Αποχαιρετισμός στον αιώνα μου

Η Ιστορία τραβάει το δρόμο της, οι ανθρώπινες επεμβάσεις μπορούν να είναι ωφέλιμες ή καταστρεπτικές, ανάλογα με τον βαθμό ιστορικής λογικής ή αυθαιρεσίας που τις γεννά, κι ο εικοστός αιώνας καταγράφηκε στην πορεία της ανθρωπότητας ως ένας από τους πιο διδακτικούς. Γέννησε και κατέστρεψε μια μεγάλη και ελπιδοφόρα επανάσταση όταν η ανθρώπινη δράση επέβαλε σε καίρια ζητήματα λύσεις που η ιστορική πορεία δεν μπορούσε να αποδειχθεί, και έδωσε τη δυνατότητα στον αντίπαλο πόλο να αναδειχθεί σε κυρίαρχο του κόσμου.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Από το 1989, που πρωτοδημοσιεύτηκε ως άρθρο του περ. «The National Interest» το ερωτηματικό «Τέλος της ιστορίας;» του Φράνσις Φουκουγιάμα, έως τις 11 Σεπτεμβρίου 2001 διέρρευσε μια περίοδος θριάμβου για όσους πονηρά αρκούνταν σε μιαν ιδεολογικοποιημένη, για να μην πω «παραταξιακή», αντίληψη της Ιστορίας. Ο Φουκουγιάμα, όπως και ο συνεχιστής του Χάντινγκτον ανηγορεύθησαν από συγκεκριμένα κέντρα πολιτικής προπαγάνδας σε μεγάλους διανοητές που κατατρόπωσαν τον Χέγκελ, τον Μαρξ, τον Βέμπερ, αλλά και τον συντηρητικό ουμανιστή Τόινμπι, ορίζοντας τη διαπλανητική σκέψη του 21ου αιώνα.

Τρίχες! Στην πραγματικότητα επρόκειτο για αφελείς, επιπολής προσεγγίσεις δύο επαγγελματιών της ακαδημαϊκής γνώσης, οι οποίοι είχαν «παρασυρθεί» από τη folie de grandeur της Υπερδύναμης. Η «Αχαριστία» του Alain Finkielkraut, δημοσιευμένη το 2000 -κυκλοφορεί ήδη και στα ελληνικά από τις εκδ. «Scripta»-, απαντά ψύχραιμα όσο και βαθυστόχαστα για τις σχέσεις των «περιφερειακών» με τα «κεντρικά» έθνη, το ψευδοδίλημμα της παράδοσης αλλά και το διαρκώς ανοιχτό αίτημα της Ιστορίας όσο και της σκοτεινής, ανθρώπινης μοίρας. Εχουμε όμως και στον τόπο μας ένα κρουστό κείμενο-απάντηση στην αμερικανική μεγαλαυχία και συγχρόνως μιαν επιτομή των μεγάλων στιγμών του προηγούμενου αιώνα: από την ουτοπία της Οκτωβριανής Επανάστασης και τη διαλεκτική πορεία της Ιστορίας ώς το μεγάλο αντιφασιστικό πόλεμο των λαών και από την έναρξη του ψυχρού πολέμου ώς την κατάρρευση του υπαρκτού-ανύπαρκτου.

Συγγραφέας του ένα μυθικό πρόσωπο της ελληνικής Αριστεράς, η Ελλη Παππά, η αδελφή της Διδώς Σωτηρίου, η σύντροφος του Νίκου Μπελογιάννη, η επί δεκαπενταετία φυλακισμένη για τις ιδέες και τη δράση της και εκείνη που αρνήθηκε επίσημη πρόταση της ΕΣΣΔ, λόγω της εισβολής της τελευταίας στην Τσεχοσλοβακία. Κι όλα αυτά στην περίοδο της χούντας και του εγκλεισμού της.

