Η Συνταγματική προστασία της εργασίας

Το βιβλίο «H Συνταγματική Προστασία της Εργασίας» δίνει απαντήσεις σε δυσεπίλυτα ερωτήματα που αφορούν στην προστασία που παρέχεται από το άρθρο 22 παρ. 1 εδ. α΄ Συντ. στην εργασία, στο κανονιστικό της περιεχόμενο, στην αντιμετώπιση του δικαιώματος στην εργασία από την δικαστική εξουσία, όταν επιτακτική ανάγκη επιχειρεί τον παραγκωνισμό της, καθώς επίσης και στο μέλλον των εργασιακών σχέσεων. Στο βιβλίο αυτό αναλύονται βασικές πτυχές του δικαιώματος στην εργασία –λαμβανομένων υπόψη και των σύγχρονων διεθνών τάσεων, που αξιώνουν περισσότερη ευελιξία στις εργασιακές σχέσεις προβάλλοντας την απασχόληση και τη μείωση της ανεργίας ως μεγέθη ανταγωνιστικά προς το πρότυπο της σταθερής θέσης εργασίας πλήρους απασχόλησης– όπως: η σύγκριση εργασίας και απασχόλησης το σύστημα απολύσεων η αποζημίωση απόλυσης κατά τη νομολογία του ΕΔΔΑ οι περικοπές μισθών και επιδομάτων οι νέες ευέλικτες σχέσεις η εκ περιτροπής εργασία η εργασία σε σχέση με την επιχειρηματική ελευθερία η συλλογική αυτονομία και οι Συλλογικές Συμβάσεις Εργασίας Στόχος της μονογραφίας είναι να αποτελέσουν οι προτάσεις του συγγραφέα ένα χρήσιμο εργαλείο για την χάραξη ή την εφαρμογή της εργατικής νομοθεσίας. Το βιβλίο απευθύνεται κυρίως σε νομικούς που αναζητούν απαντήσεις σχετικά με την εξέλιξη της εργασίας σε ένα νέο σκηνικό που έχει ξεκινήσει να διαμορφώνεται ενόψει της καθιέρωσης νέων οικονομικών μοντέλων που επηρεάζουν τα κράτη.
Περιεχόμενα
ΠρόλογοςΣελ. XI
Πρόλογος συγγραφέαΣελ. XIX
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
1. Το σύστημα της κατά βαθμίδες άρθρωσης της εργατικής προστασίας που καθιερώνει το Σύνταγμα και το πεδίο αναφοράς της έρευναςΣελ. 1
i. Ο νομοθέτης και οι συλλογικές συμβάσεις εργασίαςΣελ. 2
ii. Η διαιτησίαΣελ. 4
iii. Οι συλλογικοί αγώνεςΣελ. 4
2. Η εργασία ως αυτοτελής συνταγματική ρύθμιση: Οριοθέτηση και αντικείμενο της έρευνας. Επιλογή ορολογίαςΣελ. 5
3. Λόγος περί μεθόδουΣελ. 8
α. Το ερμηνευτικό πρίσμα της προσέγγισηςΣελ. 8
i. O νομικός θετικισμός. Μία αναφορά στον Hans Kelsen και στον Ν. Ν. ΣαρίπολοΣελ. 8
ii. O κοινωνιολογικός θετικισμός. Μία αναφορά στον Α. ΣβώλοΣελ. 13
iii. Ο διαλεκτικός υλισμός και ο ιδεαλισμός στο δίκαιο: Ο διάλογος Α. Μάνεση και Κ. ΤσάτσουΣελ. 16
iv. Η υπέρβαση του παραδοσιακού νομικού θετικισμού ως μεθοδολογική αναγκαιότητα. Μία αναφορά στον Δ. ΤσάτσοΣελ. 22
β. Μεθοδολογικές επιλογές της παρούσας εργασίαςΣελ. 23
i. Η μέθοδος δεν προκατασκευάστηκε, αλλά προέκυψε από την εφαρμογή τηςΣελ. 23
ii. Η συστηματική δομή του έργουΣελ. 32
4. Διατύπωση της υπόθεσης εργασίαςΣελ. 34
ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ:
Η εργασία ως κοινωνικό φαινόμενο: Το θεωρητικό και ιστορικό πλαίσιο [= Γενικό]
1. Η εργασία ως σύμφυτο του ανθρώπουΣελ. 35
α. Μία πρώτη εννοιολογική και ετυμολογική προσέγγιση της εργασίαςΣελ. 35
β. Η εργασία ως ανθρώπινη αξίαΣελ. 39
i. Η εργασία συμβάλλει στην κοινωνικοποίηση του ανθρώπουΣελ. 39
ii. Η εργασία διαμορφώνει τον ψυχικό κόσμο του ανθρώπουΣελ. 40
2. Ο ιστορικός μετασχηματισμός της εργασίας. Οι μεγάλες ιστορικές στιγμές της εργασίαςΣελ. 44
α. Η εργασία στο προκαπιταλιστικό σύστημα παραγωγήςΣελ. 44
β. Η εργασία στο καπιταλιστικό σύστημα παραγωγήςΣελ. 48
i. Η ιστορική ανάδυση του καπιταλιστικού συστήματοςΣελ. 48
ii. Η πολιτική οικονομία του καπιταλιστικού συστήματοςΣελ. 52
3. Η εργασία στη μεταπολεμική φάση της οικονομικής ανάπτυξηςΣελ. 55
α. Το παραγωγικό πλαίσιο του φορντισμού-τεϊλορισμούΣελ. 55
i. Η εφαρμογή του φορντισμού ως απάντηση στις παραγωγικές ανάγκες της εποχήςΣελ. 55
ii. Ο φορντισμός ως μοντέλο οικονομικής μεγέθυνσης…Σελ. 59
iii. …αλλά και ως συμβόλαιο κοινωνικής ειρήνης!Σελ. 60
β. Η κρίση του φορντικού μοντέλου και η αναζήτηση νέου παραγωγικού προτύπουΣελ. 62
i. Οι αιτίες που οδήγησαν στην υποχώρηση του φορντισμούΣελ. 62
ii. Από τον φορντισμό στον μεταφορντισμό και στην οικονομία των υπηρεσιώνΣελ. 66
γ. Η εργασία πέθανε. Ζήτω η εργασία!Σελ. 67
ii. Από την «κοινωνία της εργασίας», στην «κοινωνία της γνώσης»;Σελ. 70
iii. Έχουμε φτάσει στο «τέλος της εργασίας»;Σελ. 74
iv. Πέρα από το πρόβλημα της ανεργίας είναι ο φτωχός εργαζόμενος!Σελ. 77
4. Το εργασιακό πορτραίτο της σύγχρονης Ελλάδας - Μία σκιαγράφησηΣελ. 82
α. Οι συνθήκες της ελληνικής οικονομίας: Από την εκβιομηχάνιση στην αποβιομηχάνιση και… στον διεθνή καταμερισμό εργασίαςΣελ. 82
β. Χαρακτηριστικά απασχόλησης, ανεργία και φτώχεια στη σύγχρονη ΕλλάδαΣελ. 90
5. Καταληκτικές παρατηρήσεις: Εργασία vs απασχόληση - Το μέλλον μιας αντιθετικής (;) σχέσηςΣελ. 92
ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ
Η εργασία και η υπερνομοθετική της προστασία – Τα θεωρητικά θεμέλια [= ειδικό]
1. Εισαγωγικά: Το δικαίωμα εργασίας ως «συμπυκνωμένη νομική έκφραση του συσχετισμού των κοινωνικοπολιτικών δυνάμεων» – Η πολιτική σημασία της διάταξης του ά. 22 § 1 εδ. α΄ Συντ.Σελ. 99
α. Προκαταρκτικές παρατηρήσειςΣελ. 99
β. Από το γαλλικό Σύνταγμα του 1848, στο γερμανικό Σύνταγμα της Βαϊμάρης του 1919…Σελ. 100
γ. …και στο Σύνταγμα του 1927Σελ. 113
2. Η προστασία της εργασίας κατά τον Αναθεωρημένο Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη και την ΕΣΔΑ - Γενική θεώρησηΣελ. 120
α. Η καίρια συμβολή του Αναθεωρημένου Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη: Η νομική φύση των κανόνων του και η εξειδίκευση και συμπλήρωση της συνταγματικής προστασίαςΣελ. 120
β. Το δικαίωμα εργασίας κατά την ΕΣΔΑΣελ. 132
i. Το ΕΔΔΑ προστατεύει «κοινωνικές προεκτάσεις» των ατομικών δικαιωμάτων, για την αποτελεσματικότερη προστασία τους, με αναγωγή σε διεθνείς συμβάσεις, όπως ο Α.Ε.Κ.Χ.Σελ. 132
ii. Το ΕΔΔΑ προστατεύει επιμέρους πτυχές του δικαιώματος εργασίας: Η προστασία από την εργασιακή εκμετάλλευση και τον εργασιακό αποκλεισμό και άλλες περιπτώσεις (ασφάλεια και υγεία στην εργασία, γονική άδεια, προσωπικά δεδομένα, ελευθερία έκφρασης)Σελ. 135
3. «Η εργασία αποτελεί δικαίωμα και προστατεύεται από το κράτος»: Η συζήτηση γύρω από τη νομική φύση της διάταξηςΣελ. 142
α. Η εργασία ως δικαίωμα και ως κανόνας δικαίου. Εμφορείται κανονιστικού περιεχομένου ή είναι μόνο μία κατευθυντήρια αρχή; Ιστορική αναδρομή στις εργασίες της Ε’ Αναθεωρητικής ΒουλήςΣελ. 142
4. Το περιεχόμενο των συνταγματικών εννοιώνΣελ. 150
α. Η «υλική και ηθική εξύψωση των εργαζομένων» ως περίπτωση συμβολικής λειτουργίας του Συντάγματος και ως κανόνας δικαίου. Η γενεαλογία της διάταξης, ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου και το παράδειγμα του θανάτου ένεκα εργασιακού στρεςΣελ. 150
β. Η «δημιουργία συνθηκών απασχόλησης όλων των πολιτών»Σελ. 159
i. Κρατικός παρεμβατισμός και συνθήκες πλήρους απασχόλησης: Η κανονιστική ακτινοβολία της εργασίας στο οικονομικό σύστημα που καθιερώνει το Σύνταγμα – Η εργασία ως κανόνας επιτρεπτικός, απαγορευτικός και επιτακτικόςΣελ. 159
ii. Οι πρακτικές συνέπειες της ρήτρας: Συνερμηνεία με το ά. 1 Αναθεωρημένου Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη για τη δημιουργία συνθηκών πλήρους απασχόλησης και τη συναφή νομολογία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Κοινωνικών ΔικαιωμάτωνΣελ. 171
5. Συγκριτική θεώρησηΣελ. 176
α. Η εργασία στα Συντάγματα των κρατών-μελών της Ε.Ε.Σελ. 176
i. Τα δεδομέναΣελ. 176
ii. Πορίσματα της συγκριτικής έρευναςΣελ. 185
β. Ειδικότερη πτυχή του θέματος: Το γαλλικό πρότυπο της συνταγματικής ρύθμισης του 1975 - Η εργασία ως droit creance στη γαλλική συνταγματική θεωρία και η στάθμιση της στη νομολογία του Conseil constitutionnelΣελ. 186
6. Η ανάδειξη της κανονιστικότητας του δικαιώματος εργασίας μέσα από τρία παραδείγματαΣελ. 200
α. Η εργασία και η στάθμιση με την επιχειρηματική ελευθερία: Το «σύστημα απολύσεων» στην ελληνική έννομη τάξηΣελ. 200
i. Οι βασικές κανονιστικές συνιστώσες του ελληνικού συστήματος, ο προστατευτικός ρόλος της ελληνικής νομολογίας και οι νέες σταθμίσεις μετά τον Ν. 4093/2012Σελ. 200
