0
Your Καλαθι
Το είδωλο του κόσμου ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΜΕΝΟ
Μυθιστόρημα
Έκπτωση
75%
75%
Περιγραφή
Στις σελίδες του βιβλίου αυτού ξεδιπλώνεται η ιστορία ενός μοναχού στο γύρισμα του 16ου προς τον 17ο αιώνα, του αδελφού Τομάζο, που ίσως το μόνο λάθος του ήταν ότι γεννήθηκε με μια τεραστίων δυνατοτήτων μνήμη, ότι διέθετε ξεχωριστές διανοητικές ικανότητες και ότι διαπνεόταν από την ευγενή φιλοδοξία να αλλάξει τον κόσμο και να τον κάνει καλύτερο. Τα χαρίσματά του αυτά στάθηκαν η αιτία να τον καταδικάσει η Ιερά Εξέταση σε θάνατο ως αιρετικό.
Όμως ο αδελφός Τομάζο πέτυχε, προσποιούμενος τον τρελό, ν' αποφύγει την εκτέλεση και να μετατραπεί η θανατική ποινή του σε ισόβια κάθειρξη. Πέρασε ολόκληρες δεκαετίες στις φυλακές, μέσα σε απίστευτα άθλιες συνθήκες διαβίωσης. Κατόρθωσε, παρ' όλα αυτά, να κερδίσει την ελευθερία του και, παρά τις παγίδες και τις επιθέσεις των διωκτών του, να επιβιώσει και να γίνει μέγας και τρανός, ένας ζωντανός θρύλος.
Τελικά όμως η Ιστορία, παίζοντας ένα από τα παράξενα παιχνίδια της, φρόντισε ώστε εκείνο που δεν κατάφερε η Ιερά Εξέταση, να κάμψει το φρόνημά του και να τον ταπεινώσει, να το πετύχει ένα είδωλο: το νέο είδωλο του κόσμου, που αποτέλεσε την αιτία ώστε ο αδελφός Τομάζο να περάσει στο περιθώριο του κύκλου της διανόησης ως ένας αφελής παρακμίας του καιρού του και να γίνει, έτσι, εντελώς ακίνδυνος για την υφιστάμενη τάξη.
Ένα μυθιστόρημα που προσελκύει τον αναγνώστη σε διαδρομές σοφίας και γνώσης.
ΚΡΙΤΙΚΗ
Ο Τομάζο Καμπανέλα γεννήθηκε το 1568 και πέθανε το 1639. Το έργο του Η πολιτεία του ήλιου προβάλλει την εικόνα μιας ουτοπικής κοινωνίας, ανακαλώντας ευθέως την πλατωνική Πολιτεία. Αν και επέμεινε στην υπεροχή της πίστης, θεωρείται προάγγελος του επιστημονικού εμπειρισμού.
Πολλοί από τους αναγνώστες του μυθιστορήματος Το είδωλο του κόσμου ίσως μαντέψουν ότι το πρόσωπο που βιογραφείται με συγκρατημένη, αλλά πάντως ορατή, τρυφερότητα από τον χαμηλόφωνο Ντιονίζιο είναι ο ατυχής ιταλός φιλόσοφος της Αναγέννησης. Η αναζήτηση ωστόσο στις γενικές εγκυκλοπαίδειες δεν θα επιβεβαιώσει τις υποψίες τους, επειδή η εικόνα ή το είδωλο του Καμπανέλα που θα βρουν εκεί δεν μοιάζει με την εικόνα ή το είδωλο του αδελφού Τομάζο.
Φυσικά δεν θα μπορούσε να μοιάζει. Τα εγκυκλοπαιδικά λήμματα γράφονται για σκοπούς άλλους, από ανθρώπους που επιτέλους δεν θα μπορούσαν να έχουν γνωρίσει τα πρόσωπα στα οποία αναφέρονται· αντιθέτως ο Ντιονίζιο, αυτός ο αρκετά προσεκτικός και έντιμος αφηγητής, έχει το πλεονέκτημα της άμεσης εμπειρίας, αφού συντρόφεψε τον αδελφό Τομάζο σε πολλές από τις περιπλανήσεις και τις περιπέτειές του, και είχε την ευκαιρία να μάθει από τον ίδιο τον φιλόσοφο τι ακριβώς είχε συμβεί πριν από τη γνωριμία τους.
Βεβαίως Το είδωλο του κόσμου δεν είναι μια βιογραφία του Καμπανέλα, πολύ περισσότερο μια βιογραφία γραμμένη από έναν σύγχρονό του. Είναι ένα μυθιστόρημα που αναπλάθει μέρος της ζωής του φιλοσόφου, επιμένοντας περισσότερο σε ορισμένα σημεία και παραλείποντας κάποια άλλα, χρησιμοποιώντας κάποια ιστορικά στοιχεία και συμπληρώνοντας τα κενά με βάση το αριστοτελικό «οία αν γένοιτο». Το αποτέλεσμα είναι μια γοητευτική περιπλάνηση στην εποχή της ύστερης Αναγέννησης, μια περιπλάνηση που μας κάνει να λησμονούμε ότι ο Ντιονίζιο είναι επινόηση του συγγραφέα και ότι αυτό που διαβάζουμε δεν είναι ένα χειρόγραφο του 17ου αιώνα αλλά ένα βιβλίο γραμμένο στα τέλη του 20ού.
Ο Θεοδόσης Πελεγρίνης κατορθώνει να αναπλάσει το κλίμα της εποχής χωρίς να καταφεύγει στη χρήση ειδικών τεχνικών. Ο Ντιονίζιο είναι ένας αφηγητής του 17ου αιώνα, επειδή μιλάει ως άνθρωπος του 17ου αιώνα· και αν τον πιστεύουμε δεν είναι επειδή ο ίδιος μάς διαβεβαιώνει ότι λέει την αλήθεια (πράγμα που δεν κάνει εξάλλου), αλλά επειδή αποδεικνύεται αξιόπιστος και συνεπής. Ως πρωτοπρόσωπος περιφερειακός αφηγητής δεν μπορεί παρά να γνωρίζει ένα μόνο μέρος της ιστορίας. Ωστόσο είναι αρκετά έντιμος ώστε να ομολογεί την άγνοιά του, να εξομολογείται τις επιφυλάξεις και τις υποψίες του, να αποκαλύπτει τις αμφιβολίες και τις ταλαντεύσεις του.
Η επιλογή αυτού του τρόπου αφήγησης και η δημιουργία ενός αφηγητή σαν τον Ντιονίζιο εναρμονίζονται πλήρως με την ιστορία του αδελφού Τομάζο, ενός ανθρώπου που διώχτηκε από την Ιερά Εξέταση επειδή οι πεποιθήσεις του θεωρήθηκαν αιρετικές. Ωστόσο ο πυρήνας της πλοκής δεν αναδεικνύει ως θέμα την ελευθερία της σκέψης ή τις ολέθριες συνέπειες του φανατισμού. Στην ιστορία του Τομάζο βαραίνει η σκιά της ειρωνείας, που παράγεται από τη διάσταση του ατόμου με το κοινωνικό σύνολο και των ατομικών προσπαθειών με τη μοίρα, και ακόμη από τη σύγκρουση ανάμεσα στα ένδοξα του ατόμου και στα ένδοξα της εποχής του ή, με άλλα λόγια, ανάμεσα σε δύο διαφορετικές ψευδαισθήσεις ή αυταπάτες. Ετσι ο Τομάζο δικαίως θα ονομαζόταν τραγική μορφή, γιατί, παρά τις εξαίρετες γνώσεις του και τις ιδιαίτερες ικανότητές του, δεν μπόρεσε τελικά να παρέμβει στη διαδοχή και στην επαλληλία των αστρικών σημείων, προκειμένου να απαλύνει τη δική του μοίρα, η οποία του όρισε να γεννηθεί πολύ αργά· ασφαλώς η τύχη του θα ήταν διαφορετική αν έβλεπε το φως έναν ή δύο αιώνες νωρίτερα, όταν ακόμη το είδωλο του κόσμου βασιζόταν στις μαγικές αντιλήψεις των νεοπλατωνικών.
Επιπλέον η αλυσίδα των γεγονότων και η εξέλιξη της πλοκής αφήνουν στον αναγνώστη μια πικρή γεύση ματαιότητας, αφού, όπως επισημαίνει και ο αφηγητής, η πορεία της φιλοσοφικής σκέψης και η διαμόρφωση ενός νέου ειδώλου για τον κόσμο κατάφεραν να θέσουν στο περιθώριο τον αδελφό Τομάζο, την ίδια ακριβώς εποχή που η Ιερά Εξέταση είχε σχεδόν σταματήσει το διωκτικό της έργο. Ετσι στο τέλος του μυθιστορήματος αντιλαμβανόμαστε ότι η κεντρική θεματική γραμμή του έργου είναι η σύγκρουση ανάμεσα στον ανθρώπινο παράγοντα και σε μια σειρά συνθηκών, συγκυριών, χρονικών συμπτώσεων και παραμέτρων που ο άνθρωπος δεν μπορεί να ελέγξει· απλώς τα ονομάζει «μοίρα», «θείο θέλημα» ή «προκαθορισμό».
