Ιάκωβος Καμπανέλλης ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΜΕΝΟ

Στόχος της σειράς "Διαδρομές σε μεγάλη χώρα" είναι να προσφέρει στο αναγνωστικό και θεατρικό κοινό ορισμένες έγκυρες μελέτες, που θα συμβάλλουν σημαντικά στη διαμόρφωση της σύγχρονης θεωρητικής σκέψης πάνω στη μεταπολεμική και σύγχρονη ελληνική δραματουργία. Πρώτος σταθμός είναι η δραματουργία του Ιάκωβου Καμπανέλλη, του πρωτεργάτη του σύγχρονου ελληνικού θεάτρου.




[...] Ο μέχρι τώρα απολογισμός της πορείας του Ιάκωβου Καμπανέλλη είναι εντυπωσιακός: τριάντα τέσσερα θεατρικά έργα, έξι κινηματογραφικά σενάρια και δύο τηλεοπτικά. Αρκετά ποιήματα που εντάχθηκαν στα θεατρικά του έργα.[...]







Του Ιωσήφ Βιβιλάκη*



Πολύ συχνά η αποτίμηση ενός θεατρικού συγγραφέα γίνεται είτε με κριτήριο την εισπρακτική επιτυχία των έργων του είτε με έναν τρόπο αποσπασματικό και αμέθοδο, χωρίς να προάγεται η προβληματική που τίθεται από το ίδιο το έργο του. Στο νέο βιβλίο για τον Ιάκωβο Καμπανέλλη, του θεατρολόγου Γιώργου Πεφάνη, δεν ισχύουν τα προηγούμενα. Επειτα από εργασία πέντε ετών, μας προσφέρει μια σειρά μελετημάτων, εν είδει μονογραφίας, τοποθετώντας στο μικροσκόπιο τον θεατρικό λόγο του Καμπανέλλη, ο οποίος είναι πλέον σημείο αναφοράς για την ιστορία της μεταπολεμικής μας δραματουργίας.




Μνήμες και Κάρολος Κουν




Το έργο του Καμπανέλλη οριοθετείται μέσα από τον ιστό της μνήμης του δραματογράφου. Μικρασία, Χίος, Νάξος, Μεταξουργείο, Μαουτχάουζεν, εμφύλιος αδελφοκτονία (κατά την κοντόγλεια έκφραση σε ανέκδοτη προσευχή) συνιστούν ένα φορτίο που φέρει ο συγγραφέας και τον διαμορφώνει μέχρι να έρθει σε επαφή με το θέατρο και τον Κάρολο Κουν. Το 1954, μετά την παράσταση του έργου του Ουάιλντερ «Η μικρή μας πόλη» στο Θέατρο Τέχνης, ο Καμπανέλλης μυείται και βαπτίζεται στα νάματα του καλού θεάτρου, ομολογώντας «το θαύμα συντελέστηκε κεραυνοβόλα, σε όση ώρα κρατάει μια παράσταση και... όλως τυχαία».

Η καταξίωση του συγγραφέα, με την ομόθυμη αποδοχή από την κριτική, θα έρθει τρία χρόνια μετά, όταν ο Κουν ανεβάσει την «Αυλή των θαυμάτων», έργο-σταθμό στα θεατρικά μας χρονικά. Ο Καμπανέλλης, ο οποίος για πρώτη φορά έγραψε θεατρικό έργο το 1950, το «Χορό πάνω στα στάχυα» που σκηνοθέτησε ο Αδαμάντιος Λεμός, συνεχίζει να είναι παρών και μάχιμος μέχρι σήμερα, ύστερα από μισόν αιώνα με πάνω από τριάντα έργα (πέρα από τα κινηματογραφικά σενάρια και την ποίησή του), που ελκύουν το ενδιαφέρον των θεατρανθρώπων και του κοινού.


Ορθά, λοιπόν, ο Πεφάνης εκκινεί από την πνευματική καταγωγή του δραματουργού για να ακολουθήσει η σχετική παραστασιογραφία. Το βασικό τμήμα του τόμου αποτελεί η ανάλυση ατόφιου του καμπανελλικού λόγου, όπου ο Πεφάνης ξεκλειδώνει τα δραματικά κείμενα με κριτική ανάλυση των επί μέρους συστατικών τους και αποκαλύπτει προθέσεις, κίνητρα και αισθητικούς προσανατολισμούς.



Οι βασικοί άξονες



Ο σκηνικός χώρος (ανοικτός-κλειστός) και χρόνος (όνειρο, παρελθόν, ηλικίες αλλά και ο θάνατος ως άρση του φυσικού χρόνου), οι αρχαιοελληνικές πηγές ως έμπνευση (Ομηρος, τραγικοί, Αριστοφάνης, Λουκιανός), η ειρωνεία της γλώσσας με τα πολλαπλά νοήματα και, τέλος, οι πτυχές του δραματικού λόγου (τίτλοι, εισαγωγές, διδασκαλίες, στίξη, μονόλογοι-διάλογοι κ.λπ.) είναι οι βασικοί άξονες δόμησης της εργασίας, που καταφέρνουν να μην αποστεώσουν την ουσία του έργου του Καμπανέλλη, αλλά, αντίθετα, αναδεικνύουν την πολυσημία του, βασικό χαρακτηριστικό της θεατρικής του τέχνης, που γοητεύει και υπερβαίνει τα ελληνικά σύνορα.


Αυτό που διαπνέει όλο το κείμενο είναι ένας φιλοσοφικός στοχασμός που δεν ακροβατεί επάνω σε δυσπρόσιτη ορολογία, ενώ έννοιες που προκαλούν κάποια δυσκολία αναλύονται και ορίζονται με προσοχή. Επειδή λοιπόν η προτεραιότητα στην ανάλυση δεν είναι ο εντυπωσιασμός αλλά η ψηλάφηση και κατανόηση του θεατρικού λόγου και στη συνέχεια η ερμηνεία του, με το βιβλίο αυτό ο Πεφάνης αναδεικνύεται ένας πρωταρχικά τίμιος αλλά και βαθύς γνώστης του θεατρικού έργου του Καμπανέλλη και ταυτόχρονα ένας γερός μελετητής με επιστημονική μέθοδο και πειθώ του νεοελληνικού θεάτρου.


Δεν είναι υπερβολή να τονιστεί ότι η μελέτη αυτή μπορεί να αποβεί πολλαπλά χρήσιμη και ερεθιστική σε σκηνοθέτες που επιδιώκουν νέες αναγνώσεις του Καμπανέλλη, που να υπερβαίνουν το επίπεδο της ηθογραφίας. Ο πρόλογος του Κώστα Γεωργουσόπουλου εξαίρει τη σημασία της έκδοσης, ενώ η πλούσια βιβλιογραφία καθώς και τα ευρετήρια ολοκληρώνουν το βιβλίο που αναλύει εκ των έσω τον πατριάρχη του μεταπολεμικού μας θεάτρου.



* Ο κ. Ι. Βιβιλάκης είναι λέκτορας στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών.