Το επικηρυγμένο πρόβλημα

Η ελκυστική κτηματίας Γιώτα Μακρή επισκέπτεται τον Ανδρέα Αναγνώστου, περιώνυμο ποινικολόγο της Θεσσαλονίκης και φημισμένο για τις ικανότητές του να εξιχνιάζει σκοτεινές υποθέσεις, για να του αναθέσει την αναζήτηση του μυστηριωδώς εξαφανισμένου φοιτητή των μαθηματικών του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου, Λουκά Αθανασίου. Από τα πρώτα στάδια της έρευνας γίνεται φανερό ότι η εξαφάνιση του νεαρού φοιτητή συνδέεται με ένα από τα άλυτα μαθηματικά προβλήματα -ίσως το πλέον διάσημο: τις εξισώσεις Navier-Stokes- η λύση του οποίου έχει επικηρυχτεί με το ποσό του ενός εκατομμυρίου δολαρίων...

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Τα μαθηματικά ως θέμα της λογοτεχνίας αποτέλεσαν είδος μόδας και ανανέωσης του μυθιστορηματικού λόγου ήδη από την προηγούμενη δεκαετία, με έργα κυρίως ξένων συγγραφέων, τα οποία αναμείγνυαν τη μυθοπλαστική αφήγηση με την ιστορία των μαθηματικών προβλημάτων και τους βίους διάσημων επιστημόνων. Στην Ελλάδα την καλύτερη -αν όχι η μόνη- πραγμάτωση μιας τέτοιας σύζευξης αποτέλεσε το βιβλίο του Απόστολου Δοξιάδη «Ο θείος Πέτρος και η εικασία του Γκόλντμπαχ», που κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1993 και ξαναεμφανίστηκε το 2001, αφού προηγουμένως μεταφράστηκε και καταξιώθηκε στο εξωτερικό.

Τι μπορεί να περιμένει κανείς από τον εμβολιασμό της πεζογραφίας με τη λογική των αριθμών; Την αναγωγή στην ιστορία των θετικών επιστημών και στην πρόοδο της ανθρωπότητας μέσω των επιστημόνων που άνοιξαν νέους δρόμους στην έρευνα; Την ανανέωση της πλοκής μέσα από τη χρήση της μαθηματικής γλώσσας στην ανάπτυξη και οργάνωση της υπόθεσης; Την αξιοποίηση εν γένει των νέων θεωριών των θετικών επιστημών για την αναδιαμόρφωση του μυθοπλαστικού χωροχρόνου (βλ. το «Μόμπιους Ντικ» του Α. Κρούμι, το οποίο βέβαια συνδέει τη φυσική με τη λογοτεχνία); Εν τέλει τον εμπλουτισμό της λογοτεχνικής πρακτικής με την οπτική γωνία της θετικής σκέψης και έρευνας;

Τα μαθηματικά προσφέρουν σίγουρα τη μαγεία της ιστορίας των επιστημών αλλά και την ενασχόληση με το μυστήριο των άλυτων προβλημάτων, το οποίο εμφανίζεται ως το στοίχημα της ανθρωπότητας με τον εαυτό της. Κάτι τέτοιο συνεπαίρνει τον αναγνώστη, που αδημονεί για το αν τελικά θα αποδειχθεί ή όχι η όποια εικασία στο τέλος του βιβλίου. Παράλληλα ένας τέτοιος γρίφος κάνει το επιστημονικό μυθιστόρημα να πλησιάσει την αστυνομική λογοτεχνία.



