Περιπέτειες σε τρεις σχεδίες

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

Κριτική:

Ο απτόητος ναυαγός

Τίτος Πατρίκιος. Ο σκεπτικισμός του δεν οδηγεί στην απελπισία ή στον μηδενισμό, η ειρωνεία του μπορεί να είναι τσουχτερή, αλλά δεν είναι ποτέ κακεντρεχής

Aνάμεσα στους ποιητές της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς που στριμώχτηκαν κάτω από την επιγραφή «Ποίηση της ΄Ηττας», ο Τίτος Πατρίκιος κάνει όσο κανένας άλλος αυτό τον όρο να φαίνεται τουλάχιστον παράδοξος. Η πένθιμη διάθεση και ο πεσιμισμός, που θεωρούνται βασικά χαρακτηριστικά αυτής της ομάδας, δεν ρίζωσαν στην ποίησή του και δεν ταίριαξαν ποτέ με τον χαρακτήρα του. Εύχαρις, πνευματώδης, άνετος και διασκεδαστικός στις κοινωνικές συναναστροφές, αλλά πάντοτε με αίσθηση του μέτρου και της σωστής στιγμής (ίσως έπαιξε ρόλο σ΄ αυτό η καταγωγή του από οικογένεια ηθοποιών), αφήνει και στα γραφτά του το αποτύπωμα μιας προσωπικότητας που δεν την κατάπιαν η ιδεολογία και η Ιστορία, όσο έντονα και αν σφράγισαν τη βιογραφία του. Ο σκεπτικισμός του, κληροδότημα των πολιτικών στρεβλώσεων του πιστεύω του, δεν οδηγεί στην απελπισία ή στον μηδενισμό, η ειρωνεία του, αποπαίδι του δογματισμού της παλιάς παράταξής του, μπορεί να είναι τσουχτερή, αλλά δεν είναι ποτέ κακεντρεχής.
Τέτοιοι άνθρωποι, όταν φτάσουν σε κάποια ηλικία, μπορούν να αφηγηθούν και να σχολιάσουν με εξαίσιο τρόπο επεισόδια, μοτίβα, πνευματικές και άλλες εμπειρίες της ζωής τους, γιατί διατηρούσαν πάντοτε μια ψύχραιμη απόσταση από τον εαυτό τους και γιατί η καλλιέργειά τους δίνει βάθος πεδίου στη θυμοσοφία τους, το λεπτό χιούμορ τους προσθέτει αποχρώσεις στην παλέτα της ποιητικής ευαισθησίας τους και διαστάσεις στην εικόνα που σχηματίζουν για τον κόσμο. Οι «αφηγήσεις» του τόμου Περιπέτειες σε τρεις σχεδίες - στιγμιότυπα, παρατηρήσεις, εντυπώσεις, σκέψεις, αναμνήσεις που κατέγραψε ο Τίτος Πατρίκιος τις τελευταίες δεκαετίεςαποδεικνύουν του λόγου το αληθές.

Σε ένα από αυτά τα κείμενα ο συγγραφέας εξομολογείται ότι δυσκολεύεται να μιλήσει άμεσα για τον εαυτό του, γιατί φοβάται τον κοινωνικό έλεγχο, τον εξοστρακισμό, και ίσως γι΄ αυτό προτίμησε από νωρίς τη μεταφορική γλώσσα της ποίησης, αντί για την πεζογραφία. Όταν το λέει αυτό ένας Μακρονησιώτης που δεν έκανε ποτέ δήλωση μετανοίας και στη συνέχεια άσκησε θαρραλέα, εκ των ένδον κριτική στο κόμμα για το οποίο μαρτύρησε, μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι ο φόβος του κοινωνικού ελέγχου δεν έχει εδώ να κάνει με δειλία και μικροαστικό κομφορμισμό. Πιο πολύ παραπέμπει, νομίζω, στο αίσθημα ευπρέπειας ενός ευπατρίδη (τα επώνυμά μας λένε πολλά για μας!), ο οποίος απεχθάνεται την αισθηματολογική εξαλλοσύνη και την εκβιασμένη συμπάθεια ή τον οίκτο των άλλων. Και επειδή σ΄ αυτό το βιβλίο ο Πατρίκιος μιλάει συχνά για τον εαυτό του, το παραπάνω αίσθημα και η επακόλουθα δύσκολη υπερνίκηση του φόβου της εξομολόγησης γίνονται μέτρο της ποιότητας των εκμυστηρεύσεών του.

Από τα πολλά διεισδυτικά δοκιμιακά κείμενα του βιβλίου θα ξεχώριζα το καταπληκτικό ψυχογράφημα του Κώστα Κουλουφάκου και του Δημήτρη Δεσποτίδη, με την περίπλοκη διήθηση του φιλόδοξου χαρακτήρα τους μέσα από τις κομματικές απαγορεύσεις, και την εξίσου λεπτή διερεύνηση του ερωτήματος γιατί οι πολλές «μικρές μεγαλοφυίες» από τον αλλοτινό κύκλο του συγγραφέα (και πόσων άλλων άραγε από εμάς;) δεν έγιναν ποτέ μεγάλες. Από τα επίσης πολλά επεισόδια της ζωής του που ο Πατρίκιος διηγείται απολαυστικά θα επισημάνω, ενδεικτικά απλώς, δύο: τη συνεστίαση γνωστών Ελλήνων συγγραφέων με τον Σαρτρ το 1956 στο Τουρκολίμανο (αποκαλυπτήρια της μιζέριας του ελληνικού λογοτεχνικού κόσμου) και τη συνάντησή του, τον καιρό της Χούντας, με τον Νταλί σ΄ ένα παριζιάνικο ξενοδοχείο, όπου ο μετρ έκανε μια απαράμιλλη επίδειξη θεατρινισμού, πονηριάς και απληστίας.

Σε ένα μόνο δεν θα συμφωνήσω με τον Τίτο Πατρίκιο. Όταν, λέει, επέστρεψε από την εξορία, ο πατέρας του τού χάρισε ένα ρολόι Venus, που «δεν ήταν σπουδαίο», αλλά το αγάπησε. ΄Εχω κι εγώ ένα ρολόι Venus, μου το χάρισε η μητέρα μου το 1962 και δεν έπαψε ώς σήμερα να πηγαίνει... ρολόι. ΄Ηταν και παραήταν σπουδαία αυτά τα ρολόγια!

Δημοσθένης Κούρτοβικ, Τα Νέα, 13/5/2007