Αποκείμενα

Η πρώτη έκδοση του παρόντος πονήματος κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις ΚΕΔΡΟΣ (1983) και περιελάμβανε μια επιλογή κριτικών και άλλων άρθρων, τα οποία δημοσιεύτηκαν σε εφημερίδες και περιοδικά κατά το διάστημα 1962-1983.

Η παρούσα έκδοση με τον ίδιο τίτλο ΑΠΟΚΕΙΜΕΝΑ παρουσιάζει επιλογή αναλόγων κειμένων αλλά καλύπτει τη χρονική περίοδο 1984-1999. Άρα θα λέγαμε ότι η δεύτερη έκδοση είναι συνέχεια της πρώτης.Το βιβλίο χωρίζεται σε θεματολογίες. Στην πρώτη με τίτλο Συγγραφείς και Κείμενα καταχωρούνται κείμενα διαφόρων πεζογράφων, η σχέση Πεντζίκη και Σκαρίμπα, μικρό εγκώμιο για τον Μποστ, κ.α.










Διακρινοντας

Κομψοτεχνήματα με προσωπικότητα



Της Ελισάβετ Κοτζιά (Καθημερινή 22/10/2000)


Για να κατανοήσει κανείς τη δοκιμιογραφία του Ηλία Χ. Παπαδημητρακόπουλου, θα πρέπει να λάβει υπόψη του την ιδιαίτερη αντίληψη που ο διηγηματογράφος της κομψής «Ροζαμούνδης» έχει για τη λογοτεχνία ως φαινόμενο της πνευματικής ζωής. Ο παλαιότερός του τόμος «Παρακείμενα» (1983) κάλυπτε επιλογή άρθρων που ο πεζογράφος δημοσίευσε σε εφημερίδες και περιοδικά στο διάστημα 1962-1983, ενώ ο σημερινός τόμος «Αποκείμενα» (Νεφέλη, σ.σ. 334) καλύπτει ανάλογα άρθρα της περιόδου 1984-1999. Πρόκειται για μια παρουσία σαράντα χρόνων όπου ο Η.Χ.Π. -όπως έχει επικρατήσει εν συντομία να τον αποκαλούμε- σχολιάζει κείμενα, πρόσωπα και ζητήματα της λογοτεχνικής ζωής.


Ποιο είναι το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της αντίληψης που διακρίνει τα δοκίμια του; Καμιά σχέση δεν έχει ο Ηλίας Παπαδημητρακόπουλος με τις θεωρίες της λογοτεχνίας, οι οποίες με αυστηρά μεθοδολογικά κριτήρια επιλέγουν τον τρόπο που θα προσεγγίσουν το αντικείμενό τους - με τις θεωρίες δηλαδή που αποφασίζουν είτε να δουν το λογοτεχνικό κείμενο ως αυτοδύναμο καλλιτεχνικό γεγονός, είτε να κρίνουν τον τρόπο που το προσλαμβάνει ο αναγνώστης του, είτε να διερευνήσουν τις βιογραφικές εμπειρίες του δημιουργού του. Για τον Η.Χ.Π. η λογοτεχνία αποτελεί φαινόμενο συνολικό του οποίου οι αναρίθμητες πτυχές -όποιες κι όσες κι αν είναι- υφαίνονται αξεδιάλυτα μεταξύ τους. Το να γράφεις κείμενα ως συγγραφέας, το να διαβάζεις λογοτεχνία ως αναγνώστης, το να κυκλοφορείς βιβλία ως εκδότης, το να συναντάς τους ομοτέχνους σου, το να σκέφτεσαι και να συζητάς για την τέχνη αποτελεί μια ενιαία συνθήκη ζωής - είτε ασχολείσαι με μερικές είτε με όλες της τις πτυχές.


Η στάση τούτη αποτυπώνεται έντονα σε όλα τα κείμενα του Η.Χ.Π.: όταν γράφει κριτική για παλαιότερους και νεότερους συγγραφείς (Μιχαήλ Μητσάκης, Νάσος Θεοφίλου, Μήτσος Αλεξανδρόπουλος, Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής), όταν ασχολείται με το έργο μορφών στις οποίες τρέφει ιδιαίτερη αδυναμία (Παπαδιαμάντης, Πεντζίκης και Σκαρίμπας) ή ακόμα όταν κάνει παρατηρήσεις στο περιθώριο ελληνικών και ξένων έργων της πεζογραφίας, του κινηματογράφου, της τυπογραφίας ή της ζωγραφικής (Ζυράννα Ζατέλη και Μάριο Βάργκας Λιόσα, Τάκης Κανελλόπουλος και Αντρέι Ταρκόφσκι, Γκοβόστης και Κώστας Κερεστετζής).


