Ο ναυτικός χάρτης ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΜΕΝΟ

Ένας ναυτικός χωρίς καράβι, εξορισμένος από τη θάλασσα, γνωρίζει μια παράξενη γυναίκα που έχει τις απαντήσεις σε ερωτήματα που κάποιοι άντρες θέτουν στον εαυτό τους από καταβολής κόσμου... Κυνηγοί ναυαγίων σε αναζήτηση του φαντάσματος ενός πλοίου που βυθίστηκε στη Μεσόγειο, προβλήματα γεωγραφικού πλάτους και μήκους των οποίων το μυστικό βρίσκεται κρυμμένο σε παλιές ρότες και ναυτικούς χάρτες, σε ναυτικά μουσεία, σε βιβλιοθήκες... Ποτέ η θάλασσα και η ιστορία, η επιστήμη της πλεύσης, η περιπέτεια και το μυστήριο δεν είχαν συνδυαστεί με τόσο αριστοτεχνικό τρόπο σ' ένα μυθιστόρημα όσο στο Ναυτικό Χάρτη. Από τον Μέλβιλ ώς τον Στήβενσον και τον Κόνραντ, από τον Όμηρο ώς τον Πάτρικ Ο'Μπράιαν, η λογοτεχνία της θάλασσας βρίσκεται στις σελίδες αυτής της σαγηνευτικής ιστορίας.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο Αρτούρο Πέρεθ-Ρεβέρτε (Καρθαγένη, 1951), ο πιο δημοφιλής ισπανός συγγραφέας στην Ελλάδα, μαζί με τον Βάθκεθ Μονταλμπάν, αν κρίνουμε από τις πωλήσεις των βιβλίων του, στο καινούργιο του μυθιστόρημα Ο ναυτικός χάρτης (τίτλος πρωτοτύπου La carta esfιrica) ξεφεύγει λιγάκι από τα καθιερωμένα. Αυτή τη φορά ο ευφάνταστος δημιουργός εγκαταλείπει τις αστυνομικής υφής ιστορίες για να καταπιαστεί με μια ναυτική περιπέτεια με στοιχεία θρίλερ, επηρεασμένος κατευθείαν από τον Ομηρο και την Οδύσσεια. Στο παρόν μυθιστόρημα, όμως, μολονότι οι επιδράσεις σημαντικών συγγραφέων που έγραψαν ανάλογες περιπέτειες είναι εμφανείς, κυρίως του Στίβενσον (Το νησί των θησαυρών), του Μέλβιλ (Μόμπι Ντικ), του Κόνραντ (Λόρδος Τζιμ) και του συγχρόνου μας Πάτρικ Ο' Μπράιαν (τα βιβλία του κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Ψυχογιός), ο Πέρεθ-Ρεβέρτε αντλεί την κεντρική ιδέα από το Γεράκι της Μάλτας του Ντάσιελ Χάμετ. Οπως εκείνος χρησιμοποιεί το γεμάτο διαμάντια χρυσό γεράκι ως χαμένο αντικείμενο που πολλοί ψάχνουν να βρουν, αδιαφορώντας για τα εμπόδια που μπαίνουν στον δρόμο τους, έτσι και ο ισπανός συγγραφέας με έναν παλιό χάρτη του 1751 οδηγεί τους ήρωές του σε ένα βυθισμένο μπρίκι στο οποίο υπάρχει θησαυρός από σμαράγδια. Το μπρίκι ονομαζόταν «Dei Gloria», είχε φύγει από την Αβάνα τον Ιανουάριο του 1767 με προορισμό την Ισπανία, αλλά του επιτέθηκε ένα πειρατικό πλοίο, ίσως εξαιτίας του πολύτιμου φορτίου του, και βυθίστηκε αύτανδρο νοτίως της Καρθαγένης.

Ο Πέρεθ-Ρεβέρτε από την πρώτη κιόλας σελίδα επιχειρεί να εισαγάγει τον αναγνώστη του στην υπόθεση και να τον μυήσει στα δρώμενα, όπως ακριβώς έκαναν οι προαναφερθέντες δημιουργοί. «Ας παρατηρήσουμε τη νύχτα», λέει διά στόματος του αφηγητή, ενός καθηγητή από τη Μούρθια, ο οποίος δεν μετέχει στην περιπέτεια και εμφανίζεται προς το τέλος του μυθιστορήματος. «Ας πλησιάσουμε τώρα τον άντρα» συνεχίζει, βοηθώντας μας να πλησιάσουμε αυτόν τον ήρωα, τον οποίο «θα μπορούσαμε να τον ονομάσουμε Ισμαήλ, αλλά στην πραγματικότητα ονομαζόταν Κόυ». Ο Κόυ λοιπόν είναι ο «Οδυσσέας» του μυθιστορήματος και ταυτόχρονα ο ντετέκτιβ «Σαμ Σπέηντ», που μια μοιραία γυναίκα, ονόματι Τάνχερ Σότο, δηλαδή μια «Μπρίτζιντ Ο' Σόνεσι» (η ηρωίδα του Χάμετ), ή μια «Σειρήνα» (του Ομήρου), τον γοητεύει σε επικίνδυνο βαθμό, τον εκμεταλλεύεται παντοιοτρόπως και τον εκθέτει σε θανάσιμους κινδύνους. Ο Κόυ είναι ένας συμπαθής υποπλοίαρχος που βρίσκεται εκτός πλοίου, τιμωρημένος για δύο χρόνια επειδή θεωρήθηκε υπεύθυνος για κάποιο ναυτικό ατύχημα, ενώ στην πραγματικότητα δεν έφταιγε. Είναι επίσης μονόχνοτος, μοναχικός, καθόλου κοινωνικός, λίγο τραχύς, λίγο ονειροπόλος (κάπως έτσι είναι ο μέσος ναυτικός κάθε εθνικότητας), διαβάζει μόνο βιβλία με θέμα τη θάλασσα, αγαπάει τις γυναίκες και την τζαζ, και δεν μπορεί να ζήσει στη στεριά, αφού αισθάνεται σαν το ψάρι έξω από το νερό. Ξαφνικά η μονότονη ζωή του αλλάζει ραγδαία, όταν στη Βαρκελώνη, σε μια δημοπρασία ναυτικών αντικειμένων, γνωρίζει την Τάνχερ Σότο, υπάλληλο του Ναυτικού Μουσείου της Μαδρίτης που αποδεικνύεται στη συνέχεια μια femme fatale. Πεπεισμένος ότι στην περίεργη τάξη του Σύμπαντος υπάρχουν τυχαιότητες, μαθηματικά ακριβείς, αφήνεται στο έλεος αυτής της γυναίκας, δηλαδή δεν ασφαλίζει τα αφτιά του, προτιμώντας να ακούσει το τραγούδι της σειρήνας ως το τέλος. Η Τάνχερ ψάχνει με πείσμα τον θησαυρό του βυθισμένου πλοίου, τον οποίο αναζητεί και ένας Αγγλος με μαλτέζικο αίμα, ο Νίνο Παλέρμο, κάτοικος Γιβραλτάρ, ο οποίος έχει ως βοηθό έναν παράξενο νάνο ελληνικής καταγωγής, πρώην βασανιστή στην Αργεντινή. Ποιος από τους δύο θα τον κερδίσει;



Ο άλλος Οδυσσέας



Οπως και στα προηγούμενα βιβλία του, έτσι και στον Ναυτικό χάρτη, ο Πέρεθ-Ρεβέρτε χρησιμοποιεί την ιστορία ως πρώτη ύλη. Στο Ο δάσκαλος της ξιφασκίας μας μεταφέρει στο 1866 και στην αυλή της βασίλισσας Ισαβέλλας Β', στο Η λέσχη Δουμάς ή η σκιά του Ρισελιέ αναφέρεται στην ίδια περίοδο και στον Αλέξανδρο Δουμά, στον Πίνακα της Φλάνδρας ανατρέχει στο 1471 και σε έναν ζωγραφικό πίνακα.

Εδώ σχολιάζει την Ιερά Εξέταση και τις συνωμοσίες της εποχής του Καρόλου Γ'. Δεν τον ενδιαφέρει όμως εκείνη η εποχή, δεν επιθυμεί να γράψει ένα ιστορικό μυθιστόρημα, τον απασχολεί το σήμερα, οι σύγχρονοι άνθρωποι και τα προβλήματά τους, κυρίως η προσωπικότητα του ξέμπαρκου ναυτικού που διαπνέεται από αισθήματα ρομαντισμού, μάλλον ξένα προς την πεζή πραγματικότητα.

Ο Κόυ, ο έντιμος και αθώος ιππότης του τέλους του 20ού αιώνα, έχοντας χάσει την κοινή σε κάθε ναυτικό αίσθηση κινδύνου, επιθυμώντας να χαράξει τη δική του ρότα, ακολουθεί το ένστικτό του, οδηγούμενος από το άρωμα της άγνωστης γυναίκας μα και τη γλύκα της τρομπέτας του Μάιλς Ντέιβις και άλλων μάγων της τζαζ.

Ο ναυτικός χάρτης, μυθιστόρημα βραβευμένο στη Γαλλία, απολαυστικό και χορταστικό, δεν αφήνει παραπονεμένο τον αναγνώστη. Ο Πέρεθ-Ρεβέρτε αποδεικνύεται για μία ακόμη φορά δεινός και δαιμόνιος αφηγητής. Μπορεί να μην αρέσκεται στην παρουσίαση και στην ανάλυση των πολιτικοκοινωνικών φαινομένων, όπου ξεχωρίζει ο Βάθκεθ Μονταλμπάν (κάνει μόνο μνεία των ανταρτών πόλεων της Λατινικής Αμερικής, των Τουπαμάρος της Ουρουγουάης και των Μοντονέρος της Αργεντινής), αλλά είναι δεξιοτέχνης στην εξιστόρηση περιπετειών, τις οποίες διανθίζει με στοιχεία θρίλερ, σασπένς και πολλές ανατροπές. Ολο το βιβλίο του μυρίζει αλμυρό νερό, ιώδιο και φύκια.

Οι σκηνές από τη ζωή στα καράβια, οι εικόνες από εξωτικά λιμάνια, οι περιγραφές ναυαγίων, η αγάπη για την περιπλάνηση δείχνουν πως γνωρίζει άριστα το θέμα του, ένα θέμα που έχει τις καταβολές του πολύ πιο πριν από την εποχή της Οδύσσειας. Είναι φανερό ότι ο συγγραφέας όχι μόνο έχει διαβάσει μεγάλο αριθμό ανάλογων βιβλίων (λογοτεχνικών και ιστορικών), χρήσιμων για να γράψει το δικό του, αλλά έχει συζητήσει για τη ζωή στη θάλασσα με πλήθος ναυτικούς, οι οποίοι του άνοιξαν την καρδιά τους, αποκαλύπτοντας τους μυστικούς τους πόθους: μόνο έτσι ήταν δυνατόν να ψυχογραφήσει τόσο τέλεια τον ήρωά του. Εύφημη μνεία οφείλεται στον Δημήτρη Δημουλά, ο οποίος έκανε τη μετάφραση αποδίδοντας με εξαιρετικό τρόπο τους μάλλον δύσκολους ναυτικούς όρους του βιβλίου στην ελληνική γλώσσα.



Φίλιππος Φιλίππου (συγγραφέας)

ΤΟ ΒΗΜΑ , 09-03-2003