Στολές του Πολεμικού Ναυτικού

Οι στολές του Πολεμικού Ναυτικού είναι από τα στοιχεία εκείνα που η εξέλιξή τους συμβαδίζει με την εξέλιξη του Όπλου και καλύπτει στην ιστορία του το έστω και μικρό μερίδιο που τους αναλογεί. Το μερίδιο αυτό εμφανίζεται εντυπωσιακά μεγαλύτερο στα πρώτα μετεπαναστατικά χρόνια, αφού μέσα από τις αρχικές προσπάθειες καθιέρωσης στολών δίνεται η γενικότερη κατάσταση και η ατμόσφαιρα της εποχής.





ΚΡΙΤΙΚΗ



«Στολή και πλούτος κι αρχοντιά ήτονε το κορμίν του» άδει ο Βιτσέντζος Κορνάρος στον Ερωτόκριτο. Η στολή ήταν πάντα συνδυασμένη με την παλικαριά και, ενίοτε, με τον έρωτα, αλλά στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος των αρχών του 19ου αιώνα ορισμένες στολές προκάλεσαν ανεξέλεγκτες αντιδράσεις, όταν χρειάστηκε να αντικατασταθεί η πατροπαράδοτη νησιωτική βράκα με τα, καθόλου ανδροπρεπή, φράγκικα παντελόνια. Η εξέλιξη των στολών του Πολεμικού Ναυτικού παρουσιάζει πολυπρισματικό ενδιαφέρον, καθώς αντανακλά πολιτικές επιλογές, κοινωνικές αντιδράσεις, ζητήματα παράδοσης και γούστου. Ναυτική χώρα η Ελλάδα, είναι παράξενο που δεν είχε καταγράψει ως σήμερα την εξέλιξη των στολών του ναυτικού της. Μια εξέλιξη που συχνά προκύπτει μόνο από την ιστορική έρευνα σε αρχεία.

Στη μονογραφία του Γήση Παπαγεωργίου «Στολές του Πολεμικού Ναυτικού», μέσα από την έρευνα και τα σχέδια του γνωστού σκιτσογράφου, που είναι απόστρατος πλοίαρχος του Πολεμικού Ναυτικού, αποτυπώνονται όχι μόνο οι στολές αλλά και οι προσπάθειες καθιέρωσης ιεραρχίας και ομοιομορφίας στο Πολεμικό Ναυτικό από τα πρώτα μετεπαναστατικά χρόνια ως σήμερα.

Ο Γήσης Παπαγεωργίου, που τα τελευταία χρόνια μετακινήθηκε στον χώρο της ιστορικής έρευνας, ουσιαστικά «σκηνογραφεί» το παρελθόν. Ανασυνθέτει τη μορφή χαμένων πραγμάτων. Πριν από δύο χρόνια είχε παρουσιάσει το λεύκωμα «Οι ελληνικοί πέτρινοι φάροι», όπου αναστήλωνε τη μορφή των 130 πέτρινων φάρων που σήμερα είναι κατεστραμμένοι με βάση συλλεκτικό υλικό, παλιά διατάγματα και κατασκευαστικά σχέδια. Τώρα, ανασυνθέτει όχι μόνο την ακριβή εμφάνιση των ναυτών και αξιωματικών του ναυτικού μας, αλλά και την ιστορία των προσπαθειών για τον ευπρεπισμό και την οργάνωση του σώματος, σύμφωνα άλλωστε με τις επιταγές της σύγχρονης ιστοριογραφίας των λεπτομερειών που συνθέτουν το πνεύμα της κάθε εποχής. Η σημειολογία των στολών εντάσσεται έτσι στο πλαίσιο της ιστορίας του σύγχρονου ελληνικού κράτους. Τα σχέδια, ομοίως, δεν αποτυπώνουν απλώς στολές, αλλά κοινωνικούς τύπους. Η ιστορία της οργάνωσης του Πολεμικού Ναυτικού στην Ελλάδα αποκρυσταλλώνεται στη σχεδίαση των στολών του.

Όλος ο 19ος αιώνας φαίνεται να πέρασε στο ναυτικό με αλλεπάλληλες προσπάθειες για να καθιερωθεί μια ενιαία εμφάνιση για τους αξιωματικούς και το κατώτερο προσωπικό των πλοίων, και με ισάριθμες αντιδράσεις. Υπήρξε εποχή που οι ναυτικοί φορούσαν το πάνω μέρος της ενδεδειγμένης στολής και από κάτω βράκα. Ωστόσο, σημειώθηκε πρόοδος, αργή και ενδεικτική της προϊούσας αλλαγής των ηθών. Στολές, σιρίτια, χιαστί χρυσοκέντητες άγκυρες με στέμματα, αμφιμασχάλια, ξιφίδια, κοσμήματα, όλα είχαν την ιδιαίτερη σημασία τους. Μετά τη Μεσοβασιλεία και την ανάληψη της βασιλείας από τον Γεώργιο τον Α', άρχισαν να καθιερώνονται στολές με «κοινωνική» χρησιμότητα, όπως οι στολές εσπερίδων, γευμάτων και θεάτρου, ενώ χρειάστηκε να φθάσει το έτος 1890 για να εμφανιστεί θερινή στολή, ολόλευκη μεν αλλά, όπως σημειώνει ο συγγραφέας, «κάθε άλλο παρά πρακτική για τις συνθήκες διαβίωσης που επικρατούσαν στα πλοία της εποχής». Παρ' όλα αυτά, το έτος 1915 βρήκε το Πολεμικό Ναυτικό έτοιμο για τη μορφοποίηση του συνόλου των στολών, που έκτοτε παραμένει σχεδόν αναλλοίωτη με τις απαραίτητες κατά καιρούς παρεμβάσεις.

Ο συνδυασμός έρευνας και σχεδίασης απέφερε ένα πρωτότυπο ιστορικό λεύκωμα, σε δίγλωσση έκδοση, με μετάφραση των κειμένων στα αγγλικά από τον Φίλιππο Παπαγεωργίου. Τα σχέδια του λευκώματος είναι με πενάκι και μολύβι, ενώ στο τέλος περιλαμβάνονται μια σειρά μονόφυλλα πορτρέτα με τέμπερες.

ΜΑΙΡΗ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΙΔΟΥ, ΤΟ ΒΗΜΑ, 29-11-1998