Με αυτά τα δεδομένα είναι κατανοητό γιατί ο Ντιονίζιο φαίνεται μάλλον απρόθυμος αλλά και ανίκανος να αποφασίσει αν ο αδελφός Τομάζο είχε δίκιο ή άδικο, αν ήταν ευσεβής ή αιρετικός, γενναίος ή δειλός, εφόσον συνειδητοποιεί ότι μια μετατόπιση των περιστατικών στον χρόνο θα αρκούσε για να καταστήσει άνευ σημασίας τις αξιολογήσεις του. Ετσι αφήνεται να παρασυρθεί από την αγάπη του γι' αυτόν τον βασανισμένο άνθρωπο, αντιμετωπίζοντας με τρυφερότητα τις προσπάθειές του να οργανώσει εκείνη την ουτοπική κοινωνία. Τελικά οι ρόλοι αντιστρέφονται· ο Ντιονίζιο προβάλλει πιο σοφός από τον δάσκαλό του, ο οποίος μας θυμίζει έναν αφελή ονειροπόλο έφηβο ή έναν ρομαντικό επαναστάτη που αδυνατεί να προσαρμοστεί μέσα σ' ένα αντίξοο περιβάλλον, επειδή απλώς δεν έχει την ικανότητα να το συλλάβει σε όλα του τα επίπεδα. Ετσι το συγκινησιακό αποτέλεσμα είναι αμφίσημο και το τέλος της ιστορίας μάς αφήνει με ένα ερωτηματικό. Την απάντηση, αν θέλουμε, μπορούμε να τη δώσουμε εμείς, αλλά θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι δεν θα είναι οριστική· οριστική θα είναι μόνο η θέση του ερωτήματος και η τυραννία της απορίας για να μας υπενθυμίζει ότι συχνά τα όρια ανάμεσα στη λογοτεχνία, στη φιλοσοφία και στην πραγματική ζωή είναι τόσο δυσδιάκριτα ώστε να υποθέτουμε ότι δεν υπάρχουν.
Λίτσα Χατζοπούλου
ΤΟ ΒΗΜΑ, 24-10-1999
Όμως ο αδελφός Τομάζο πέτυχε, προσποιούμενος τον τρελό, ν' αποφύγει την εκτέλεση και να μετατραπεί η θανατική ποινή του σε ισόβια κάθειρξη. Πέρασε ολόκληρες δεκαετίες στις φυλακές, μέσα σε απίστευτα άθλιες συνθήκες διαβίωσης. Κατόρθωσε, παρ' όλα αυτά, να κερδίσει την ελευθερία του και, παρά τις παγίδες και τις επιθέσεις των διωκτών του, να επιβιώσει και να γίνει μέγας και τρανός, ένας ζωντανός θρύλος.
Τελικά όμως η Ιστορία, παίζοντας ένα από τα παράξενα παιχνίδια της, φρόντισε ώστε εκείνο που δεν κατάφερε η Ιερά Εξέταση, να κάμψει το φρόνημά του και να τον ταπεινώσει, να το πετύχει ένα είδωλο: το νέο είδωλο του κόσμου, που αποτέλεσε την αιτία ώστε ο αδελφός Τομάζο να περάσει στο περιθώριο του κύκλου της διανόησης ως ένας αφελής παρακμίας του καιρού του και να γίνει, έτσι, εντελώς ακίνδυνος για την υφιστάμενη τάξη.
Ένα μυθιστόρημα που προσελκύει τον αναγνώστη σε διαδρομές σοφίας και γνώσης.
ΚΡΙΤΙΚΗ
Ο Τομάζο Καμπανέλα γεννήθηκε το 1568 και πέθανε το 1639. Το έργο του Η πολιτεία του ήλιου προβάλλει την εικόνα μιας ουτοπικής κοινωνίας, ανακαλώντας ευθέως την πλατωνική Πολιτεία. Αν και επέμεινε στην υπεροχή της πίστης, θεωρείται προάγγελος του επιστημονικού εμπειρισμού.
