίνεται με ρόλους που φτιάχνονται από κάποιον τρίτο, αλλά από τον ίδιο, οπότε κρυφά παίζει τον εαυτό του μέσα από δύο ρόλους που αναπτύσσονται σε διαφορετικό αφηγηματολογικό επίπεδο. Για τον λόγο αυτόν, προεκτείνοντας την παραπάνω μεταφορά σχετικά με το αν γράφει το φανταστικό ή ο συγγραφέας, μπορούμε πλέον να πούμε πως ναι μεν το φανταστικό είναι εκείνο που γράφει, αλλά γράφει τον Πανώριο ή, αλλιώς, το φανταστικό γράφει, ενώ ο συγγραφέας γράφεται.

Μία από τις πιο εμφανείς συνέπειες αυτής της συγγραφικής φύσης είναι ο έντονα ρηματικός χαρακτήρας της μυθοπλασίας: όλο το μυθοπλαστικό κατασκεύασμα κινείται σε ένα επίπεδο που με εμμονή προβάλλεται ως γλωσσικό (ακόμη και με τη χρήση μιας γλώσσας τυποποιημένης που καταφεύγει σε στερεότυπες συνάψεις λέξεων με αναλωμένο νόημα). Αυτή η επιλογή αποτελεί συνέπεια της αδιατάρακτης πρόθεσης του συγγραφέα να δείξει την καταλυτική διάσταση του τίποτα, του κενού, του ανύπαρκτου. Με την προβολή της ρηματικής υπόστασης υπονομεύει με έναν ακόμη τρόπο (πέρα από εκείνον του μύθου του έργου) την απεχθή για τη λογοτεχνία του φανταστικού πραγματολογική διάσταση του κόσμου: όλα όσα επιμένουν να αντιλαμβάνονται οι αισθήσεις ανάγονται σε ένα καθαρά γλωσσικό επίπεδο, δηλαδή ωθούνται προς το τίποτα μέσω μιας καταλυτικής περιγραφής τους με λέξεις. Η κάθε σκηνή ουσιαστικά δεν είναι μια μονάδα δράσης αλλά μια γλώσσα που συνεχώς αναλώνεται, χωρίς, όμως, να εξαντλείται, με τρόπο λειτουργικό, ώστε να κλείνει ως σκηνή για να δώσει τη θέση της στην επόμενη ή, έστω, σε μια άλλη σκηνή.

Μια τέτοια ηθοποιία του φανταστικού γίνεται δυνατή επειδή η πεζογραφία του φανταστικού τείνοντας οριακά προς το μη φυσικό απομακρύνεται από το φαντασιακό: υπερβάλλοντας στο φανταστικό περιστέλλει το φαντασιακό, δηλαδή περιστέλλει τη λειτουργία της φαντασίας που δεν δεσμεύεται και δεν καθορίζεται από τις συμβάσεις ενός λογοτεχνικού είδους, και που με τον τρόπο αυτόν γίνεται δημιουργική πέρα από την έννοια κάποιων καλλιτεχνικών μορφών.



Ο Δρόμος που γίνεται κενό



«Το Μαυσωλείο» είναι η διήγηση μιας υπαρξιακής πορείας, μιας εσωτερικής Οδύσσειας. Η διήγηση δίνεται περισσότερο σαν μια περιγραφή του ονείρου ως τόπου, παρά σαν μια περιγραφή του τόπου ως ονείρου. Αυτό γίνεται αμέσως φανερό από τη ροπή να στοιχειοθετείται η αφήγηση με εικόνες των οποίων η φύση είναι ονειρική, ενώ παράλληλα εμφανίζονται με αξιώσεις αυτονομίας, κινούμενες έξω από την ιστορία και πέρα από τη νομοτέλεια της πλοκής, γι' αυτό και ο μύθος είναι στοιχειώδης: μια πορεία που ξεκινά από κάπου και τελειώνει κάπου, και στο ενδιάμεσο να συμβαίνουν όσα η ροπή προς το ονειρικό προκαλεί ή επινοεί.

