Δεύτερο σώμα

Είμαστε όντα καταδικασμένα στη φθορά ή μήπως έχει ο άνθρωπος μετά θάνατον ένα δεύτερο, πνευματικό σώμα, όχημα της ψυχής στην αναζήτηση ενός νέου παρόντος, μιας νέας αρχής.
Ακολουθώντας τα χνάρια του αναστημένου Χριστού, ένας συγγραφέας και μια αρχαιολόγος προσπαθούν να αποκτήσουν τα απαραίτητα για τη μαγική τελετή που αποκαλύπτει στους θνητούς τη μεταθανάτια μοίρα τους - ένα πέτρινο δαχτυλίδι, νερό από την πηγή της Παρθένου Μαρίας στην Έφεσο και ένα πανάρχαιο ξόρκι. Παράλληλα ένας λόγιος μυείται στο βενετσιάνικο καρναβάλι και στις ίντριγκες των μουσικών της Βενετίας, ένας μουσικός, στην Ουγγαρία του 18ου αιώνα, εξαγνίζεται από την αμαρτία της αγάπης μπολιάζοντας τον εαυτό του με κώνειο, ενώ ο Σατανάς καραδοκεί να οικειοποιηθεί τις ψυχές αυτών που υποκύπτουν στη ματαιοδοξία, τη λαγνεία και το έγκλημα για να πάρουν στα χέρια τους τα πολυπόθητα αντικείμενα.
Όπως φαίνεται, η αναζήτηση της αλήθειας και της αθανασίας δεν είναι και τόσο αθώα υπόθεση...

(Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Κριτική:

Μίλοραντ Πάβιτς: Μια ανατολικής κοπής αναζήτηση του Αγίου Δισκοπότηρου

Το μυστικό της αιωνιότητας

Οι Έλληνες του Δούναβη στο βιβλίο του Μίλοραντ Πάβιτς παρουσιάζονται σαν άνθρωποι του εμπορίου που αποφεύγουν τον πόλεμο και ασκούν μεγάλη επιρροή στο σερβικό στοιχείο, που ενίοτε φτάνει ακόμη και στα όρια της καταπίεσης
Ο Μίλοραντ Πάβιτς έχει πιθανόν δίκιο όταν λέει- το έχει πει σε συνέντευξή του- ότι το Δεύτερο Σώμα είναι μαζί με το Λεξικό των Χαζάρων το βιβλίο του στο οποίο έχει ο ίδιος τη μεγαλύτερη αδυναμία. Είναι το πιο πρόσφατο μεγάλο έργο του (στη Σερβία και στη Ρωσία κυκλοφόρησε στα τέλη του 2006) με αναζητήσεις βαθιές τόσο στο λογοτεχνικό όσο και στο φιλοσοφικό πεδίο. Ο Σέρβος συγγραφέας έχει ιδιαίτερη αδυναμία στα θεολογικά κείμενα και, χωρίς να γίνεται θρησκόληπτος, δεν χάνει την ευκαιρία να επιβεβαιώνει τη θέση του ότι την αλφαβήτα της λογοτεχνίας την έμαθε από εκκλησιαστικούς ύμνους και πατερικά κείμενα, σερβικά και ελληνικά.

Η φιλολογία περί δεύτερου σώματος δεν είναι, βέβαια, νέα. Κείμενα διαφόρων θρησκειών, ανατολικών κυρίως αλλά όχι μόνο, ασχολούνται εκτενώς με το ζήτημα. Εδώ ο Πάβιτς, ψωνίζοντας ποικίλα υλικά από τις πλούσιες αγορές της Ιστορίας, της Γεωγραφίας, της θρησκείας, επιχειρεί μια «δημιουργική» κουζίνα επιδιώκοντας την προσοχή γευσιγνωστών τόσο από το πεδίο της λογοτεχνίας όσο και από αυτό της μεταφυσικής. Όπως και οι ήρωές του, άλλωστε, όπως και η χώρα του επίσης, που τους τελευταίους αιώνες κινήθηκε στο μεταίχμιο δύο αυτοκρατοριών, της αυστριακής και της οθωμανικής, στο μεταίχμιο δηλαδή Ανατολής και Δύσης.
Για να πετύχει τη μυθιστορηματική του σύνθεση, τοποθετεί την αφήγηση σε δύο διαφορετικούς χρόνους. Ο ένας είναι ο παρών χρόνος, με αφηγητή έναν συγγραφέα που... μόλις έχει πεθάνει. Ο άλλος είναι ο παρελθών χρόνος, με ιστορίες που εκτυλίσσονται στον 18ο αιώνα, στη Βενετία και στον παραδουνάβιο Άγιο Ανδρέα, βόρεια της Βουδαπέστης. Το νήμα που ενώνει διαφορετικούς χρόνους και τόπους είναι ένας θρύλος: ότι η σύμπτωση, στην κατοχή κάποιου, ενός δαχτυλιδιού που έχει την ιδιότητα να αλλάζει χρώμα, ενός μαγικού στίχου και νερού από την πηγή της Παναγίας στην Έφεσο, έχει τη δυνατότητα να αποκαλύψει το μυστικό, αν ο άνθρωπος μπορεί να αποκτήσει δεύτερο σώμα. Και αν το μυθιστόρημα δεν ξεπέφτει στο επίπεδο μιας συνηθισμένης ιστορίας για κρυμμένα θρησκευτικά μυστικά και άγια δισκοπότηρα, είναι ακριβώς γιατί ο αφηγητής στον παρόντα χρόνο αφηγείται την ιστορία αυτής της χίμαιρας ως ιστορίας και του δικού του θανάτου. Το εύρημα της αφήγησης από τη θέση του πεθαμένου επιτρέπει υπερβάσεις και διανοητικά παιχνίδια στο επίπεδο ενός ιδιότυπου βαλκανικού μαγικού ρεαλισμού.

Πιο ατμοσφαιρικά είναι τα δύο μεγάλα κεφάλαια που εκτυλίσσονται στο 18ο αιώνα. Ιδίως το κομμάτι που αναφέρεται στη Βενετία την οποία περιγράφει εξαιρετικά, μέσα σε ένα κλίμα φθοράς μιας μεγάλης δύναμης που όμως διατηρεί μία αξιοζήλευτη κινητικότητα στο πεδίο της τέχνης και ιδίως της μουσικής. Ήρωας αυτού του δεύτερου μέρους του βιβλίου (το μυθιστόρημα χωρίζεται σε πέντε μέρη) είναι ο Ζαχαρία Ορφέλιν, Σέρβος συγγραφέας (πραγματικό πρόσωπο) που έζησε στη Βενετία εργαζόμενος στο τυπογραφείο ενός Έλληνα, του Δημήτρη Θεοδόση. Η συναρπαστική ιστορία περιλαμβάνει έρωτες, ακόμη και φόνο που γίνεται για χάρη του περίφημου μαγικού δαχτυλιδιού. Αλλά και η δεύτερη παρελθοντική ιστορία στο τέταρτο μέρος έχει σασπένς και ίντριγκα, με ήρωες έναν ορθόδοξο ιερομόναχο, τον Γαβριήλ, και έναν καινούργιο στην περιοχή ρωμαιοκαθολικό εφημέριο, τον Φράνιο Ρουζίτσκα. Με το δαχτυλίδι και πάλι στην πρώτη γραμμή, ο Πάβιτς αφηγείται μια ατμοσφαιρική ιστορία του Δούναβη με έντονη την ελληνική παρουσία.

Μανώλης Πιμπλής, Τα Νέα, 19/1/2008