Το Δημοψήφισμα του 2004

Στο βιβλίο αυτό, ο Χρυσόστομος Περικλέους ερευνά σε βάθος πτυχές της ιστορίας του Κυπριακού που θεωρεί ότι αποτέλεσαν το υπόστρωμα της τελικής τοποθέτησης Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων έναντι του Σχεδίου Ανάν στο Δημοψήφισμα της 24ης Απριλίου του 2004. Ερευνά κυρίως τη γένεση, την πορεία, και τα τελικά αδιέξοδα των δυο αντίρροπων εθνικισμών και ανιχνεύει τα στοιχεία εκείνα που συνέβαλαν στη δημιουργία παγιωμένων αντιλήψεων αναφορικά με την πρόσληψη της λύσης.[...]

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Το 2004, ιστοριογραφικά, είναι έτος - σταθμός για το Κυπριακό, ισάξιο ίσως με το δραματικό 1974. Με την περίοδο του σχεδίου Ανάν καταπιάνεται το ογκώδες πόνημα (760 σελίδες) του Κύπριου συγγραφέα Χρυσόστομου Περικλέους, «Το Δημοψήφισμα του 2004: το περιφερειακό και διεθνές περιβάλλον, η πρόσληψη της λύσης, και η συγκυρία».

Είναι σημαντικό να αναφερθεί εξαρχής ότι ο συγγραφέας υπήρξε για δεκαετίες στέλεχος της ΕΔΕΚ και ήταν απολύτως ταυτισμένος με την προσέγγιση Λυσσαρίδη στο Κυπριακό. Αναθεώρησε τις απόψεις του με αφορμή τις εξελίξεις της περιόδου 2002-2004 και στο βιβλίο του επιχειρεί να γκρεμίσει την εθνικιστική ιδεολογία του Κυπριακού, της οποίας ο ίδιος υπήρξε σταθερός υποστηρικτής για μια ολόκληρη ζωή.

Αν και το δημοψήφισμα του 2004 αποτελεί το κομβικό σημείο όπου συγκλίνουν όλα τα κεφάλαια του βιβλίου, η αφήγηση εκτείνεται χρονικά σε ολόκληρο τον 20ό αιώνα στην ανίχνευση της γένεσης και της πορείας των δύο αντίρροπων εθνικισμών, και συνακόλουθα της πορείας σύγκρουσης και πολιτικού διαχωρισμού -αργότερα και φυσικού διαχωρισμού- των δύο βασικών εθνικών κοινοτήτων της Κύπρου.

Σίγουρα ένα βιβλίο των 760 σελίδων με όλη την ορολογία ενός πολιτικού προβλήματος που έχει τις ρίζες του στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, απευθύνεται κυρίως σε αναγνώστες που ασχολούνται ή έχουν επαρκή γνώση του προβλήματος. Εάν ο συγγραφέας περιοριζόταν στην πρόσφατη περίοδο και δεν ξανοιγόταν σε όλη την ιστορία του Κυπριακού, το βιβλίο του θα ήταν πιο ευανάγνωστο και θα έλκυε το ενδιαφέρον πολύ περισσότερων αναγνωστών.



Η ακυρωμένη επανάσταση



Κεντρικό σημείο αναφοράς στο βιβλίο είναι «η πρόσληψη της λύσης» και από τις δύο κοινότητες του νησιού. Σύμφωνα με την ανάλυση του συγγραφέα, τόσο οι Ελληνοκύπριοι όσο και οι Τουρκοκύπριοι επιδιώκουν την «απόλυτη λύση», η οποία στηρίζεται στην πεποίθηση ότι έχουν απόλυτο δίκιο και ζητούν την απόλυτη εφαρμογή των αρχών της δικαιοσύνης. Η αντίληψη αυτή, κατά τον συγγραφέα, στηρίζεται στην ηθική της πεποίθησης και όχι στην ηθική της ευθύνης. Η αντίληψη αυτή, υποστηρίζει, οδήγησε τους Κυπρίους στη σύγκρουση και στον διχασμό.

Από το σύνολο του βιβλίου το πιο συναρπαστικό του μέρος είναι αυτό που ασχολείται με το κυρίως θέμα της μελέτης και αναφέρεται στο σχέδιο Ανάν.