ii. Ειδικότερη πτυχή του θέματος: Η προστασία της θέσης εργασίας (der Kundigungsschutz im Arbeitsrecht) στη γερμανική έννομη τάξηΣελ. 216
iii. H προστασία από την απόλυση κατά τα ά. 4 § 4 και 24 του Α.Ε.Κ.Χ, οι πρόσφατες αποφάσεις της ΕΕΚΔ κατά της Ελλάδος και οι νέες σταθμίσεις των Ν. 4359/2016 και 4611/2019Σελ. 220
iv. Οι νεότερες σταθμίσεις με τη νομοθετική παλινδρόμηση του Ν. 4623/2019 και την αλλαγή του συστήματος απολύσεων με τον Ν. 4808/2021 – Είναι σύμφωνη προς το Σύνταγμα και τον Α.Ε.Κ.Χ. η κατάργηση της υποχρέωσης επαναπασχόλησης;Σελ. 229
v. Η απόλυση και η αποζημίωση απόλυσης κατά τη νομολογία του ΕΔΔΑ –Ρωγμώσεις στο σύστημα της «αναιτιώδους» καταγγελίαςΣελ. 231
β. Η εργασία ως διατήρηση κεκτημένων καταστάσεων: Η θέση εργασίας των εκπαιδευτικών ιδιωτικών σχολείων και οι ρήτρες μονιμότηταςΣελ. 234
γ. Η εργασία ως ερμηνευτική ρήτρα: Ο ελεύθερος χρόνος και η αργία της Κυριακής ως συνταγματικά δικαιώματαΣελ. 240
7. Καταληκτικές παρατηρήσεις: Καλές και σταθερές θέσεις εργασίας για όλους, σε οικονομικά βιώσιμες επιχειρήσειςΣελ. 247
ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ
Η εργασία στο ιστορικό περιβάλλον της οικονομικής κρίσης - Οι πρακτικές εφαρμογές [: ειδικότερο]
1. Η θέση της εργασίαςΣελ. 257
α. Η θέση του Συμβουλίου της Επικρατείας και του Αρείου ΠάγουΣελ. 257
i. Αντισυνταγματικό το σύστημα προσυνταξιοδοτικής διαθεσιμότητας, αλλά συνταγματική και σύμφωνη με το δίκαιο της Ε.Ε., η εργασιακή εφεδρία του Ν. 4024/2011Σελ. 257
ii. Συνταγματικό το σύστημα διαθεσιμότητας και κινητικότητας του Ν. 4093/2012 κατά το ΣτΕΣελ. 262
β. Η θέση των δικαστηρίων της ουσίαςΣελ. 267
i. Αντισυνταγματικό το σύστημα διαθεσιμότητας και κινητικότητας σύμφωνα με ένα μέρος της νομολογίας των δικαστηρίων της ουσίας. Η ανάδειξη σημαντικών πτυχών της κανονιστικότητας του κοινωνικού δικαιώματος εργασίαςΣελ. 267
2. Οι περικοπές των μισθολογικών παροχώνΣελ. 272
α. Η θέση του Συμβουλίου της Επικρατείας και του Αρείου ΠάγουΣελ. 272
i. Αντισυνταγματικές κατά το ΣτΕ οι περικοπές στα ειδικά μισθολόγια: Το παράδειγμα των υπηρετούντων στις ένοπλες δυνάμεις, των μελών Δ.Ε.Π. και Ε.Π., των δικαστών και των ιατρών του Ε.Σ.Υ.Σελ. 272
ii. Συνταγματικές οι περικοπές στα μισθολόγια άλλων κατηγοριών…Σελ. 278
iii. Συνταγματική η κατάργηση των επιδομάτων Χριστουγέννων, Πάσχα και αδείας κατά το ΣτΕΣελ. 285
β. Η θέση των δικαστηρίων της ουσίαςΣελ. 287
i. Αντισυνταγματική η κατάργηση των επιδομάτων Χριστουγέννων, Πάσχα και αδείας σύμφωνα με ένα σημαντικό μέρος της νομολογίας των δικαστηρίων ουσίαςΣελ. 287
