Λεξικό της φιλοσοφίας ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΜΕΝΟ

Η φιλοσοφία μετράει πάνω από είκοσι πέντε αιώνες ζωής πλήρους περιπετειών και πνευματικών εμπειριών.
Η μακρά μέσα στο χρόνο και, χωρίς αμφιβολία, συναρπαστική πορεία της φιλοσοφίας αποτυπώνεται στο πλήθος των εννοιών, των θεωριών, των σχολών και των ρευμάτων, που εκτίθενται στο παρόν λεξικό με παραστατικό, εύληπτο και γλαφυρό τρόπο.
Στο λεξικό αυτό ακόμη παρουσιάζονται η ζωή, η δράση και τα έργα των εισηγητών και των δημιουργών των εννοιών, των θεωριών, των σχολών και των ρευμάτων, που συνθέτουν το περιεχόμενο της φιλοσοφίας, έτσι ώστε ο αναγνώστης να είναι σε θέση όχι μόνο να πληροφορηθεί σε τι συνίσταται ό,τι αποκαλείται φιλοσοφία, αλλά και να συναισθανθεί το πώς, κάτω από ποιες συνθήκες, με ποιες προθέσεις, με ποιο προσωπικό αγώνα, με πόσο ψυχικό σθένος, διαμορφώθηκε ένας από τους πιο σημαντικούς τομείς του πολιτισμού μας.

(Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ασκήσεις μνήμης, ασκήσεις λογικής, γρίφοι, σταυρόλεξα για την ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας και των δεξιοτήτων της σκέψης, εκατοντάδες βιβλία, μέθοδοι και βεβαίως παιχνίδια, όπως το δημοφιλέστερο SUDOKU, που υπόσχονται την πνευματική άσκηση και εξέλιξη του καθενός από εμάς.

Τι σχέση έχουν όλα αυτά με το Λεξικό της Φιλοσοφίας του καθηγητή της Φιλοσοφίας Θεοδόση Πελεγρίνη (εκδ. «Ελληνικά Γράμματα»); Το εν λόγω Λεξικό βοηθά σε όλα τα παραπάνω και προσφέρει και πολλά περισσότερα. Ο τρόπος που το Λεξικό Φιλοσοφίας είναι οργανωμένο, βοηθά τον αναγνώστη, τον φιλομαθή, τον μελετητή, τον φοιτητή πανεπιστημιακής σχολής, ακόμη και τον μαθητή Λυκείου να αποκτήσουν μια επαρκή εποπτεία των εννοιών, των θεωριών, των ρευμάτων και των σχολών, καθώς και των προσώπων που πρωταγωνίστησαν στην ιστορία της παγκόσμιας φιλοσοφικής σκέψης, περιλαμβανομένων της κινεζικής, της ιαπωνικής και της κορεατικής, της ινδικής, της λατινοαμερικανικής και της αραβικής φιλοσοφίας, από την πρώιμη αρχαιότητα έως τη σημερινή εποχή.

Η πλούσια διδακτική εμπειρία του καθηγητή Πελεγρίνη και η επαφή του με το ελληνικό Πανεπιστήμιο του 21ου αιώνα τον κατηύθυναν να επιλέξει έναν ευσύνοπτο και προσιτό τρόπο παρουσίασης του Λεξικού της Φιλοσοφίας, που διευκολύνει ιδιαίτερα την πρώτη επαφή με τους συχνά δυσνόητους φιλοσοφικούς όρους. Ο ίδιος στον πρόλογό του δηλώνει πως το έργο του αναπληρώνει το σχετικό κενό της φιλοσοφικής γραμματείας στην Ελλάδα και συμπληρώνει τις αδυναμίες του μοναδικού προγενέστερου Λεξικού της Φιλοσοφίας, του Χρήστου Ανδρούτσου, το οποίο εκδόθηκε πριν από περίπου 75 χρόνια. Ετσι το Λεξικό της Φιλοσοφίας του καθ. Θεοδόση Πελεγρίνη αποτελεί πλέον το μόνο σύγχρονο ελληνικό Λεξικό Φιλοσοφίας, εφάμιλλο του βρετανικού Cambridge Dictionary of Philosophy (2001) που έχει επαινεθεί από τους κριτικούς.

Τα λήμματα του λεξικού δεν αναφέρονται αποκλειστικά σε όρους της Λογικής, της Ηθικής, της Αισθητικής, της Γενικής Φιλοσοφίας, αλλά όπου ο συγγραφέας έχει κρίνει απαραίτητο, παρατίθενται όροι και από την ψυχολογία, την τέχνη, το δίκαιο, την επιστήμη και την πολιτική (παραδείγματος χάριν, «Μοντερνισμός», «Η τέχνη για την τέχνη», «Νευροεπιστήμη», «Ναζισμός», «Εθνικισμός» κ.τ.λ.), προφανώς για να παρασχεθεί κάθε δυνατή βοήθεια στον αμύητο αναγνώστη-μελετητή που αναζητά απαντήσεις, χωρίς ωστόσο να εκφεύγει από τον ρόλο ενός λεξικού. Ενδιαφέρουσα είναι, επίσης, η προσπάθεια διασαφήνισης και αντιστοιχίας των ελληνοποιημένων ξένων όρων με την επικρατέστερη ελληνική απόδοση των όρων αυτών. Για παράδειγμα, στο λήμμα «νιχιλισμός» υπάρχει παραπομπή στο λήμμα «μηδενισμός», προφανώς στο πλαίσιο συνειδητής προσπάθειας να διατηρηθεί ο πλούτος της γλώσσας μας. Αξιοσημείωτη, τέλος, είναι η πληρότητα της επεξήγησης σημαντικών φιλοσοφικών ρευμάτων (π.χ. ο Εγελιανισμός), όπου παρατίθενται ονόματα, ημερομηνίες και ιστορικά γεγονότα, αφού για την επαρκέστερη κατανόηση του όρου προαπαιτείται η τοποθέτηση των γεγονότων στο ευρύτερο ιστορικό πλαίσιο.

