Δενδρίτες

Το βιβλίο αυτό το διάβασα λόγω των διθυραμβικών κριτικών, όπως αυτές που παραθέτει και η Πρωτοπορία. Ωστόσο το βιβλίο αφενός μου θύμισε τα βιβλία της Τριανταφύλλου στο ξεκίνημα της στις εκδόσεις Πόλις αφετέρου στιλιστικά δεν προσφέρει κάτι καινούργιο στη λογοτεχνία. Υπάρχουν εκατοντάδες βιβλία σε αυτό το στιλ γραφής στην αγγλική γλώσσα. Ενδιαφέρουσα ωστόσο η έρευνα που έκανε η συγγραφέας για τη συγκεκριμένη εποχή και τους Ιταλούς και Έλληνες μετανάστες της συγκεκριμένης κοινότητας.

Στην κόψη του ξυραφιού

Κ​​άθε λογοτεχνία, κάθε πεζό, κάθε μυθοπλασία ισορροπεί στην κόψη του ξυραφιού. Απαιτεί τη γνώση της ύφανσης, να διαπλέκει πολύπλοκα τις ίνες της αφήγησης, ν’ αξιώνει την τέχνη της δράσης, να συνδυάζει έντεχνα στάση και κίνηση, να διεκδικεί τη σοφία του μοντάζ, να πλάθει συνέχειες από ανομοιογενείς ενότητες. Η αρτίωση, η επιτυχία του εγχειρήματος, το αν τα κατάφερε, αποτελεί αίσθημα μεταφυσικό, δεν τεκμηριώνεται, ο αναγνώστης αισθάνεται απλώς πως συντελέστηκε ή όχι.

Οι «Δενδρίτες» της Κάλλιας Παπαδάκη διαθέτουν όλα τα χαρακτηριστικά ενός απολαυστικού μυθιστορήματος – χαρακτήρες, ατμόσφαιρα, κρίσιμη κοινωνική στιγμή, δραματική σύγκρουση. Η πλοκή εκτυλίσσεται σε δυο χρόνους, καλύπτοντας τη ζωή μιας οικογένειας μεταναστών από τα Δωδεκάνησα στον Νέο Κόσμο στις αρχές του 20ού αιώνα. Ο Αντώνης Καμπάνης εγκαταλείπει τη Νίσυρο για να παλέψει στο ανερχόμενο μέσα στις συνθήκες του κραχ Κάμντεν του Νιου Τζέρσεϊ. Μια γενιά αργότερα, ομοίως ο γιος του παλεύει στην ίδια πόλη, της οποίας όμως η τύχη έχει κριθεί, καθώς οι τεχνολογικές, οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες την έχουν οδηγήσει σε καθεστώς βαθιάς παρακμής.

Λοιπόν ναι, ο εσωστρεφής Αντώνης και η εύθυμη Ραλλού, ο γιος τους Μπέιζελ και η χίπισσα Σούζαν, η επιθετική Λητώ και η ευάλωτη Μίνη, ο φιλόδοξος Τόνι και η νουνεχής σύζυγος, ο αιδεσιμότατος Λεόνε και ο υπαστυνόμος Ριγκολέτι αποτελούν αρχικά ζωντανούς χαρακτήρες. Ομοίως παλλόμενο μοιάζει και το Κάμντεν, είτε στην πρώτη περίοδο της μισογελαστής τύχης του είτε αργότερα όταν το τρώει η αναβλητικότητα και το ποτίζει η θλίψη.

Τι ωστόσο συμβαίνει και, παρά τις αρετές, το μυθιστόρημα αφήνει την αίσθηση πως αδυνατεί να σταθεί στα πόδια του; Από την άποψη αυτή οι «Δενδρίτες» αποτελούν ερεθιστικό αίνιγμα για έναν κριτικό, καθώς τον καλούν να εντοπίσει κενά και να αντιληφθεί λόγους της γένεσής τους.

Δημιουργός σεναρίων, η Κάλλια Παπαδάκη διαθέτει ασφαλώς προσόντα. Γνωρίζει τι σημαίνει πλοκή, κλίμα, φιγούρες. Στήνει, λοιπόν, την ιστορία της. Μοιάζει ωστόσο πως της λείπει το βαθύτερο, απροσδιόριστο, δαιμονικό ένστικτο που ξέρει να συνδέει με αθέατους δεσμούς ανθρώπους, πράγματα, κίνητρα, εικόνες και μοτίβα, μοιάζει να της λείπει η γνώση του υπόγειου ρυθμού, η βαθύτερη ζωική ορμή που δένει ανθρώπους με γενιές, μετατρέποντας τις σχέσεις τους σε ριζικό, μοίρα, άφευκτο πεπρωμένο. Αναγνωρίζοντας πόσο ανεπαρκή είναι τα επιχειρήματα, τολμώ να υποθέσω πως εκείνο που απουσιάζει είναι οι αδιόρατες πινελιές, οι απειροελάχιστες προπαρασκευαστικές νύξεις που δημιουργούν υποδοχές στήριξης για τις μεταβολές που φθάνουν.

Ετσι, μια έφηβη ολοκληρωτικά απορροφημένη από την ανεξαρτησία της, η εξωστρεφής, άγαρμπη, βάρβαρη Λητώ ξαφνικά διεκδικεί τη μάνα της. Φυσικό δεν είναι, οι έφηβοι αλλάζουν. Ναι, υπό την προϋπόθεση πως η μεταστροφή είναι πειστική. Γιατί εδώ δεν αλλάζει μόνον η Λητώ αλλά και η αφηγηματική σκοπιά που από εξωτερική άξαφνα μετατοπίζεται μέσα στη νεαρή ψυχή, αναπλάθοντας τον πόνο της και θέτοντας απαράσκευα τον αναγνώστη ενώπιον άλλων δεδομένων.

Κι έπειτα τι απέγινε ο δεσμός που με τόση επιμέλεια προετοίμασε η συγγραφέας ανάμεσα στη Λητώ και τη Μίνη; Εξαφανίζεται χωρίς περαιτέρω ειδήσεις. Οσο για μια προβολή στο μέλλον της Λητώς, το μυθιστόρημα σιωπά (σε αντίθεση με τη διαγραφόμενη σχέση Μπέιζελ-Μίνης) καθώς η απότομη μετατόπιση της οπτικής διαλύει το πρόσωπο της ηρωίδας.

Το κείμενο της Κάλλιας Παπαδάκη θέτει ένα από τα δυσκολότερα προβλήματα. Οι άνθρωποι αποτελούν μυστήριο· είναι κι έπειτα μεταστρέφονται· κάνουν κι ύστερα αλλάζουν. Κάτω από ποιες προϋποθέσεις λαμβάνει χώρα το αποκαλυπτικό, συγκλονιστικό γεγονός της μετάπτωσης, και πότε αναιτιολόγητες μη πειστικές αλλαγές, πρόξενοι αμηχανίας;