Ο μεγαλύτερος ναός της χριστιανικής Ανατολής

Η Μεγάλη Εκκλησία στην Καππαδοκία της χριστιανικής Ανατολίας, θεωρείται ότι είναι ο πρώτος ευμεγέθης ορθόδοξος ναός που αποτολμήθηκε να ανεγερθεί τον 19ο αιώνα στα μέρη εκείνα. Οι διαστάσεις, το ύψος και τα χαρακτηριστικά του, ξεπερνούν τους αυστηρούς περιορισμούς της ισχύουσας οθωμανικής νομοθεσίας, τις εκπληκτικές τεχνικές δυσκολίες αλλά και την οικονομική δυνατότητα των φτωχών κάτοικων.

Το χωρίο Μιστί κατοικήθηκε από τους αρχαίους χρόνους και παραδίδεται η γνωστότερη ονομασία του ως αρχαία πόλη Μίσθη. Κατά τους βυζαντινούς χρονους,αποτέλεσε το γνωστό ακριτικό φρούριο της βυζαντινής κώμης Μισθείας. Υπήρξε όλα τα χρόνια ελληνόφωνος και, πιθανότατα στην πλειονότητα του, αμιγώς ελληνογενής οικισμός. Το γεγονός αυτό, συντέλεσε ώστε ο ναός να καταστεί θρησκευτικός πόλος όλων των Χριστιανών της Ανατολίας, που τον επισκέπτονταν σε τακτική βάση -όπως δείχνουν οι μαρτυρίες. Προσέλκυε πιστούς από τις γύρω περιοχές, προσκυνητές που έρχονταν για κάποιο τάμα, άρρωστους ακόμη και Τούρκους -που προσέρχονταν για να εγκομηθούν και να προσευχηθούν για το θαύμα του Αγίου. Οι οδοιπόροι που διάβαιναν από τον δρόμο των καμηλιών, έκαναν σταση για να ασπασθούν 'τον ναό, να ξαποστάσουν και να λάβουν αγίασμα ως φυλαχτό πριν αναχωρήσουν ξανά. Ο φημισμένος ναός της Ανατολής προσέλκυε κάποτε και, φυγάδες που διώκονταν απο τις αρχές, μετανάστες που επειδή επέστρεψαν σώοι στην πατρίδα τους ένιωθαν ότι οφείλουν ένα τάμα στον Άγιο, καθώς και ανθρώπους που επρόκειτο να αναχωρήσουν εθιμικά για το χατζηλίκι τους στους Αγίους Τόπους.

Ακόμη και προτού χτισθεί ο υπέργειος ναός, από τα χρόνια της εξελληνισμένης αυτοκρατορίας της Ρωμανίας ενώ ακόμη λειτουργούσαν τους Αγίους στους λατρευτικούς χώρους της υπόγειας πολιτείας, είχε καθιερωθεί ήδη μια περίφημη διήμερη γιορτή που λάμβανε χώρα κάθε Πρωτοχρονιά. Ο Χειμώνας ήταν βαρύς, εντούτοις οι περισσότεροι επισκέπτες έρχονταν σε αυτήν την περίοδο, με αφορμή αυτήν τη γιορτή. Το θρησκευτικό επίκεντρο ήταν η απόδοση τιμής στους δυο
αγαπημένους Αγίους της εποχής, τον άγιο Βλάσιο και τον άγιο Βασίλειο. Ωστόσο, η γιορτή συνοδεύονταν με πλήθος από χριστιανικά έθιμα άλλα και πολιτιστικά και αθλητικά δρώμενα. Κάποια έθιμα και δρώμενα αποτελούσαν αναβιώσεις αρχαίων εθίμων.

Το βιβλίο πραγματεύεται τον μεγάλο υπέργειο αυτό ναο και, παράλληλα, καταγράφει τους πολυάριθμους λατρευτικούς χώρους της υπόγειας πολιτείας του Μιστί. Ταυτόχρονα, ερευνά κι εξετάζει διεξοδικά ολα τα στοιχεία που αφορούν στα δημιουργήματα αυτά. Παρουσιάζει τους προβληματισμούς που διατηρεί η Προφορική Ιστορία για την περιοχή και τους κατοίκους. Συγκεντρώνει και αναλύει όσο το δυνατόν πληρέστερα τα πραγματολογικά, τα αρχιτεκτονικά - μηχανικά, τα διοικητικά, τα εθιμικά και τα ιδεολογικά στοιχεία που σχετίζονται με τη δημιουργία και τη λειτουργία του ναού. Έτσι, στοιχεία αποδεικτικού, αφηγηματικού και στοχαστικού δοκιμίου, όλα μαζί και με έναν εξαιρετικό συνθετικό τρόπο από τη συγγραφέα, ενσωματώνουν τα δεδομένα και τη λογική και παρουσιάζουν το αποτέλεσμα μιας περιεκτικής μονογραφίας ιστορικής έρευνας.