Αθηνών αγλάισμα

Στην παρούσα εργασία γίνεται μια απόπειρα εγρήγορσης των συνειδήσεων με μια συνοπτική ιστορική τεκμηρίωση των προσπαθειών αυτών. Συγχρόνως μια επιλογή κειμένων -λογοτεχνικών, επιστημονικών και ιστορικών- προσφέρουν στον αναγνώστη ένα ευρύ φάσμα απόψεων και πληροφοριών για την νεώτερη Αθήνα και το φυσικό και ιστορικό της τοπίο.





ΚΡΙΤΙΚΗ



«Η δροσιά λείπει παντού εδώ» έγραφε το 1836 από την Αθήνα ο γερμανός πρίγκιπας αλλά και κηποτέχνης Η. Pueckler-Muskau, παρά το γεγονός ότι ο Ελαιώνας εκείνη την εποχή αριθμούσε 250.000 δέντρα. Αλλά βέβαια η σκονισμένη αργυρόφυλλη πρασινάδα της ελιάς μακράν απείχε από τις βαθύσκιωτες θαλερές οξιές της Βαυαρίας. Και η Αθήνα μπορεί τα πρώτα χρόνια του ελληνικού βασιλείου να διατηρούσε στην επιφάνεια της γης το δίκτυο των ρεμάτων, των παραποτάμων και των χειμάρρων της, αλλά το Λεκανοπέδιο απλωνόταν γυμνό και κατάξερο. Πιο πολλά βατράχια έβλεπε κανείς στα νερά της Αθήνας παρά συστάδες δέντρων. Όλα αυτά αποτελούν ιστορία, αλλά και σήμερα η Αθήνα εξακολουθεί να είναι η πιο ξερή πρωτεύουσα της Ευρώπης. Φταίει το κλίμα και το μακρύ θερμό καλοκαίρι της Αττικής; Περισσότερο φταίει η έλλειψη κηποτεχνικής κουλτούρας, μας λέει ο αρχιτέκτων-πολεοδόμος Αλέξανδρος Παπαγεωργίου-Βενετάς στη νέα του μελέτη, που διερευνά την εξέλιξη των δενδροστοιχιών, των πάρκων και του περιαστικού πρασίνου στην Αθήνα. Στην ελληνική πρωτεύουσα παραμένει άλυτο επί δεκαετίες το ζήτημα της οριστικής αναδάσωσης του όρους Αιγάλεω, π.χ., ενώ ο ίδιος ο Εθνικός Κήπος αλλά και το Πεδίον του Αρεως αναπαράγουν την έλλειψη ενδιαφέροντος των αρμοδίων υπηρεσιών όταν περάσει «ο πρώτος έρωτας».

Στο Αθηνών Αγλάισμα ο αναγνώστης παρακολουθεί την έλλειψη του κεντρικού στόχου από καταβολής ελληνικού κράτους, την ανάπτυξη των ιδιωτικών πρωτοβουλιών (όπως της Φιλοδασικής Εταιρείας, που ιδρύθηκε το 1898), το ζήτημα της ύδρευσης (το φράγμα του Μαραθώνα πριν από 70 χρόνια προκάλεσε τη γέννηση πολλών αλσυλλίων), την ίδρυση των κηπουπόλεων, τη λατόμηση και την καταστροφή της κορυφογραμμής της Αθήνας. Πέρα από τα στοιχεία που παρέχονται αφειδώς και απαντούν σε πλήθος φυσικές απορίες του αναγνώστη, το Αθηνών Αγλάισμα οριοθετεί ένα σύμπαν το οποίο ουδέποτε υπήρξε προτεραιότητα των αρχών.

Πράγματι, η ρηχή κηποτεχνική κουλτούρα, που «εμφυτεύτηκε» από τους Βαυαρούς επί Όθωνα αλλά ουδέποτε «άνθησε», έχει σαφείς κοινωνιολογικές ερμηνείες. Στην Αθήνα για διάφορους λόγους το δέντρο, και το πράσινο εν γένει, παραμένει εξάρτημα της αστικής ζωής ή μνήμη της ζωής στην ύπαιθρο. Ποτέ δεν αντιμετωπίστηκε σε βάση πνευματική, ποτέ δεν έγινε η προσέγγιση ενός αθηναϊκού δέντρου με τον ίδιο τρόπο που γίνεται η προσέγγιση ενός ιστορικού αθηναϊκού κτιρίου. Ατυχές, θα πείτε, το παράδειγμα, αφού η τυπολογία της κλασικής αθηναϊκής οικίας έχει κατακερματισθεί. Ωστόσο η καταστροφή μιας δενδροστοιχίας (όπως της ιστορικής αλέας με τις αγριοπιπεριές στην Αμαλίας) δεν προκάλεσε στο παρελθόν κλαυθμούς.

Η καρατόμηση αιωνοβίων δέντρων, σύνηθες φαινόμενο στα ανοικοδομούμενα προάστια, προκαλεί ακόμη και τη σιωπηρή ανακούφιση περιοίκων που θα διατηρούν έτσι άσπιλες τις πλάκες των πεζοδρομίων. Δηλαδή, λίγα άλλαξαν από τον 19ο αιώνα; Ίσως όχι και τόσο λίγα, αλλά αν διαβάσει κανείς την ανθολογία κειμένων που περικλείονται στο βιβλίο αυτό, θα αντιληφθεί ότι η πρόοδος είναι σχετική. Πού είναι οι καλαμιές και τα υδροχαρή φυτά στις όχθες του Ιλισού, που περιγράφει ο αρχιτέκτων Λούντβιχ Λάνγκε το 1836;



ΝΙΚΟΣ ΒΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

ΤΟ ΒΗΜΑ, 29-08-1999