Πολλοί από τους αναγνώστες του μυθιστορήματος Το είδωλο του κόσμου ίσως μαντέψουν ότι το πρόσωπο που βιογραφείται με συγκρατημένη, αλλά πάντως ορατή, τρυφερότητα από τον χαμηλόφωνο Ντιονίζιο είναι ο ατυχής ιταλός φιλόσοφος της Αναγέννησης. Η αναζήτηση ωστόσο στις γενικές εγκυκλοπαίδειες δεν θα επιβεβαιώσει τις υποψίες τους, επειδή η εικόνα ή το είδωλο του Καμπανέλα που θα βρουν εκεί δεν μοιάζει με την εικόνα ή το είδωλο του αδελφού Τομάζο.
Φυσικά δεν θα μπορούσε να μοιάζει. Τα εγκυκλοπαιδικά λήμματα γράφονται για σκοπούς άλλους, από ανθρώπους που επιτέλους δεν θα μπορούσαν να έχουν γνωρίσει τα πρόσωπα στα οποία αναφέρονται· αντιθέτως ο Ντιονίζιο, αυτός ο αρκετά προσεκτικός και έντιμος αφηγητής, έχει το πλεονέκτημα της άμεσης εμπειρίας, αφού συντρόφεψε τον αδελφό Τομάζο σε πολλές από τις περιπλανήσεις και τις περιπέτειές του, και είχε την ευκαιρία να μάθει από τον ίδιο τον φιλόσοφο τι ακριβώς είχε συμβεί πριν από τη γνωριμία τους.
Βεβαίως Το είδωλο του κόσμου δεν είναι μια βιογραφία του Καμπανέλα, πολύ περισσότερο μια βιογραφία γραμμένη από έναν σύγχρονό του. Είναι ένα μυθιστόρημα που αναπλάθει μέρος της ζωής του φιλοσόφου, επιμένοντας περισσότερο σε ορισμένα σημεία και παραλείποντας κάποια άλλα, χρησιμοποιώντας κάποια ιστορικά στοιχεία και συμπληρώνοντας τα κενά με βάση το αριστοτελικό «οία αν γένοιτο». Το αποτέλεσμα είναι μια γοητευτική περιπλάνηση στην εποχή της ύστερης Αναγέννησης, μια περιπλάνηση που μας κάνει να λησμονούμε ότι ο Ντιονίζιο είναι επινόηση του συγγραφέα και ότι αυτό που διαβάζουμε δεν είναι ένα χειρόγραφο του 17ου αιώνα αλλά ένα βιβλίο γραμμένο στα τέλη του 20ού.
Ο Θεοδόσης Πελεγρίνης κατορθώνει να αναπλάσει το κλίμα της εποχής χωρίς να καταφεύγει στη χρήση ειδικών τεχνικών. Ο Ντιονίζιο είναι ένας αφηγητής του 17ου αιώνα, επειδή μιλάει ως άνθρωπος του 17ου αιώνα· και αν τον πιστεύουμε δεν είναι επειδή ο ίδιος μάς διαβεβαιώνει ότι λέει την αλήθεια (πράγμα που δεν κάνει εξάλλου), αλλά επειδή αποδεικνύεται αξιόπιστος και συνεπής. Ως πρωτοπρόσωπος περιφερειακός αφηγητής δεν μπορεί παρά να γνωρίζει ένα μόνο μέρος της ιστορίας. Ωστόσο είναι αρκετά έντιμος ώστε να ομολογεί την άγνοιά του, να εξομολογείται τις επιφυλάξεις και τις υποψίες του, να αποκαλύπτει τις αμφιβολίες και τις ταλαντεύσεις του.
