0
Your Καλαθι
Ο Νίκος Ζαχαριάδης στο Νταχάου
Μαρτυρία μιας εποχής
Περιγραφή
Ο παλαίμαχος αγωνιστής Βαγγέλης Παπανίκος έζησε από κοντά τον Νίκο Ζαχαριάδη στα μπουντρούμια της Γενικής Ασφάλειας Αθηνών, στο κολαστήριο του Νταχάου στη Γερμανία, αλλά και σ' εκείνες τις δραματικές στιγμές του, όταν επιστρέφει στην Αθήνα και ξαναπαίρνει στα χέρια του την ηγεσία του κινήματος, μετά από εννιά χρόνια απουσίας. Αυτές τις εμπειρίες του, που αναμφίβολα ρίχνουν νέο φως στη βιογραφία του Ζαχαριάδη, καταθέτει με ασυνήθιστη ειλικρίνεια και τιμιότητα ο συγγραφέας αυτού του βιβλίου.
ΚΡΙΤΙΚΗ
Το βιβλίο του Βαγγέλη Παπανίκου Ο Νίκος Ζαχαριάδης στο Νταχάου δεν προβάλλει αξιώσεις ιστορικής μελέτης. Ο Παπανίκος ανήκει στους παλαιούς αγωνιστές της Αριστεράς, που πέρασαν μεγάλο μέρος της ζωής τους στις φυλακές και στις εξορίες, και η προσωπική του μαρτυρία έχει ασφαλώς την αξία της, όχι μόνο καθαυτή αλλά κι επειδή αναφέρεται στον Νίκο Ζαχαριάδη, για τον χαρακτήρα και την προσωπικότητα του οποίου οι νεότεροι έχουν μια πολύ αμυδρή εικόνα. Ωσπου να γραφτεί μια ιστορική μονογραφία του κάποτε πανίσχυρου γενικού γραμματέα του ΚΚΕ από τις χαρακτηριστικότερες και πλέον αμφιλεγόμενες προσωπικότητες της ελληνικής Αριστεράς μαρτυρίες σαν και αυτή του Παπανίκου θα έχουν κάθε λόγο να βλέπουν το φως της δημοσιότητας.
Ο συγγραφέας συνελήφθη και μεταφέρθηκε στο Νταχάου το 1940, όπου συνάντησε για δεύτερη φορά τον Νίκο Ζαχαριάδη (η πρώτη ήταν λίγα χρόνια νωρίτερα, στα κρατητήρια της Γενικής Ασφάλειας). Μας τον περιγράφει ως άτομο ευφυές, διαλλακτικό, συντροφικό και πολιτικά ώριμο, εντελώς διαφορετικό από τον σκληρό και άτεγκτο σταλινικό του εμφυλίου πολέμου. Ο κρατούμενος Ζαχαριάδης και ο γενικός γραμματέας του ΚΚΕ στο σύντομο βιβλίο του Παπανίκου είναι δύο διαφορετικά πρόσωπα. Ο Παπανίκος πιστεύει πως γι' αυτό, όπως και για τα δεινά της ελληνικής Αριστεράς, την κύρια ευθύνη τη φέρουν οι Σοβιετικοί. Εκείνοι ωστόσο που θα καταγράψουν τα γεγονότα, θα συγκρίνουν τα στοιχεία και θα προβούν σε αξιόπιστα συμπεράσματα είναι μόνο οι ιστορικοί. Για ποιο λόγο, επί παραδείγματι, η ηγεσία του ΚΚΕ στο τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου να μην εξαπατηθεί και να μην πιστέψει ότι ο Κόκκινος Στρατός θα κατέβαινε από τη Βουλγαρία στο Αιγαίο, όταν το ίδιο πίστευε ένα άτομο κατά πολύ οξυδερκέστερο πολιτικά και στρατιωτικά, δηλαδή ο ίδιος ο Χίτλερ;
Οι καλύτερες σελίδες στο βιβλίο του Παπανίκου είναι εκείνες όπου περιγράφει τη ζωή των κρατουμένων στο Νταχάου και θα ευχόταν κανείς να ήταν πολύ περισσότερες και να καταλάμβαναν το κύριο μέρος του βιβλίου. Υπάρχουν επίσης μαρτυρίες που σε αφήνουν κατάπληκτο. Όσο και αν μας είναι γνωστή η προσπάθεια όλων των κομμουνιστικών κομμάτων να χειραγωγήσουν την κουλτούρα, όσο και αν είναι γνωστά τα ωμά μέτρα καταστολής που χρησιμοποιήθηκαν στη Σοβιετική Ενωση, από τα όσα συνέβησαν εδώ φαίνεται ότι και σήμερα ακόμη υπάρχουν πολλά που δεν τα γνωρίζουμε.