Μαζί με τις κριτικές του παρατηρήσεις, ο Ηλίας Παπαδημητρακόπουλος μας αφηγείται έτσι το πώς (πού και κάτω από ποιες συνθήκες) συνάντησε το συγγραφέα, τι εντύπωση του έκανε η πρώτη νεανική γνωριμία του με τα συγκεκριμένα λογοτεχνικά γραπτά - τι σημασία και ρόλο έπαιξαν στη ζωή του στις δύσκολες δεκαετίες του '50 και του '60, όταν έγκλειστος σπούδαζε στη Στρατιωτική Ιατρική Σχολή και όταν για χρόνια περιέτρεξε την πάμπτωχη και ταλανισμένη μετεμφυλιοπολεμική Ελλάδα ως στρατιωτικός γιατρός.


Η μυθοποίηση που ο Η.Χ.Π. κάνει όχι μόνο στα κείμενα, αλλά και στα γεγονότα, στους τόπους και στα πρόσωπα του δίνει την ευχέρεια να πλησιάσει με σοβαρότητα, ευαισθησία και απόλυτο σεβασμό τόσο τα μεγάλα επιτεύγματα αλλά και μικρά· τις σημαντικές μορφές αλλά και τις ήσσονες, τους ταπεινούς εργάτες της περιφέρειας ή του περιθωρίου που είναι δυνατόν με απόλυτη αυταπάρνηση και πάθος να καλλιεργούν την τέχνη τους (και τις οποίες ο Ηλίας Παπαδημητρακόπουλος τόσο υπολήπτεται και αγαπά).


Διότι η τεχνική των δοκιμίων του είναι στην πραγματικότητα παρεμφερής με τη διηγηματογραφική του τεχνική. Ο Η.Χ.Π. έχει μια προτίμηση για τα μαργκινάλια, για το μικρό που κατ' αρχάς θα μπορούσε να θεωρηθεί ασήμαντο - εντύπωση την οποία ο συγγραφέας με επιμονή απορρίπτει σε όλες τις περιπτώσεις που έχουμε να κάνουμε με κάποιο κομμάτι της πραγματικότητας αυθεντικό. Τότε, πιστεύει, δεν πρέπει κατά κανένα τρόπο να του επιτρέψουμε να εξαφανιστεί και ως προς το σημείο τούτο ο Παπαδημητρακόπουλος έχει μιαν αίσθηση αληθινής αποστολής.


Ολα τα κείμενα του Η.Χ.Π. έχουν έντονη προσωπικότητα, εφόσον με οτιδήποτε κι αν ασχολείται, ο συγγραφέας αποθέτει μέσα όλο του τον εαυτό. Αν και του χρωστάμε έτσι οξύτατες κριτικές παρατηρήσεις ή πολύτιμες γραμματολογικές πληροφορίες που η εμμονή του στην αυτοψία του επέτρεψε να συλλέξει, δεν μπορούμε να τον δούμε ούτε ως γραμματολόγο ούτε ως κριτικό (κάτι που υποθέτω ότι ιδιαίτερα τον χαροποιεί). Διότι σε κάθε κείμενο υπάρχει ατόφιος ο Παπαδημητρακόπουλος: Με το πάθος του για τη μορφική και φραστική κειμενική κομψότητα και για την απόλυτη τυπογραφική καλαισθησία. Με την ανυποχώρητη υπεράσπιση του πολυτονικού ως θωράκιση απέναντι στο μεταπολεμικό στρόβιλο που δεν σεβάστηκε μόχθο και παραδόσεις εκατονταετιών. Με τη βαθιά γνώση και την αριστοτεχνική χρήση της καθαρεύουσας που σε συνδυασμό με κάποια σοφή δόση βωμολοχίας τού επιτρέπει να είναι λεπτότατα ειρωνικός. Ολα αυτά κάνουν τα «Αποκείμενα» όπως και τα παλαιότερα «Παρακείμενά» του να είναι κομψοτεχνήματα λόγου δοκιμιακού.


Ακολουθούν κείμενα για τον Κινηματογράφο, την Τυπογραφία, τον Στρατιωτικό βίο. Ο τόμος κλείνει με τις Υποφυλλίδες.