Τουρκοκρατία

Με τους Τούρκους μας ενώνει μια θάλασσα και μας χωρίζουν πολλά ποτάμια. Όχι ο Έβρος και τα παραποτάμια του. Μας χωρίζουν προ πάντων -πέρα από κάμποσα άλλα, παραδοσιακά ή όχι- τα ποτάμια από το αίμα που χύθηκε.

Όμως, όσα θα ακολουθήσουν δε γράφτηκαν για να φανατίσουν, ούτε καν για να χρωματίσουν τις διαχωριστικές μας γραμμές. Άλλωστε ολόκληρη η ιστορία -κι όχι μόνο η δική μας- "διασχίζεται από τους Αμαζόνιους και τους Μισισσιπήδες του αίματος" (Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος).

Σκοπός στάθηκε η παράσταση, με πολύ αδρές γραμμές, της πορείας του ελληνισμού στην περίοδο της Τουρκοκρατίας. Έναυσμα, η πεποίθηση πως καμμιά άλλη περίοδος της ιστορίας μας δε δείχνει την τόση δύναμη του λαού μας. Όχι γιατί δε λύγισε -κι άλλοι δε λύγισαν- αλλά γιατί υπήρξαν τομείς που ο Έλληνας ραγιάς κατέκτησε τους κατακτητές του. Προβλημάτισε, δίδαξε κι ορθώθηκε. Τα χαλάσματα αναμέρισαν, τα βουνά ανασκάφτηκαν, οι θάλασσες ημέρωσαν κι οι δρόμοι, δικοί του και ξένοι, άνοιξαν. Αγρότες, Εργάτες, Βιοτέχνες, Θαλασσινοί και Πραματευτάδες, θάμπωσαν. Οι στριγκλιές της νύχτας σίγησαν κι οι εχθροί του φθόνησαν και μούλωξαν.

Οι λίγες σειρές που ακολουθούν δεν παρασταίνουν σε καμμιά περίπτωση τη μεγάλη πορεία του ελληνισμού της Τουρκοκρατίας, σ' ολόκληρο το πλάτος και βάθος της. Ένα "περίγραμμα", ένα "σχεδίασμα" χαράσσεται. Όμως αυτό το "περίγραμμα" δε στάθηκε μόνο στον αντιστασιακό ή αν θέλετε στον κλεφταρματολικό αγώνα των Ελλήνων. Ο ελληνισμός στους τόσους αιώνες που κράτησε η τουρκοκατοχή, ενώθηκε, συγκροτήθηκε κι αναπέταξε πολλές σημαίες. Δικές του σημαίες που υφάνθηκαν αποκλειστικά στο δικό του παμπάλαιο αργαλειό. Κι είναι τούτος ο αγώνας του το μεγάλο θαύμασμα που ξεπετιέται από τη μελέτη στην εξέλιξη της πορείας του, στην πιο σκοτεινή διαδρομή της. Το 19ο αιώνα βρέθηκαν λιγότεροι Έλληνες από το 15ο αιώνα. Όμως και μέσα σε κείνο το φοβερό καμίνι ο Έλληνας οργάνωσε την αυτοδιοίκησή του, έκαμε δικά του δικαστήρια, προσπέρασε τον κατακτητή του στους οικονομικούς τομείς και κράτησε ανόθευτες τις δικές του παραδοσιακές αρχές στην τόσο σκληρή συναγελαστική του ζωή. Το σκιαγράφημα αυτής της πορείας επιχειρείται με την πεποίθηση ότι "τα ενδιαφέροντά μας δεν περιορίζονται στο πώς ο ένας σκότωνε τον άλλον" (Γκύντερ Γκρας).