Κώδικας Ιδιωτικού Ναυτικού Δικαίου (ΚΙΝΔ)

(όπως ισχύει την 30η Μαρτίου 2022)

Κώδικας Ιδιωτικού Ναυτικού Δικαίου (Ν. 3816/1958)
Εισηγητική Έκθεση αρμοδίων Υπουργών
Εισηγητική Έκθεση Ειδικής Επιστημονικής Επιτροπής

Πρόλογος

Η παρούσα ενημερωμένη έκδοση του Κώδικα Ιδιωτικού Ναυτικού Δίκαιου (ΚΙΝΔ) θεραπεύει πρωτίστως ακαδημαϊκές ανάγκες. Έκρινα σκόπιμο να παραθέσω στο παράρτημα του παρόντος

α) την Εισηγητική Έκθεση της Συντακτικής Επιτροπής του Σχεδίου ΚΙΝΔ με την συμπληρωματική της και

β) την Εισηγητική Έκθεση των Αρμοδίων Υπουργών, η οποία συνόδευε το Σχέδιο Νόμου για την κύρωση του Σχεδίου ΚΙΝΔ.

Τους λόγους για αυτήν την απόφαση μπορεί εύκολα να αντιληφθεί ο αναγνώστης των παραπάνω κειμένων. Θα αρκούσε ίσως να αναφερθεί ότι σκοπός της μελέτης των κειμένων, τα οποία διαφωτίζουν ή φανερώνουν την «βούληση» του (πλασματικού) ιστορικού νομοθέτη (πχ πρακτικά επιτροπών, εισηγητικές εκθέσεις, εκθέσεις πραγματογνωμόνων) δεν είναι η εξ αυτών μόρφωση ιστορικοβουλητικού ερμηνευτικού επιχειρήματος αλλά κυρίως η αναζήτηση σε αυτά τελολογικών και συστηματικών ερμηνευτικών επιχειρημάτων δεδομένου ότι κατά τεκμήριο, οι συντάκτες τους επισκοπούσαν το σύνολο των σχετικών κανόνων και εξέφραζαν τεκμηριωμένη άποψη σχετικά.

Με τον, αποτελούμενο από τρία άρθρα, Ν. 755/1948 (ΦΕΚ Α/ 203/12-08-1948) προβλέφθηκε η σύσταση, με έκδοση Κοινής Υπουργικής Απόφασης των Υπουργών Οικονομικών και Εμπορικής Ναυτιλίας, δύο Επιτροπών. Η μία θα είχε ως αντικείμενο την σύνταξη Κώδικα Ιδιωτικού Ναυτικού Δικαίου για την συμπλήρωση και κωδικοποίηση των τότε εν ισχύ διατάξεων Ιδιωτικού Ναυτικού Δικαίου (άρθρο 1 παρ. 1) ενώ η δεύτερη θα συνέτασσε «Κώδικα Δημοσίου Ναυτικού Δικαίου» (ακριβέστερα «Σχέδιο Κώδικα»). Ο καθορισμός της νομοθετικής ύλης και η υπαγωγή των σχετικών νομοθετημάτων στο ένα ή στο άλλο μέρος του Ναυτικού Δικαίου κατά ρητή πρόβλεψη της παρ. 2 του άρθρου 1 του νόμου, θα γινόταν με Απόφαση των δύο επιτροπών σε κοινή συνεδρία. Η Επιτροπή για τον ΚΙΝΔ θα συγκροτούνταν από: α) δύο ή τρεις καθηγητές της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών ή Θεσσαλονίκης εκ των οποίων ο ένας τουλάχιστον θα ήταν της έδρας του Εμπορικού Δικαίου, β) έναν ανώτατο ή ανώτερο δικαστικό λειτουργό ή εισαγγελέα, γ) τον Γεν. Διευθυντή του Υπ. Εμπορικής Ναυτιλίας, δ) έναν ανώτερο υπάλληλο του Υπ. Δικαιοσύνης, ε) δύο δικηγόρους με αντικείμενο μελέτης ή εργασίας το Ναυτικό Δίκαιο και στ) ένα ή δύο μέλη της Ελληνικής Ναυτικής Ενώσεως.

