Εκπαιδευτική πολιτική

Σε τι ακριβώς συνίσταται μια εκπαιδευτική πολιτική; Πώς διαρθρώνονται, πώς υποστασιοποιούνται, πώς σχεδιάζονται αλλά και με ποιούς τρόπους και μεθοδολογικές στρατηγικές αναλύονται και ερμηνεύονται οι πολιτικές στην εκπαίδευση; Λειτουργεί η εκπαιδευτική πολιτική ως κοινωνική πολιτική; Αποτελεί ενεργητική πολιτική απασχόλησης, και αν ναι, υπό ποιές συνθήκες; Πότε, υπό ποιές προϋποθέσεις και με ποιά όρια και δυνατότητες; Παραμένει η παιδεία (για να θυμηθούμε τον Αριστοτέλη) της «Όλης Πολιτείας Υπόθεσις»;





ΚΡΙΤΙΚΗ



Οι σχέσεις εκπαίδευσης και πολιτικής, εκπαιδευτικής διαδικασίας και κρατικών πολιτικών για την εκπαίδευση υπήρξαν ανέκαθεν σύνθετες. Διερευνώντας αυτές τις σχέσεις, το βιβλίο Εκπαιδευτική Πολιτική του Νίκου Παπαδάκη καλύπτει ένα ουσιαστικό κενό στην ελληνική βιβλιογραφία και κινείται με δεξιοτεχνία στον χώρο μεταξύ επιστημών αγωγής και πολιτικής ανάλυσης. Το βιβλίο εντάσσεται στη σειρά Θεωρία και Πράξη της Παιδείας, την οποία διευθύνει ο καθηγητής Ιωάννης Πυργιωτάκης, ένας από τους σκαπανείς των επιστημών αγωγής στην Ελλάδα. Χωρίς περιστροφές, πρόκειται για ένα φιλόδοξο βιβλίο: στα 11 κεφάλαια της Εκπαιδευτικής Πολιτικής ο αναγνώστης θα βρει αναλύσεις για ζητήματα που κυμαίνονται από τη θεωρία και μεθοδολογία της ανάλυσης εκπαιδευτικών πολιτικών ως την αποτίμηση πρόσφατων εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων στην Ελλάδα.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα κεφάλαια για τη διαχείριση της πολυπολιτισμικότητας στην εκπαίδευση, για τον ρόλο των ομάδων συμφερόντων, για την ευρωπαϊκή διάσταση της εκπαίδευσης και για τις δυνατότητες και τα όρια πρόσφατων, τεχνοκρατικών προσεγγίσεων στην εκπαιδευτική πολιτική. H σχέση πολιτικής και εκπαίδευσης είναι πανταχού παρούσα, άλλοτε στο προσκήνιο, άλλοτε ακολουθώντας πορείες έμμεσες και τεθλασμένες. Αλλωστε ο λόγος (discours) περί εκπαιδευτικής πολιτικής, επισημαίνει ο Παπαδάκης, συντασσόμενος με τον Popkewitz, συντίθεται από εκπαιδευτικά καθώς επίσης και κοινωνικοπολιτικά στοιχεία, και αναπαριστά συγκεκριμένους ιστορικούς συσχετισμούς. Αυτό δεν σημαίνει ότι κάθε λόγος περί πολιτικής έχει το ίδιο ενδιαφέρον με κάθε άλλον. H βασική συμβολή του φιλελευθερισμού στην εκπαιδευτική θεωρία και πολιτική συνίσταται στην επιμονή για έναν εκπαιδευτικό σχεδιασμό που να ενθαρρύνει τα άτομα να αναπτύξουν τις λογικές και ηθικές δυνατότητές τους έτσι ώστε να είναι σε θέση να επιλέγουν κατά το δυνατόν απαλλαγμένα από το γνωσιολογικό, ψυχολογικό και αισθητικό υπόβαθρο των συνθηκών γέννησης και κοινωνικοποίησής τους.