Είναι απίστευτο το γεγονός ότι μετά ή πριν; την έκδοση του ζντανοφικού φετφά εναντίον της Αχμάτοβα και του Ζοσένκο, στο ΚΚΕ συζητούσαν και καταδίκαζαν από «διεθνιστικό καθήκον» την Αχμάτοβα, ποιήτρια την οποία ήταν αμφίβολο αν ως τότε την είχε ακούσει ξανά κάποιο στέλεχος του ελληνικού ΚΚ. Φαντάζει εξωπραγματικό; Όχι περισσότερο από κάποιο άλλο περιστατικό που αφηγείται ο συγγραφέας: Κάποτε συμμετείχε με τον Ζαχαριάδη σε διαγωνισμό ταχύτητας. Ο συγγραφέας, μολονότι ταχύτερος, άφησε τον γενικό του γραμματέα να τον κερδίσει, με διαφορά όμως στήθους. Οι παριστάμενοι το αντελήφθησαν και ο Ζαχαριάδης δεν του το συγχώρεσε ποτέ.
Ο σημερινός αναγνώστης τρίβει τα μάτια μου και δύσκολα μπορεί να πιστέψει πως άνθρωποι οι οποίοι κρατούσαν στα χέρια τους τις τύχες μιας ολόκληρης παράταξης μπορούσαν να έχουν αυτό το επίπεδο. Αλλά μήπως παρόμοια περιστατικά για τον Στάλιν δεν αναφέρει στα Απομνημονεύματά του ο Χρουστσόφ;
Πενήντα χρόνια μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου και παρά το γεγονός ότι εδώ και μερικά χρόνια έχει λήξει και ο Ψυχρός Πόλεμος, ο ελληνικός Εμφύλιος περιμένει ακόμη τον ιστορικό του. Εκείνον που όχι μόνο θα εξηγήσει γιατί και πώς έγινε, αλλά και για ποιο λόγο. Όπως μαρτυρούν τα κείμενα των ευρωπαίων ιστορικών, πολλοί στην Ευρώπη τον θεωρούσαν αναπόφευκτο προτού ακόμη λήξει ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος. Ώς τότε βιβλία σαν αυτό του Βαγγέλη Παπανίκου θα είναι χρήσιμα.
ΚΡΙΤΙΚΗ
Το βιβλίο του Βαγγέλη Παπανίκου Ο Νίκος Ζαχαριάδης στο Νταχάου δεν προβάλλει αξιώσεις ιστορικής μελέτης. Ο Παπανίκος ανήκει στους παλαιούς αγωνιστές της Αριστεράς, που πέρασαν μεγάλο μέρος της ζωής τους στις φυλακές και στις εξορίες, και η προσωπική του μαρτυρία έχει ασφαλώς την αξία της, όχι μόνο καθαυτή αλλά κι επειδή αναφέρεται στον Νίκο Ζαχαριάδη, για τον χαρακτήρα και την προσωπικότητα του οποίου οι νεότεροι έχουν μια πολύ αμυδρή εικόνα. Ωσπου να γραφτεί μια ιστορική μονογραφία του κάποτε πανίσχυρου γενικού γραμματέα του ΚΚΕ από τις χαρακτηριστικότερες και πλέον αμφιλεγόμενες προσωπικότητες της ελληνικής Αριστεράς μαρτυρίες σαν και αυτή του Παπανίκου θα έχουν κάθε λόγο να βλέπουν το φως της δημοσιότητας.
