Πόσο έχει προχωρήσει η παγκοσμιοποίηση;

«... η εννοιολογική αποσαφήνιση της οικονομικής παγκοσμιοποίησης -μια που η παγκοσμιοποίηση συνιστά πρωτίστως οικονομικό φαινόμενο- η μέτρησή της και η διερεύνηση των επιπτώσεών της σε μια σειρά κρίσιμους τομείς, όπως οι αγορές εργασίας και το κράτος πρόνοιας, αλλά και των περιθωρίων άσκησης κατάλληλης και αποτελεσματικής εγχώριας οικονομικής πολιτικής, συνιστούν το κρίσιμο και επίκαιρο αντικείμενο του βιβλίου αυτού. Η κυκλοφορία του συμπίπτει με την αυξανόμενη αμηχανία που παρατηρείται στη χώρα μας σχετικά με την κατεύθυνση και την πορεία της Ελλάδας προς το μέλον, παράλληλα με ένα συνεχώς αυξανόμενο γνήσιο ενδιαφέρον για την ουσιαστική κατανόηση των νέων διεθνών οικονομικών φαινομένων που περιλαμβάνει ή και συνοδεύει η παγκοσμιοποίηση... Έτσι, ανταποκρινόμενο στη ζήτηση που υπάρχει στη χώρα μας, τόσο σε ακαδημαϊκό όσο και σε δημοσιοπολιτικό επίπεδο το βιβλίο αυτό "βυθίζεται" στη σχετική ακαδημαϊκή συζήτηση, με την αγωνία να προσφέρει μια τεκμηριωμένη και ακαδημαϊκά συγκροτημένη μελέτη της παγκοσμιοποίησης, γεγονός που, όπως ελπίζεται, θα συνεισφέρει επιπροσθέτως και στη δημόσια συζήτηση σχετικά με αυτό το τόσο κρίσιμο ζήτημα.»





ΚΡΙΤΙΚΗ



Τελευταίες εκτιμήσεις έγκυρων οίκων, όπως είναι η Μόργκαν Στάνλεϊ, φέρουν τη διαδικασία της «παγκοσμιοποίησης» να έχει τεθεί σε κίνδυνο εξαιτίας του πρόσφατου τρομοκρατικού πλήγματος στις ΗΠΑ. Εύλογο, καθώς η αλληλεπίδραση των οικονομιών έχει αυξηθεί σημαντικά τα τελευταία 30 χρόνια και η μετάδοση των όποιων αρνητικών επιδράσεων είναι άμεση και έντονη. Αυτό κατέδειξε άλλωστε και η εμπειρία του τελευταίου μήνα. Η παγκοσμιοποίηση και η εξέλιξή της μπορούν να αξιολογηθούν ωστόσο μόνον κατόπιν του σαφούς προσδιορισμού τους. Και το πρόβλημα του προσδιορισμού τους συνεχίζει να υφίσταται, οδηγώντας σε ευρύτατες παρερμηνείες.

Το βιβλίο αυτό λοιπόν επιχειρεί να προσδιορίσει με αυστηρά εννοιολογικά κριτήρια την παγκοσμιοποίηση και ακολούθως, αφού μελετηθούν οι επί μέρους ενότητες, να εκτιμήσει τον βαθμό στον οποίο αυτή έχει εξελιχθεί, καθώς και να μελετήσει μερικές από τις επιπτώσεις της. Ο συγγραφέας, επίκουρος καθηγητής Οικονομικών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, υποστηρίζει ότι η παγκοσμιοποίηση είναι πρωτίστως ένα οικονομικό φαινόμενο, το οποίο μπορεί να ορισθεί επαρκώς από τις εμπορικές και κεφαλαιακές ροές και από τη διασυνοριακή κινητικότητα της εργασίας. Η διαχρονική μελέτη αυτών των παραμέτρων μπορεί να εξηγήσει το κατά πόσον η παγκοσμιοποίηση έχει προχωρήσει. Με βάση το προτεινόμενο από τον συγγραφέα υπόδειγμα άλλωστε καθίσταται ευκολότερη η αποσαφήνιση ορισμένων εννοιών, των οποίων η παρερμηνεία συντελεί στη σύγχυση πολλών οικονομικών, πολιτικών και κοινωνικών παραγόντων.

Το βιβλίο περιλαμβάνει μια πληθώρα από στατιστικά μοντέλα, πίνακες και διαγράμματα με τα οποία παρουσιάζεται η εξέλιξη των ροών που προαναφέραμε και με τα οποία τεκμηριώνεται η θέση ότι, τουλάχιστον ως την ημερομηνία της εκδόσεώς του, η παγκοσμιοποίηση είχε προχωρήσει τόσο σε έκταση όσο και σε ένταση. Ωστόσο θα πρέπει να προσθέσουμε ότι τα ιστορικά στοιχεία δεν προδικάζουν πάντοτε τη μελλοντική πορεία. Ικανή απόδειξη αποτελεί η παρουσία αστάθμητων παραγόντων, όπως το τρομοκρατικό χτύπημα, που θα μπορούσαν να αντιστρέψουν βίαια τις διαμορφωθείσες τάσεις στην περίπτωση που ο κόσμος θα γινόταν πιο εσωστρεφής.

Ειδικότερα, όσον αφορά τις παγκόσμιες εμπορικές ροές, οι πιο πρόσφατες εκτιμήσεις τις ανεβάζουν στο 26% του παγκόσμιου ΑΕΠ για το 2000. Αυτό το μέγεθος είναι διπλάσιο από αυτό που ίσχυε το 1985 και τριπλάσιο από εκείνο του 1950. Και μια τέτοια εξέλιξη είναι σημαντική διότι μέσω του εμπορίου επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό το βιοτικό επίπεδο των περισσότερων κατοίκων του πλανήτη. Επίσης μια τόσο μεγάλη όσο και απότομη μεγέθυνση του παγκόσμιου εμπορίου έχει σημαντικές επιπτώσεις τόσο σε περιόδους οικονομικής άνθησης όσο και σε περιόδους οικονομικής ύφεσης.