H φιλελεύθερη προσέγγιση βρίσκεται τις τελευταίες δεκαετίες σε έναν εξαιρετικά ενδιαφέροντα διάλογο με όσους υποστηρίζουν ότι η πολυπολιτισμικότητα αποτελεί πλέον ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της ζωής στα σύγχρονα πολιτικά συστήματα. H συζήτηση για την πολυπολιτισμικότητα - με όλες τις υπερβολές και τους βερμπαλισμούς της - αποτελεί μια εξαιρετική ευκαιρία αλλά και μια εξίσου σημαντική πρόκληση για τις κοινωνικές επιστήμες. Αποτελεί μια εξαιρετική ευκαιρία διότι μας ενθαρρύνει να διανοηθούμε πάνω στις προϋποθέσεις συνύπαρξης και συμμετοχής στο ίδιο πολιτικό σύστημα ατόμων και ομάδων που ανήκουν σε διαφορετικά πολιτισμικά πλαίσια αναφοράς. Ταυτόχρονα όμως η συζήτηση για την πολυπολιτισμικότητα αποτελεί και πρόκληση. Διότι αντιπροσωπεύει και τον πειρασμό του σχετικισμού, την εύκολη και αβασάνιστη αποδοχή του «anything goes» στο όνομα της πολιτισμικής διαφορετικότητας. Ο Παπαδάκης (από κοινού με στοχαστές όπως ο Parekh) αντιλαμβάνεται ότι οι συνθήκες πολυπολιτισμικής συνύπαρξης ενθαρρύνουν, κατ' αρχήν, την περαιτέρω ανάπτυξη και τροποποίηση των φιλελεύθερων ιδεών περί εκπαίδευσης, προσφέροντας στα μέλη των διαφορετικών πολιτισμικών οντοτήτων ευκαιρίες για συγκριτικές διαπιστώσεις και αναστοχασμό. Προϋπόθεση είναι η εξεύρεση μιας γνήσιας χρυσής τομής μεταξύ σχετικιστικής εξομοίωσης κάθε πολιτισμικής διαφορετικότητας και εξουσιαστικής επιβολής κληρονομημένων προτύπων των δυτικών εθνικών κρατών.

Γνωρίζουμε βέβαια ότι στην πράξη η γόνιμη και αποτελεσματική εκπαιδευτική διαδικασία προϋποθέτει την κινητοποίηση τόσο της διανοίας όσο και των συναισθημάτων. Αυτός είναι ένας επιπλέον λόγος για τον οποίο η πολυπολιτισμική συνύπαρξη, εκτός από προβλήματα, προσφέρει και αξιόλογες προοπτικές. Αν ένα ελάχιστο αναγκαίο φιλελεύθερο υπόβαθρο μπορέσει να διατυπωθεί, να γίνει αποδεκτό και να εφαρμοστεί, ο πλούτος των διαφορετικών πολιτισμικών εμπειριών μπορεί στη συνέχεια να αποτελέσει πηγή ερεθισμάτων που υποβοηθούν τη μαθησιακή και την ευρύτερη εκπαιδευτική εμπειρία. Τόσο στην ανάλυση της πολυπολιτισμικής πρόκλησης όσο και σε αυτήν των ορίων της τεχνοκρατικής προσέγγισης στην εκπαιδευτική διαδικασία, το βιβλίο του Παπαδάκη κινείται με ευχέρεια στο πεδίο της θεωρίας αλλά και στους χώρους των εκπαιδευτικών εφαρμογών και πρακτικών. Δικαιώνει έτσι τις εισαγωγικές παρατηρήσεις του επιμελητή της σειράς, καθηγητή Ιωάννη Πυργιωτάκη, ο οποίος σημειώνει ότι φιλοδοξία της σειράς είναι «να ενισχύσει την ελληνική παιδεία, σε όλες τις εκφάνσεις και τις μορφές, με στέρεο επιστημονικό υπόβαθρο θεωρίας και πράξης», διότι «η πράξη χωρίς τη θεωρία πελαγοδρομεί ακαθοδήγητη και η θεωρία χωρίς προσανατολισμό στο πεδίο της πράξης απαξιώνεται και παραμένει στη μοναξιά της».



Κώστας A. Λάβδας (κοσμήτορας της Σχολής Κοινωνικών Επιστημών)

ΤΟ ΒΗΜΑ, 28-09-2003