Ο συγγραφέας συνελήφθη και μεταφέρθηκε στο Νταχάου το 1940, όπου συνάντησε για δεύτερη φορά τον Νίκο Ζαχαριάδη (η πρώτη ήταν λίγα χρόνια νωρίτερα, στα κρατητήρια της Γενικής Ασφάλειας). Μας τον περιγράφει ως άτομο ευφυές, διαλλακτικό, συντροφικό και πολιτικά ώριμο, εντελώς διαφορετικό από τον σκληρό και άτεγκτο σταλινικό του εμφυλίου πολέμου. Ο κρατούμενος Ζαχαριάδης και ο γενικός γραμματέας του ΚΚΕ στο σύντομο βιβλίο του Παπανίκου είναι δύο διαφορετικά πρόσωπα. Ο Παπανίκος πιστεύει πως γι' αυτό, όπως και για τα δεινά της ελληνικής Αριστεράς, την κύρια ευθύνη τη φέρουν οι Σοβιετικοί. Εκείνοι ωστόσο που θα καταγράψουν τα γεγονότα, θα συγκρίνουν τα στοιχεία και θα προβούν σε αξιόπιστα συμπεράσματα είναι μόνο οι ιστορικοί. Για ποιο λόγο, επί παραδείγματι, η ηγεσία του ΚΚΕ στο τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου να μην εξαπατηθεί και να μην πιστέψει ότι ο Κόκκινος Στρατός θα κατέβαινε από τη Βουλγαρία στο Αιγαίο, όταν το ίδιο πίστευε ένα άτομο κατά πολύ οξυδερκέστερο πολιτικά και στρατιωτικά, δηλαδή ο ίδιος ο Χίτλερ;
Οι καλύτερες σελίδες στο βιβλίο του Παπανίκου είναι εκείνες όπου περιγράφει τη ζωή των κρατουμένων στο Νταχάου και θα ευχόταν κανείς να ήταν πολύ περισσότερες και να καταλάμβαναν το κύριο μέρος του βιβλίου. Υπάρχουν επίσης μαρτυρίες που σε αφήνουν κατάπληκτο. Όσο και αν μας είναι γνωστή η προσπάθεια όλων των κομμουνιστικών κομμάτων να χειραγωγήσουν την κουλτούρα, όσο και αν είναι γνωστά τα ωμά μέτρα καταστολής που χρησιμοποιήθηκαν στη Σοβιετική Ενωση, από τα όσα συνέβησαν εδώ φαίνεται ότι και σήμερα ακόμη υπάρχουν πολλά που δεν τα γνωρίζουμε.
Είναι απίστευτο το γεγονός ότι μετά ή πριν; την έκδοση του ζντανοφικού φετφά εναντίον της Αχμάτοβα και του Ζοσένκο, στο ΚΚΕ συζητούσαν και καταδίκαζαν από «διεθνιστικό καθήκον» την Αχμάτοβα, ποιήτρια την οποία ήταν αμφίβολο αν ως τότε την είχε ακούσει ξανά κάποιο στέλεχος του ελληνικού ΚΚ. Φαντάζει εξωπραγματικό; Όχι περισσότερο από κάποιο άλλο περιστατικό που αφηγείται ο συγγραφέας: Κάποτε συμμετείχε με τον Ζαχαριάδη σε διαγωνισμό ταχύτητας. Ο συγγραφέας, μολονότι ταχύτερος, άφησε τον γενικό του γραμματέα να τον κερδίσει, με διαφορά όμως στήθους. Οι παριστάμενοι το αντελήφθησαν και ο Ζαχαριάδης δεν του το συγχώρεσε ποτέ.
Ο σημερινός αναγνώστης τρίβει τα μάτια μου και δύσκολα μπορεί να πιστέψει πως άνθρωποι οι οποίοι κρατούσαν στα χέρια τους τις τύχες μιας ολόκληρης παράταξης μπορούσαν να έχουν αυτό το επίπεδο. Αλλά μήπως παρόμοια περιστατικά για τον Στάλιν δεν αναφέρει στα Απομνημονεύματά του ο Χρουστσόφ;
Πενήντα χρόνια μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου και παρά το γεγονός ότι εδώ και μερικά χρόνια έχει λήξει και ο Ψυχρός Πόλεμος, ο ελληνικός Εμφύλιος περιμένει ακόμη τον ιστορικό του. Εκείνον που όχι μόνο θα εξηγήσει γιατί και πώς έγινε, αλλά και για ποιο λόγο. Όπως μαρτυρούν τα κείμενα των ευρωπαίων ιστορικών, πολλοί στην Ευρώπη τον θεωρούσαν αναπόφευκτο προτού ακόμη λήξει ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος. Ώς τότε βιβλία σαν αυτό του Βαγγέλη Παπανίκου θα είναι χρήσιμα.
ΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΒΙΣΤΩΝΙΤΗΣ, ΤΟ ΒΗΜΑ, 07-11-1999
Κριτικές
Δεν βρέθηκαν δημοσιεύσεις