Η επιλογή αυτού του τρόπου αφήγησης και η δημιουργία ενός αφηγητή σαν τον Ντιονίζιο εναρμονίζονται πλήρως με την ιστορία του αδελφού Τομάζο, ενός ανθρώπου που διώχτηκε από την Ιερά Εξέταση επειδή οι πεποιθήσεις του θεωρήθηκαν αιρετικές. Ωστόσο ο πυρήνας της πλοκής δεν αναδεικνύει ως θέμα την ελευθερία της σκέψης ή τις ολέθριες συνέπειες του φανατισμού. Στην ιστορία του Τομάζο βαραίνει η σκιά της ειρωνείας, που παράγεται από τη διάσταση του ατόμου με το κοινωνικό σύνολο και των ατομικών προσπαθειών με τη μοίρα, και ακόμη από τη σύγκρουση ανάμεσα στα ένδοξα του ατόμου και στα ένδοξα της εποχής του ή, με άλλα λόγια, ανάμεσα σε δύο διαφορετικές ψευδαισθήσεις ή αυταπάτες. Ετσι ο Τομάζο δικαίως θα ονομαζόταν τραγική μορφή, γιατί, παρά τις εξαίρετες γνώσεις του και τις ιδιαίτερες ικανότητές του, δεν μπόρεσε τελικά να παρέμβει στη διαδοχή και στην επαλληλία των αστρικών σημείων, προκειμένου να απαλύνει τη δική του μοίρα, η οποία του όρισε να γεννηθεί πολύ αργά· ασφαλώς η τύχη του θα ήταν διαφορετική αν έβλεπε το φως έναν ή δύο αιώνες νωρίτερα, όταν ακόμη το είδωλο του κόσμου βασιζόταν στις μαγικές αντιλήψεις των νεοπλατωνικών.
Επιπλέον η αλυσίδα των γεγονότων και η εξέλιξη της πλοκής αφήνουν στον αναγνώστη μια πικρή γεύση ματαιότητας, αφού, όπως επισημαίνει και ο αφηγητής, η πορεία της φιλοσοφικής σκέψης και η διαμόρφωση ενός νέου ειδώλου για τον κόσμο κατάφεραν να θέσουν στο περιθώριο τον αδελφό Τομάζο, την ίδια ακριβώς εποχή που η Ιερά Εξέταση είχε σχεδόν σταματήσει το διωκτικό της έργο. Ετσι στο τέλος του μυθιστορήματος αντιλαμβανόμαστε ότι η κεντρική θεματική γραμμή του έργου είναι η σύγκρουση ανάμεσα στον ανθρώπινο παράγοντα και σε μια σειρά συνθηκών, συγκυριών, χρονικών συμπτώσεων και παραμέτρων που ο άνθρωπος δεν μπορεί να ελέγξει· απλώς τα ονομάζει «μοίρα», «θείο θέλημα» ή «προκαθορισμό».
Με αυτά τα δεδομένα είναι κατανοητό γιατί ο Ντιονίζιο φαίνεται μάλλον απρόθυμος αλλά και ανίκανος να αποφασίσει αν ο αδελφός Τομάζο είχε δίκιο ή άδικο, αν ήταν ευσεβής ή αιρετικός, γενναίος ή δειλός, εφόσον συνειδητοποιεί ότι μια μετατόπιση των περιστατικών στον χρόνο θα αρκούσε για να καταστήσει άνευ σημασίας τις αξιολογήσεις του. Ετσι αφήνεται να παρασυρθεί από την αγάπη του γι' αυτόν τον βασανισμένο άνθρωπο, αντιμετωπίζοντας με τρυφερότητα τις προσπάθειές του να οργανώσει εκείνη την ουτοπική κοινωνία. Τελικά οι ρόλοι αντιστρέφονται· ο Ντιονίζιο προβάλλει πιο σοφός από τον δάσκαλό του, ο οποίος μας θυμίζει έναν αφελή ονειροπόλο έφηβο ή έναν ρομαντικό επαναστάτη που αδυνατεί να προσαρμοστεί μέσα σ' ένα αντίξοο περιβάλλον, επειδή απλώς δεν έχει την ικανότητα να το συλλάβει σε όλα του τα επίπεδα. Ετσι το συγκινησιακό αποτέλεσμα είναι αμφίσημο και το τέλος της ιστορίας μάς αφήνει με ένα ερωτηματικό. Την απάντηση, αν θέλουμε, μπορούμε να τη δώσουμε εμείς, αλλά θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι δεν θα είναι οριστική· οριστική θα είναι μόνο η θέση του ερωτήματος και η τυραννία της απορίας για να μας υπενθυμίζει ότι συχνά τα όρια ανάμεσα στη λογοτεχνία, στη φιλοσοφία και στην πραγματική ζωή είναι τόσο δυσδιάκριτα ώστε να υποθέτουμε ότι δεν υπάρχουν.
Λίτσα Χατζοπούλου
ΤΟ ΒΗΜΑ, 24-10-1999
Κριτικές
Δεν βρέθηκαν δημοσιεύσεις