Για εμάς τους νεότερους αυτά τα πρόσωπα, ο Πλουμπίδης, ο Χαρίλαος, η Μίνα Γιάννου, που έρχονται κατευθείαν από τις φλόγες και το δράμα του Εμφυλίου, είναι καταχωρισμένα στο αγωνιστικό μαρτυρολόγιο μιας συγκεκριμένης παράταξης και αποτιμώνται ανάλογα με την πολιτική-πατριωτική προσφορά τους. Αυτό που εκπλήσσει στην περίπτωση της Ελλης Παππά είναι η πολύπλευρη παιδεία της, που ξεκινά από την αρχαία γραμματεία και φτάνει στη Λούξεμπουργκ ή τον Τρότσκι, η γοητεία του λόγου της, που συνδυάζεται με οξυδερκή και καθόλου «περιδιαγραμμάτου» σκέψη και τέλος, η αμερόληπτη -αν είναι δυνατόν- όσο και μετριοπαθής επιχειρηματολογία της. Το δημοσιευμένο και το αδημοσίευτο έργο της, τεράστιο. Κυρίως αυτό που γράφτηκε στη φυλακή. Εκτείνεται από την ποίηση και το μυθιστόρημα ώς το δοκίμιο, την κριτική και τη φιλοσοφική θεωρία. Θεωρώ πως η Ελλη Παππά με το στοχασμό της συνεχίζει την παράδοση του Κώστα Παπαϊωάννου και του Κορνήλιου Καστοριάδη, μη υπολειπόμενη αυτών ούτε σε υφολογική χάρη ούτε σε πρωτοτυπία. Με τον παρόντα τόμο πιστεύει ότι ήρθε η ώρα του αποχαιρετισμού*. Της λέμε οργίλοι να μη βιάζεται! Ιδού τώρα κάποιοι ενδεικτικότατοι τίτλοι υποκεφαλαίων του βιβλίου για να σχηματίσετε γνώμη: «Στη Γιάλτα στήθηκε η παγίδα;», «Πώς ο Φουκουγιάμα "τελειώνει" τον Χέγκελ», «Το ΝΑΤΟ, υπέρτατος κριτής της "δυτικότητας"», «Θρησκευτικοί πόλεμοι του 21ου αιώνα», «Ευρώπη, μάνα των επαναστάσεων» κ.ά. Και μην ξεχνάμε: Η φύση της δυτικής προόδου είναι καταναγκαστική.

Συνοψίζοντας υποστηρίζω πως ο «Αποχαιρετισμός» είναι δύο φορές επίκαιρος σήμερα, ενόψει Μοράλες ή Τσάβες αλλά και ευρωπαϊκού μνημονίου. Γιατί καταδεικνύει πως ο μαρξισμός ή η κομμουνιστική θεωρία δεν ευθύνονται για τις απεχθείς πρακτικές του σταλινισμού, όπως δεν ευθύνεται το δημοκρατικό πολίτευμα για τις εισβολές των στρατοκρατών των ΗΠΑ στο Βιετνάμ, το Αφγανιστάν ή το Ιράκ. Την ιστορική αλήθεια -αλλά και δυναμική της- καμιά υστερόχρονη παραταξιακή σκοπιμότητα δεν μπορεί ν' αλλοιώσει. Ούτε ο εγγενής επεκτατισμός του καπιταλισμού αβρύνεται μέσα από παραεπιστημονικές διόπτρες. Υπογραμμίζει η συγγραφέας (σελ. 111): «Είναι ανελέητη βουλή της Ιστορίας να μην μπορεί να ζήσει ο καπιταλισμός αν δεν επεκτείνει και αν δεν ανανεώνει αδιάκοπα τις πηγές της υπεραξίας ...αδιαφορώντας για τις αξίες ζωής· του ανθρώπου και του πλανήτη». Η Ελλη Παππά αποδεικνύεται μάρτυρας της εποχής, με τη διπλή σημασία. Και για το μαρτύριο και για τη μαρτυρία της. Και δεν μπορεί παρά ο τόπος ολόκληρος, χωρίς διαχωριστικά ή ιδεολογικούς φραγμούς, να της είναι βαθύτατα ευγνώμων γι' αυτό.



ΜΑΝΟΣ ΣΤΕΦΑΝΙΔΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 17/02/2006