3. Οι νέες «ευέλικτες σχέσεις»Σελ. 292
α. Η θέση του Αρείου ΠάγουΣελ. 292
i. Η «προστατευτική ερμηνεία» του Αρείου Πάγου για την εκ περιτροπής εργασία (και η σχετικοποίηση της αναφορικά με τις απολύσεις κατά τη διάρκεια της ως ανεπιτυχής στάθμιση μεταξύ επιχειρηματικής ελευθερίας και δικαιώματος εργασίας)Σελ. 292
β. Η θέση των δικαστηρίων της ουσίαςΣελ. 298
i. Αντισυνταγματική η εκ περιτροπής εργασία σύμφωνα με απόφαση δικαστηρίου της ουσίας – Μία προσέγγιση για την έννοια του πυρήνα του δικαιώματοςΣελ. 298
4. Οι επεμβάσεις στη συλλογική αυτονομία και το μείζον ζήτημα της σχέσης νόμου και συλλογικής σύμβασης εργασίαςΣελ. 301
α. Η θέση του Συμβουλίου της ΕπικρατείαςΣελ. 301
i. Συνταγματικές, εκτός από την κατάργηση της μονομερούς προσφυγής στη διαιτησίαΣελ. 301
β. Η θέση των δικαστηρίων της ουσίαςΣελ. 316
i. … αντισυνταγματικές, όμως, σύμφωνα με αποφάσεις των δικαστηρίων της ουσίας: Υποχρέωση χρονικού περιορισμού των επεμβάσεων και μέριμνα για το βιοτικό επίπεδο των εργαζομένωνΣελ. 316
5. Σύνθεση και αποτίμηση: Η αναζήτηση των κριτηρίων και της μεθόδου του δικαστικού ελέγχου συνταγματικότηταςΣελ. 319
α. Ως προς την ουσιαστική βάση του δικαστικού ελέγχουΣελ. 319
i. Δεν ανάγονται στο δικαίωμα εργασίας τα ανώτατα δικαστήρια, ενώ ιδίως το ΣτΕ πραγματοποιεί κατά βάση διαδικαστικού χαρακτήρα έλεγχοΣελ. 319
ii. Τα δικαστήρια της ουσίας ανάγονται στο δικαίωμα εργασίας, το οποίο συνερμηνεύουν με άλλες διατάξεις, προκειμένου να προστατεύσουν τη βιοτική αυτοτέλεια του ατόμου. Το άρθρο 22 § 1 εδ. α. Συντ. «ξαναγεννιέται» μέσα από τη νομολογία της κρίσης.Σελ. 324
β. Το πρόβλημα των ορίων του δικαστικού ελέγχου. Μέχρι που μπορεί να επέμβει ο δικαστής χωρίς να εισβάλει στον χώρο αρμοδιότητας του νομοθέτη;Σελ. 330
i. H συγκεκριμένη εφαρμογή της συγκεκριμένης διάταξης στη συγκεκριμένη περίπτωση εξασφαλίζει τον αυτοπεριορισμό του δικαστή της ουσίαςΣελ. 330
ii. Οξύτερο το πρόβλημα των ορίων για τα ανώτατα δικαστήρια: Το προβάδισμα στον νομοθέτη, όταν δεν παραβιάζεται σαφής ουσιαστικός συνταγματικός κανόνας και διενέργεια διαδικαστικού χαρακτήρα ελέγχου. Ο νομοθέτης διαθέτει περιθώριο αντίδρασης για την αποσόβηση των δημοσιονομικών επιπτώσεων μιας δικαστικής κρίσηςΣελ. 336
γ. Η νομολογιακή πολυμέρεια δεν είναι εντροπία. Οι δύο παράλληλοι δρόμοι του δικαστικού ελέγχουΣελ. 346
6. Καταληκτικές παρατηρήσεις: Ο παρεμπίπτων και συγκεκριμένος έλεγχος συνταγματικότητας ως εγγύηση προστασίας του δικαιώματος εργασίαςΣελ. 347
ΕΝΤΟΡΜΙΑ
Σκέψεων και συμπερασμάτωνΣελ. 353
ΒιβλιογραφίαΣελ. 365
Ευρετήριο όρωνΣελ. 399