Το μυθιστορηματικό σκηνικό, το αρχικό τουλάχιστον, πριν αυτό απλώσει και απογειωθεί -γιατί και αυτό για λίγο συμβαίνει- είναι η Παγκόσμια Πόλη. Πρωταγωνιστής είναι ο Αλέξανδρος, ο οποίος από έμβρυο, και ύστερα από εξετάσεις που έδειξαν τις μεγάλες δυνατότητές του, έχει επιλεγεί από το Παγκόσμιο Κράτος να εκπαιδευτεί ως Συνοδός. Εργο των Συνοδών, που μένουν στον Οίκο Διαμονής Συνοδών, είναι να οδηγήσουν στον Οίκο του Μεγάλου Συνεδρίου έναν από τους Λειτουργούς των πλανητών του Γαλαξία, του Εσωτερικού και του Εξωτερικού Διαστήματος, οι οποίοι συμμετέχουν στο Μεγάλο Συνέδριο που γίνεται κάθε εφτά χρόνια και μελετά τη μετεξέλιξη του ανθρώπου.

Ο Αλέξανδρος οδηγεί τον Λειτουργό, αλλά προσπαθώντας να γυρίσει στον Οίκο Διαμονής και να αναφέρει την εκτέλεση της αποστολής, βρίσκεται μπροστά σε ένα συλλαλητήριο που δεν του επιτρέπει να ακολουθήσει τη διαδρομή για την οποία έχει εκπαιδευτεί. Δοκιμάζει να βρει τον δρόμο του με τη λογική, στη βάση αυτών που υπάρχουν - συμβαίνουν γύρω του αλλά και μέσα στη μνήμη του (γι' αυτό στην πορεία αναδύονται αναμνήσεις της παιδικής ηλικίας), αλλά τελικά χάνεται στο χάος της Πόλης. Συναντά μια μυστηριώδη ομάδα φρουρών που νομίζει πως είναι η αστυνομία της πόλης. Τον οδηγούν στο βάθος μιας πυραμίδας, όπου βρίσκεται ένα βουβό δικαστήριο που τον παρατηρεί και μετά εξαφανίζεται. Μένει μόνος, χωρίς να ξέρει αν τον απάλλαξαν ή τον καταδίκασαν, και αναζητά μια έξοδο, που όταν την ανακαλύπτει βρίσκεται σε ένα ερημικό τοπίο, αναζητώντας και πάλι έναν προσανατολισμό, αλλά διαφορετικό από τον αρχικό, μια κι έχει συνειδητοποιήσει πως δεν έχει πια καμία σχέση με την Πόλη.

Ο ήρωας είναι ένας Συνοδός που έχει εκπαιδευτεί να οδηγεί κάποιον άλλον, αλλά όχι τον εαυτό του. Οταν το συνειδητοποιεί προσπαθεί να χαράξει έναν προσωπικό οδικό χάρτη της ύπαρξης, και έτσι γίνεται ταξιδευτής του ορατού και του αόρατου. Αυτή η έννοια του Δρόμου καθορίζει τη μυθοπλασία, όχι μόνο του «Μαυσωλείου», αλλά όλων των μυθιστορημάτων του Πανώριου: στο πρώτο του μυθιστόρημα, «Η Κατάκτηση», έχουμε την πορεία προς τη συνειδητοποίηση της ερημιάς. «Η Διαδρομή» δεν είναι παρά η πορεία μιας συνείδησης μέσα στο εικοσιτετράωρο. Στην «Καταδίκη» ο πρωταγωνιστής αισθάνεται καταδικασμένος να ζήσει την τερατωδία της πόλης διασχίζοντάς την και η πορεία τελειώνει με τη μεταμόρφωσή του σε δέντρο που ριζώνει μέσα στο σπίτι του. Στο «Καράβι στο Βουνό» ο πρωταγωνιστής μετά την πτώση του σκάφους του βρίσκεται στην Κιβωτό, όπου ξεκινά μια πορεία μέσα στον μύθο.

Η έννοια του Δρόμου εξελίσσεται από έργο σε έργο, ώσπου στο «Μαυσωλείο» ο Δρόμος, όχι απλώς δεν οδηγεί πουθενά, ούτε απλώς οδηγεί στο κενό, αλλά γίνεται, είναι ο ίδιος κενό. Ποια άραγε παραπέρα μορφή μπορεί να πάρει ο Δρόμος στην πεζογραφία του Πανώριου; Αυτό θα φανεί όταν κυκλοφορήσει το επόμενο μυθιστόρημά του που θα έχει τον τίτλο «Ο Δρόμος της Σιωπής»!



ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 03/11/2006