Το επικηρυγμένο πρόβλημα και οι διώκτες του



Ο Αργύρης Παυλιώτης είναι καθηγητής Φυσικής. Η ιδιότητά του αυτή του επιτρέπει να ασχοληθεί με το αστυνομικό μυθιστόρημα χρησιμοποιώντας τη μαθηματική σκέψη ως υπόβαθρο της ιστορίας του. Ακόμα περισσότερο επιχειρεί να δει το έγκλημα ως ένα πρόβλημα και να ακολουθήσει την ίδια πορεία επίλυσης την οποία μετέρχονται οι μαθηματικοί: συλλογή των πρώτων στοιχείων, διατύπωση αξιωμάτων που συνεχώς επαναξιολογούνται και τέλος, απόδειξη θεωρημάτων και σταδιακά πορισμάτων για την αποκάλυψη της αλήθειας πίσω από το φαινομενικό χάος των ασύνδετων εκ πρώτης όψεως δεδομένων της υπόθεσης.

Ο ήρωάς του, ο δικηγόρος Ανδρέας Αναγνώστου, αναλαμβάνει να εξιχνιάσει την εξαφάνιση του φοιτητή Λουκά Αθανασίου. Ο παράξενος αυτός νεαρός θεωρείται μαθηματική διάνοια και πολλοί έχουν εναποθέσει τις ελπίδες τους στην οξεία του αντίληψη, για να επιλύσουν το λεγόμενο «επικηρυγμένο πρόβλημα». Αμεσα εμπλεκόμενοι είναι η πλούσια ετεροθαλής αδελφή του, δύο πανεπιστημιακοί καθηγητές μαθηματικών, μια τρομοκρατική οργάνωση, οι διωκτικές αρχές κ.λπ. Ο καθένας από αυτούς θέλει ζωντανό (ή νεκρό) τον πάντοτε παρόντα εν τη απουσία του χαρακτήρα και καθένας καθίσταται ύποπτος για την πιθανή απαγωγή του.

Ο Παυλιώτης βρίσκει την ευκαιρία να προβάλει την ιδέα ότι ο θετικός επιστήμονας μπορεί να είναι περιζήτητος τόσο για το καλό όσο και για το κακό, τόσο για την πρόοδο της ανθρωπότητας όσο και για την τρομοκρατική δράση ή άλλου είδους αντικοινωνική ενέργεια. Η κοινωνία έχει προσδέσει το άρμα της στην επιστήμη και εξαρτάται πλέον καθοριστικά από αυτήν, με αποτέλεσμα οι ελπίδες για το όποιο μέλλον να στηρίζονται βάσιμα στον προηγμένο επιστημονικό λόγο. Η επιτυχία είναι άμεσα συνδεδεμένη με τις καινοτόμες συλλήψεις που μπορούν να οδηγήσουν στην πρόοδο ή την καταστροφή, ανάλογα με τη χρήση της.

Πάνω σ' αυτόν τον άξονα ο δικηγόρος σκέφτεται πιο πολύ μαθηματικά παρά δικανικά, σαν ντετέκτιβ που συνυπολογίζει τις πιθανότητες για να βρει τον ένοχο, σαν γεωμέτρης που οριοθετεί το χώρο του εγκλήματος και αναζητεί τους τύπους που θα αποδείξουν τις υποθέσεις εργασίας που κάνει. Ο καθηγητής Χατζηνικολάου, που παρουσιάζεται ως ο θετικός πόλος της υπόθεσης, είναι ένας ανιδιοτελής υπηρέτης των μαθηματικών, καθαρός ιδεολόγος της επιστήμης χωρίς προσδοκίες για τη χρησιμοθηρική εφαρμογή της, θεράπων του δόγματος «δεν βλάπτω το συνάνθρωπό μου». Από την άλλη, ο καθηγητής Λιβανός αποτελεί το αρνητικό ισοδύναμό του, καθώς εμφανίζεται ως καιροσκόπος, ωφελιμιστής και συμφεροντολόγος, που δεν διστάζει να απαγάγει τον Αθανασίου, προκειμένου ο φοιτητής να λύσει το επικηρυγμένο πρόβλημα, τη δόξα για την επίλυση του οποίου θα καρπωνόταν ο καθηγητής. Οι μαθηματικοί ως ανθρώπινοι τύποι συνδυάζουν τον ασκητισμό και τη θεωρητική ενασχόληση με το αντικείμενό τους, γεγονός που τους κάνει να φαίνονται απόμακροι και ιδιόρρυθμοι, αλλά και τον τυχοδιωκτισμό που βλέπει τα μαθηματικά ως το εφαλτήριο βήμα για την κοινωνική καταξίωση.