Το Λεξικό της Φιλοσοφίας περιλαμβάνει μια πλήρως ικανοποιητική καταγραφή φιλοσοφικών όρων, είτε πρόκειται για όρους που εμφανίζονται στην απλή δημοτική (π.χ. «Διαφορετικές έννοιες») είτε στην καθαρεύουσα (στο ίδιο παράδειγμα, «Ετερες έννοιες»), αλλά και τις νοηματικές παραλλαγές αυτών (στο ίδιο παράδειγμα, «Διαστατές έννοιες»), ενώ κατ' επιλογήν του συγγραφέα το λήμμα επεξηγείται στην ορθότερη εκδοχή του όρου (δηλαδή στο παραπάνω παράδειγμα στον όρο «Ετερες έννοιες»).

Τα λήμματα του Λεξικού είναι ευσύνοπτα, σε απλή δημοτική γλώσσα, με τις αναγκαίες παραπομπές σε φιλοσοφικούς όρους και πρόσωπα στα σχετικά σημεία του βιβλίου και με παράθεση επιπλέον των όρων στην αγγλική, τη γαλλική, τη γερμανική και την ιταλική γλώσσα. Τέλος, το Λεξικό συνοδεύεται και από ευρετήρια λατινοελληνικών, αγγλοελληνικών, γαλλοελληνικών, γερμανοελληνικών και ιταλοελληνικών όρων.

Η συνεπής απόδοση στα ελληνικά λατινικών και άλλων ξενόγλωσσων φιλοσοφικών όρων, καθώς και η αξιόπιστη αναφορά στοιχείων, όπως και η πραγματικά χρήσιμη παράθεση παραδειγμάτων σε δυσνόητους φιλοσοφικούς όρους, καθιστούν το Λεξικό ιδιαίτερα χρήσιμο εργαλείο για τον φοιτητή που αναζητά βοήθεια σε θέματα φιλοσοφικού περιεχομένου.

Το Λεξικό, σαν πνευματικό δημιούργημα, είναι καρπός μιας μακρόχρονης, συστηματικής προσπάθειας και αποτελεί παρακαταθήκη για τον πολιτισμό μιας χώρας. Ιδιαίτερα σε μια εποχή της ψηφιοποίησης των πνευματικών αγαθών και της μαζικής κατανάλωσης πληροφορίας, ένα σύγχρονο λεξικό με μοναδικό αντικείμενο τη Γνώση και τη Φιλοσοφία αποτελεί αναμφισβήτητα μια κίνηση πνευματικής αντίστασης στη σαρωτική δύναμη της μαζικής κουλτούρας.

Κλείνοντας, και συνεπείς προς τον τίτλο, σε αντιπαράθεση με το SUDOKU προτείνουμε ένα ευχάριστο παιχνίδι πνευματικής άσκησης...

«Δίλημμα του Ευθύφρονος» [α. Euthyphro dilemma, γ: dilemma d' Euthyphron γρ.: Euthyphronsdilemma, ιτ.: dilemma di Euthyphro] Δίλημμα που ετέθη από τον Πλάτωνα** στον ομώνυμο διάλογό του. Το δίλημμα έχει ως εξής: είναι τα ευσεβή πράγματα ευσεβή επειδή τα αγαπούν οι θεοί* ή οι θεοί αγαπούν τα ευσεβή πράγματα επειδή είναι ευσεβή; Το εν λόγω δίλημμα προκύπτει όποια κι αν είναι η αξία* εν σχέσει προς την οποία τίθεται το δίλημμα. Μπορεί, λ.χ., να ρωτήσει κανείς: ενδιαφερόμαστε για το αγαθό* επειδή είναι αγαθό ή θεωρούμε αγαθό κάτι, επειδή ενδιαφερόμαστε γι' αυτό; Το δίλημμα του Ευθύφρονος μπορεί να προσλάβει ακόμη πιο γενική σημασία* πέρα από τη σφαίρα της ηθικής*. Ετσι, είναι δυνατόν να τεθεί το ερώτημα: Είναι οι αναγκαίες αλήθειες* αναγκαίες επειδή τις κρίνουμε αναγκαίες ή τις κρίνουμε αναγκαίες επειδή είναι αναγκαίες; (*οι αστερίσκοι παραπέμπουν στα σχετικά λήμματα του Λεξικού).

Οπου «αγαθό» βάλτε τρέχουσες έννοιες, όπως «ανειλικρίνεια» και προκύπτει το δίλημμα: «Είναι όλοι οι πολιτικοί ανειλικρινείς επειδή τους κρίνουμε ανειλικρινείς ή κρίνουμε τους πολιτικούς ανειλικρινείς επειδή είναι ανειλικρινείς;» Ενα επίκαιρο ερώτημα λόγω των πρόσφατων δημοτικών εκλογών...



ΙΩΑΝΝΑ ΡΑΠΤΗ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 17/11/2006