Η φόνισσα

O Aλέξανδρος Παπαδιαμάντης γεννήθηκε στη Σκιάθο στις 4 Μαρτίου 1851, τέταρτο παιδί από τα οχτώ που έφεραν στη ζωή ο παπάς Αδαμάντιος Εμμανουήλ και η Αγγελική (Γκιουλώ) Μωραΐτη. Τα πρώτα του γράμματα τα έμαθε στο νησί του και στη Σκόπελο, ενώ στις γυμνασιακές τάξεις μαθήτευσε στη Χαλκίδα και κατόπιν στον Πειραιά. Το 1872 εγκατέλειψε προσωρινά το σχολείο και πήγε προσκυνητής στο Άγιον Όρος για ένα εξάμηνο, αργότερα όμως επέστρεψε στα μαθήματά του και πήρε το απολυτήριό του από το Βαρβάκειο.

Το 1874 ο Παπαδιαμάντης εγγράφηκε στο Πανεπιστήμιο, στη Φιλοσοφική Σχολή, απ’ όπου όμως δεν έμελλε ν’ αποφοιτήσει ποτέ και να πάρει δίπλωμα. Γράφει ο ίδιος ότι κατά τη φοίτησή του «ήκουα κατ’ εκλογήν ολίγα μαθήματα φιλολογικά, κατ’ ιδίαν δε ησχολούμην εις τας ξένας γλώσσας». Δεινός μεταφραστής από τα γαλλικά και τ’ αγγλικά, δούλεψε για πολλά από τα στερημένα στην Αθήνα χρόνια του στον Τύπο, συνήθως έναντι ενός γλίσχρου μισθού.

Στα 1879-80 δημοσιεύτηκε το μυθιστόρημά του H Μετανάστις και ακολούθησαν: Οι Έμποροι των Εθνών (1882-83, μυθιστόρημα), Η Γυφτοπούλα (1884, μυθιστόρημα) και το ιστορικό αφήγημα Χρήστος Μηλιόνης(1885). Από το 1887 ο συγγραφέας στράφηκε οριστικά στη διηγηματογραφία, εγκαινιάζοντας αυτήν τη δεύτερη περίοδο της δη­μιουργίας του με το διήγημα Το Χριστόψωμο. Το 1903 εκδόθηκε Η Φόνισσα, το αριστούργημά του, έργο που ως τις μέρες μας θεωρείται η πιο διαχρονική δημιουργία του, αξεπέραστη και μοναδική, ακόμα και μέσα στο σύνολο της νεοελληνικής πεζογραφίας.

Από το διάσπαρτο σε εφημερίδες και περιοδικά έργο του, ο Παπαδιαμάντης δεν κατόρθωσε να δει ούτε ένα βιβλίο του τυπωμένο. Η γραφή του, απαράμιλλη σε λυρισμό και ψυχογραφική δύναμη, κατέλιπε—κοινό αγαθό στον πολιτισμό— πάνω από 170 διηγήματα, τα μυθιστορήματα και τα ποιήματά του, τις μελέτες και τα άρθρα του. Το έργο του και η ζωή του υπήρξαν πάντοτε υποστάσεις αδιαχώριστες. Ό,τι αφομοίωνε η αισθαντική ψυχή και η νόησή του το λεπτουργούσε και το εξωτερίκευε η τέχνη του, η οποία ποτέ δεν αφηγούνταν απλώς και μόνο μια κατάσταση, κάποια ιστορία: ζωγράφιζε και αποτύπωνε στο χαρτί πλήρεις εικόνες ψυχής και ζωής μέσα στο περιβάλλον τους, αναδιφώντας πάντοτε το θεμέλιο της ανθρώπινης ύπαρξης, την ουσιωμένη έννοιά της στο είναι και στο όντως υπάρχειν της. Το έργο που μας άφησε πίσω του μας έκανε όλους βαθύτερους αναγνώστες.

Η σπάνια προσωπικότητα του Παπαδιαμάντη, το τεράστιο ψυχικό και πνευματικό του κύρος, η διαφορετικότητά του σε όλα και απ’ όλους τους σύγχρονούς του τροφοδότησαν μύθους και θρύλους, αλλά και διάφορα μυθεύματα γύρω από τη ζωή αυτού του ξεχωριστού ανθρώπου. Η φιλέρημη μοναξιά του, η αποστροφή του στη συνάφεια με τους πολλούς, οι απολυτρωτικές ψαλμωδίες του έθρεψαν τις ανυπόστατες φήμες ότι ήταν αντικοινωνικός, συντηρητικός, θρησκομανής, ανέραστος και μισογύνης ακόμα. Πολλά ρηχά και αδάπανα διαδόθηκαν για τον άνθρωπο και τον δημιουργό που με ανανταπόδοτη συνέπεια αρνήθηκε κάθε σύμβαση της εποχής του και δεν εντάχθηκε ποτέ σε κατεστημένη τάξη πραγμάτων, είτε αυτή αφορούσε τη λογοτεχνική, την κοινωνική, την πολιτική, την εκκλησιαστική ή οποιαδήποτε άλλη. Μετά τον θάνατό του (Σκιάθος, 2 προς 3 Ιανουαρίου 1911), ό,τι προηγουμένως διασάλπιζαν οι πιστοί θαυμαστές του, πως ο Παπαδιαμάντης ήταν «ο μεγαλύτερος ποιητής» της νεοελληνικής πεζογραφίας, το επαύξησε και το καθιέρωσε η ίδια η ζωή στη συνείδηση του αναγνωστικού κοινού.

(Κ. Σ.)

Στο εξώφυλλο: ο Α. Π. φωτογραφημένος από τον ζωγράφο Γιώργο Χατζόπουλο το 1908