Μεταξύ αυστηρής δομής και αδρανούς αφήγησης



Το συγκεκριμένο αστυνομικό μυθιστόρημα ανήκει στην κατηγορία εκείνων που οικοδομούν έναν λαβύρινθο προσώπων και καταστάσεων, μέσα από τον οποίο θα βρεθεί ο μίτος της Αριάδνης, ώστε να αποκαλυφθεί η αλήθεια. Η τέχνη κάθε μυθιστοριογράφου έγκειται στο να καταφέρει να συνθέσει όλα τα στοιχεία σε μια άρτια δομή αλληλεξάρτησης· πολύ περισσότερο σε ένα αστυνομικό μυθιστόρημα η οικονομία του έργου οφείλει να εξυφάνει με επιτυχία τα μεμονωμένα νήματα, ώστε να οδηγηθεί χωρίς άλματα και από μηχανής θεούς στη λύση του αινίγματος.

Ο Παυλιώτης στήνει ένα πολύπλοκο σκηνικό με πολλούς ηθοποιούς, άλλους πρωτεύοντες κι άλλους δευτερεύοντες, οι οποίοι διαγκωνίζονται μεταξύ τους για το ποιοι θα κερδίσουν το μεγαλύτερο μερίδιο από το σενάριο. Στην ενορχήστρωση όλων αυτών ο πεζογράφος άλλοτε τα καταφέρνει κι άλλοτε αποδεικνύεται λιγότερο ικανός απ' όσο θα έπρεπε, αφού πολλά ευρήματα κρίνονται άστοχα και εν γένει το σύνολο δεν καταξιώνει πάντα τις επιμέρους λεπτομέρειες.

Στην προσπάθειά του να συνδυάσει τα μαθηματικά, το επίκαιρο θέμα της τρομοκρατίας και τον αστυνομικό γρίφο, δημιουργεί μεν ένα ευανάγνωστο έργο, που ευνοεί τη γεμάτη ενδιαφέρον προσδοκία του τέλους, αλλά ταυτόχρονα υστερεί σε ποιότητα στην κατασκευή του αφηγηματικού του παζλ. Πιο συγκεκριμένα, τα πορίσματα εξάγονται με βεβιασμένες ενίοτε εικασίες και εύκολες αποδείξεις, που δεν κολακεύουν κανέναν μαθηματικό νου. Παράλληλα, υπάρχουν αμέλειες στο στήσιμο συγκεκριμένων σκηνών, που θα μπορούσαν να είχαν δουλευτεί περισσότερο: η αστυνομία λ.χ. φαίνεται πολύ ανίκανη ακόμα και για τα απλά πράγματα ή οι τρομοκράτες αποκαλύπτουν την παρουσία και την ταυτότητά τους με ερασιτεχνική αφέλεια.

Οι εντυπώσεις εντέλει μοιράζονται μεταξύ, αφ' ενός, της αξιόλογης προσπάθειας του λογοτέχνη να ανοίξει το αστυνομικό μυθιστόρημα στην προοπτική της επιστήμης και αφ' ετέρου, της αδυναμίας του να επανδρώσει τα θεωρήματα με χαρακτήρες που δρουν φυσικά σε ένα τέτοιο πλαίσιο. Ωστόσο, πρόκειται για ένα θετικό δείγμα συνδυασμού ποικίλων ειδών μυθιστορηματικού λόγου, το καθένα από τα οποία ανοίγεται αποτελεσματικά στο άλλο.



ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 01/09/2006