Η εξάπλωση του παγκόσμιου εμπορίου, η οποία σύμφωνα με την κλασική οικονομική θεωρία συντελεί στη μεταφορά κεφαλαιακών πόρων σε περιοχές με μεγαλύτερη αποδοτικότητα κεφαλαίων, έχει ως αποτέλεσμα τη «σταδιακή εξίσωση» των διαφόρων βιοτικών επιπέδων. Στην πράξη βεβαίως αυτή η εξίσωση δεν λαμβάνει ποτέ χώρα λόγω των ατελειών που υφίστανται στις αγορές. Επίσης μια οικονομική ύφεση μπορεί να επιφέρει μια μετρήσιμη επιδείνωση για πολλούς εργαζομένους στις ανταγωνιστικές χώρες, οι οποίες για να προστατευθούν αναγκάζονται να υιοθετήσουν ποικίλα προστατευτικά μέτρα. Συνεπώς ο συγγραφέας καταλήγει στο συμπέρασμα ότι το παγκόσμιο εμπόριο δύναται να ωφελήσει μόνο αν ακολουθείται από ισχυρές δομές της εγχώριας αγοράς οι οποίες να μπορούν να απορροφούν τους διάφορους κραδασμούς.

Όσον αφορά τις διεθνείς κεφαλαιακές ροές παρατηρείται μια σημαντική αύξησή τους κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών. Η κατάργηση των σταθερών ισοτιμιών το 1973 και η σταδιακή άρση των εμποδίων στη ροή των κεφαλαίων δημιούργησαν σημαντικές διαφορές δυναμικού μεταξύ των τοπικών οικονομιών. Εξαιτίας των κεφαλαιακών ροών, των οποίων η ταχύτητα αυξάνεται εκθετικά κάθε χρόνο, πολλές οικονομίες γνώρισαν σημαντικές μεταπτώσεις. Στην αρχή η εισροή κεφαλαίων σε ορισμένες οικονομίες δημιουργούσε μια αίσθηση ευμάρειας, αλλά η απόσυρσή τους, όταν είχε επιτελεσθεί ο όποιος σκοπός τους, συχνά άφηνε πίσω μια βαθιά κρίση. Έτσι, οι κεφαλαιακές ροές προκαλούν ιδιαίτερα δυσάρεστους συνειρμούς, εξ ου και η συζήτηση για την επιβολή ενός φόρου Τόμπιν στις βραχυπρόθεσμες κινήσεις κεφαλαίων. Ωστόσο δεν νοείται να ορισθεί η παγκοσμιοποίηση χωρίς τη μεγαλύτερη δυνατή ελευθερία στις κεφαλαιακές ροές, όπως ακριβώς συμβαίνει και εντός των συνόρων των διαφόρων κρατών.

Σχετικά με την κινητικότητα της εργασίας ο συγγραφέας παρατηρεί ότι έχει υπάρξει μια σταθερή αύξηση κατά την τελευταία πεντηκονταετία. Αυτό σημαίνει ότι η μείωση στις δυσκολίες μετακίνησης του εργατικού δυναμικού τα τελευταία χρόνια ώθησε τα δυναμικά στοιχεία των διαφόρων κοινωνιών στην αναζήτηση μιας καλύτερης τύχης (ήτοι καλύτερες απολαβές για την εργασία τους) στο εξωτερικό. Και πάλι υπάρχουν κάποια προβλήματα, όπως είναι τα ποιοτικά εκείνα χαρακτηριστικά που ωθούν στη μετακίνηση των εργατικών χειρών. Σημαντικό επίσης είναι ότι δεν υφίσταται πλέον μόνον η μετακίνηση ανειδίκευτων εργατών, κατά τα πρότυπα των μεταναστών των δεκαετιών του '50 και του '60, αλλά αντιθέτως υπάρχει αυξανόμενη συμμετοχή των εργαζομένων που διαθέτουν κάποια σημαντική κατάρτιση ή εξειδίκευση.

Όλα τα παραπάνω θέτουν σοβαρούς περιορισμούς στην αυτονομία των τοπικών πολιτικών αρχών. Από τη στιγμή που όλες οι οικονομίες συνδέονται μεταξύ τους με ολοένα και πιο ισχυρά συνεκτικά στοιχεία, τα περιθώρια αυτόνομης δράσης περιορίζονται σημαντικά. Έτσι, διαμορφώνονται κάποια σταθερά πλαίσια μέσα στα οποία μπορούν να κινηθούν οι εν γένει οικονομικοί παράγοντες, κάτι που υπαγορεύει ότι μια χώρα δύσκολα θα μπορούσε να επιλέξει τον δρόμο της απομόνωσης. Συνήθως όμως δεν είναι επιθυμητή μια μεγάλη μείωση των δυνατοτήτων ανεξάρτητης άσκησης της πολιτικής, εξ ου και οι αντιδράσεις που σημειώνονται.

Εν κατακλείδι πρόκειται για ένα δομημένο και συγκροτημένο βιβλίο, αν και σε ορισμένα σημεία καθίσταται εξαιρετικά τεχνικό και πυκνό για τους μη οικονομολόγους. Εντοπίζονται λοιπόν πολλά σημεία ενδιαφέροντος που θα μπορούσαν να αποτελέσουν την αφετηρία για περισσότερες έρευνες.

Νίκος Α. Κεράνης, ΤΟ ΒΗΜΑ, 11-11-2001