Με την ΚΥΑ 45668/4035/7-9-1948, συστάθηκε η Επιτροπή για τον ΚΙΝΔ, η οποία ολοκλήρωσε το έργο της, με μεγάλη καθυστέρηση, μετά από δέκα χρόνια, το 1958. Από την Εισηγητική Έκθεση της Συντακτικής Επιτροπής μαθαίνουμε τα ονόματα των μελών της κατά τον χρόνο υποβολής της. Αυτά ήταν οι: Γ.Σ. Μαριδάκης (πρόεδρος), Δ. Καρβελάς, Δ. Παπαμιχαλόπου-λος, Φ. Ποταμιάνος, Β. Σκαρπέτης, Α. Τσιριντάνης, Ν. Χαραλάμπης, και Θ. Χοιδάς. Χρέη γραμματέα εκτελούσε ο Δ. Καλοδούκας.

Ο Α. Τσιριντάνης εισηγήθηκε το τμήμα περί ασφαλίσεως και περί ναυλώσεως, ο Δ. Παπαμιχαλόπουλος το τμήμα περί κοινών αβαριών και συνεισφοράς, περί συγκρούσεως πλοίων, περί των απαιτήσεων εξ επιθαλασσίου αρωγής και ναυαγιαιρέσεως, ο Β. Σκαρπέτης το τμήμα περί πλοιάρχου και περί πληρώματος, ο Φ. Ποταμιάνος το τμήμα περί πλοίων, πλοιοκτησίας, συμπλοιοκτησίας, μεταβιβάσεως κυριότητος πλοίου προς εξασφάλισιν απαιτήσεως, υποθήκης επί πλοίων, ναυτικών προνομίων, περί κατασχέσεως και αναγκαστικής εκτελέσεως επί πλοίων και περί παραγραφών. Την Εισηγητική Έκθεση των αρμοδίων Υπουργών υπογράφουν οι Κ. Παπακωνσταντίνου (Δικαιοσύνης) και Εμπ. Ναυτιλίας (Σ. Κωτιάδης).

Ο ΚΙΝΔ αφού ψηφίστηκε από την Βουλή, κυρώθηκε από τον Βασιλέα Παύλο στις 26-02-1958 και δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ Α΄ 32 της 28-02-1958 ως νόμος του Κράτους με έναρξη ισχύος την ημέρα της δημοσιεύσεως του. Ο ΚΙΝΔ υπήρξε εξ αρχής προβληματικό νομοθέτημα καθώς οι συντάκτες του προσπάθησαν να συγκεράσουν ρυθμίσεις διαφορετικών συστημάτων δικαίου (αγγλοσαξονικό – ηπειρωτικό) και να καταστήσουν το αποτέλεσμα συστηματικά συναφές προς τον γερμανικής κατά βάση προέλευσης, νεοεισαχθέντα (1946) ΑΚ. Η Επιτροπή συστάθηκε (1948) υπό το κράτος του Συντάγματος του 1927, αφού είχε ήδη εισαχθεί ο νέος Αστικός Κώδικας (ΑΚ, 1946), αλλά παρέδωσε το έργο της υπό το κράτος του Συντάγματος του 1952. Στην δεκαετία της επεξεργασίας του Σχεδίου η οικονομική ανάπτυξη σε παγκόσμιο επίπεδο υπήρξε εκρηκτική ενώ ήδη είχαν τεθεί οι βάσεις για την μετεξέλιξη της διεθνούς κοινωνίας στην σύγχρονη διεθνή έννομη τάξη. Οι ρυθμίσεις του ΚΙΝΔ δεν απηχούσαν την διαρκώς μεταβαλλόμενη εμπορική πραγματικότητα ούτε αποτύπωναν έναν μακρόπνοο κυβερνητικό αναπτυξιακό σχεδιασμό – δυστυχώς σε συμφωνία με την πάγια ελληνική νομοθετική και κυβερνητική πρακτική.

Όπως εύστοχα έχει παρατηρηθεί, είναι ενδεικτική του προβληματικού χαρακτήρα του ΚΙΝΔ ως νομοθετήματος, η σχεδόν ταυτόχρονη με τον ΚΙΝΔ ψήφιση ειδικού νομοθετήματος που ρυθμίζει ειδικά την προτιμώμενη υποθήκη (Ν.Δ. 3899/1958, Περί προτιμώμενης υποθήκης…) με σκοπό την δημιουργία ευνοϊκών για την ναυτιλιακή χρηματοδότηση συνθηκών.

Στην παράγραφο 9 β’ του άρθρου 11, του Ν.4150/2013 (ΦΕΚ Α’ 102/29.04.2013) προβλεπόταν η με Υπουργική Απόφαση σύσταση (μη αμειβόμενης) επιτροπής αναθεώρησης του ΚΙΝΔ. Ο γράφων δεν μπόρεσε να βρει κάποια πληροφορία για την τύχη της επιτροπής αυτής (σύσταση, μέλη κλπ) ή του έργου της.

Από την προηγούμενη ηλεκτρονική έκδοση (2018) του παρόντος και (α) την πρόταση του γράφοντος για επικαιροποίηση των ρυθμίσεων του ΚΙΝΔ με την σύμπραξη ειδικών επιστημόνων (π.χ. νομικοί με ειδίκευση στην νομοτεχνική, στην νομοθετική κωδικοποίηση, βιβλιοθηκονόμοι) οι οποίοι θα μπορούσαν να σχεδιάσουν τον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσε να επιτευχθεί αυτό, και (β) την πρόταση για κωδικοποίηση του ΚΙΝΔ αλλά και κάθε διάταξης του ναυτικού δικαίου (ΚΔΝΔ, διεθνείς συμβάσεις) κατά το υπόδειγμα της Merchant Shipping Act 1995 (UK), με «ανοικτή» και συνεχή κωδικοποίηση όλων των σχετικών διατάξεων, αφού ληφθεί υπόψη η ελληνική ιδιορρυθμία της αυξημένης τυπικής ισχύος των κυρωθεισών κατ’ άρθρο 28 Σ. διεθνών συμβάσεων, μεσολάβησαν τα εξής:

Η έκδοση του Ν. 4622/2019 «Επιτελικό Κράτος και …», και των υπ’ αρ. πρωτ. 551 και 552 του 2020 αποφάσεων του Γενικού Γραμματέα Νομικών και Κοινοβουλευτικών Θεμάτων που οδήγησαν στην υιοθέτηση αρχών Καλής Νομοθέτησης, του Εγχειριδίου Νομοπαρασκευαστικής Μεθοδολογίας και του Εγχειρίδιο Ανάλυσης Συνεπειών Ρύθμισης της Προεδρίας της Κυβέρνησηςκαι
Η σύσταση, κατά τα προβλεπόμενα στο (1), με την υπ’ αρ. πρωτ. 140/1.3.2021 απόφασης του Γενικού Γραμματέα Νομικών και Κοινοβουλευτικών Θεμάτων συστάθηκε νομοπαρασκευαστική επιτροπήμε έργο την αναμόρφωση του «Κώδικα Ιδιωτικού Ναυτικού Δικαίου» και ειδικότερα την κατάρτιση του σχετικού σχεδίου νόμου του Υπουργείου Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής. Η σχετική απόφαση έχει αναρτηθεί στην «Διαύγεια» με ΑΔΑ: ΡΕ3646ΜΓΨ7-Θ2Φ.
Η χρονική ακολουθία των παραπάνω γεγονότων δίνει το δικαίωμα στον γράφοντα να ισχυριστεί ότι η δημόσια πρότασή του και οι ιδέες του έφτασαν σε ευήκοα ώτα και προκάλεσαν τα ή οδήγησαν στην υλοποίηση των ανωτέρω. Η υλοποίηση βέβαια διαφόρων ιδεών μπορεί να γίνει με διαφορετικούς τρόπους ώστε προφανώς δεν οδηγείται κανείς στο ίδιο αποτέλεσμα και η γνώση της ελληνικής πραγματικότητας καθιστά τον γράφοντα επιφυλακτικό ως προς την γενική ικανότητα επίτευξης αποτελεσμάτων. Εύχεται πάντως να ευοδωθούν οι σχετικές προσπάθειες και με ιδιαίτερο ενδιαφέρον αναμένει και το αποτέλεσμα του έργου της επιτροπής το οποίο σύμφωνα με την ίδια απόφαση θα έπρεπε να έχει ήδη ολοκληρωθεί στις 28 Φεβρουαρίου 2022.

Σε κάθε περίπτωση, ο ΚΙΝΔ παραμένει ένα νομοθέτημα, το οποίο μπορεί να προσφέρει, ειδικά σε όποιον έρχεται για πρώτη φορά σε επαφή με το αντικείμενο του ναυτικού δικαίου, μια συγκροτημένη παρουσίαση και γενική εποπτεία της ύλης του ναυτικού δικαίου.

Τα κείμενα του παραρτήματος προσφέρουν στον μελετητή τους θεωρητικά και ερμηνευτικά ερείσματα καθώς και ποικίλα ερευνητικά ερεθίσματα.