Ο Χρ. Περικλέους αναλύει την επίδραση που είχε στην τουρκοκυπριακή κοινότητα η προοπτική της ένταξης της Κύπρου στην Ε.Ε. και αναδεικνύει την κακή πολιτική διαχείριση της ιστορικής αυτής συγκυρίας από την ελληνοκυπριακή ηγεσία. Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι στην κατεχόμενη Κύπρο συντελέστηκε την περίοδο 2002-2004 μια επανάσταση, την οποία οι Ελληνοκύπριοι δεν αντιλήφθηκαν, πόσω μάλλον να την αξιοποιήσουν.

Τα γεγονότα που περιγράφει, αν και ήταν γνωστά από τότε, σοκάρουν τον Ελληνοκύπριο αναγνώστη, όπως, για παράδειγμα, η διακήρυξη της μαζικής συνδικαλιστικής οργάνωσης των δασκάλων KTOS, που καταχώρισε στον τουρκοκυπριακό Τύπο τον Ιανουάριο του 2001: «Αγκυρα!

Δε θέλομε τα χρήματά σου, ούτε το οικονομικό πακέτο σου ούτε τους αξιωματικούς σου.

Εμείς οι Τουρκοκύπριοι έχομε τη γνώση, την ικανότητα και την πείρα να κυβερνήσομε τους εαυτούς μας.

Δεν είμαστε δούλοι!» (σ. 343)

Παραθέτοντας στοιχεία από δημοσκοπήσεις και από τις θέσεις μεγάλων πολιτικών κομμάτων, ο συγγραφέας συμπεραίνει ότι η συντριπτική πλειονότητα των Τουρκοκυπρίων συναρτούσαν τη λύση με την ένταξη στην Ε.Ε. προσβλέποντας σε αναβάθμιση του βιοτικού τους επιπέδου.

Σε αυτή την ιστορική συγκυρία, αναφέρει ο Περικλέους, «για πρώτη φορά από την εμφάνιση των δύο αντίρροπων εθνικισμών στην Κύπρο, μας δόθηκε η δυνατότητα πολιτικής συμπόρευσης με ένα ισχυρό πλειοψηφικό ρεύμα μέσα στην τουρκική κοινότητα, το οποίο, για πρώτη φορά, έβλεπε το τουρκοκυπριακό συμφέρον να συναρτάται σε μεγάλο βαθμό και να συγκλίνει με το ευρύτερο κυπριακό συμφέρον». Ωστόσο, οι Ελληνοκύπριοι «παραμείναμε απαθείς θεατές από την τηλεόραση αποσπασματικών εικόνων από τις συγκλονιστικές εξελίξεις του 2000-2003 μέσα στην τουρκική κοινότητα». (σ. 351)



Απορριπτική κουλτούρα



Το συμπέρασμα του συγγραφέα είναι πως τη στιγμή που κατέρρεε ο τουρκοκυπριακός εθνικισμός, αναβίωνε ο ελληνοκυπριακός. Η πολιτική συμμαχία του ΑΚΕΛ με τον Τάσσο Παπαδόπουλο και η κακή αξιοποίηση της προοπτικής ένταξης στην Ε.Ε., χωρίς ορθολογιστική ανάγνωση των ευρύτερων πολιτικών εξελίξεων και ειδικά των μεταβολών στην Τουρκία, άφησε τους Ελληνοκύπριους «ταμπουρωμένους» στην ιδεολογία της «απόλυτης λύσης».

Ο συγγραφέας αναφέρεται εκτενώς στην κουλτούρα με την οποία οι Ελληνοκύπριοι υποδέχτηκαν το Σχέδιο Ανάν. «Αντλώντας από τα ενωτικά, αντικατοχικά, αντιιμπεριαλιστικά ιδεολογήματα και λειτουργώντας μέσα από το σύνδρομο της πολιορκίας (η θεωρία της συνωμοσίας), οικοδόμησε έναν μηχανισμό υποδοχής που παρέπεμπε το Σχέδιο στο πρότυπο της απόλυτης λύσης από το οποίο ασφαλώς και υπολειπόταν», αναφέρει. (σ. 472)

Ο Χρ. Περικλέους αναδεικνύει ως μία από τις σημαντικότερες προβληματικές της περιόδου την εκτίμηση του Τ. Παπαδόπουλου πως δεν υπήρχε καμία ουσιαστική αλλαγή στην πολιτική στόχευση της Τουρκίας σε σχέση με την Κύπρο. «Επρόκειτο για μια ρηχή θεώρηση που αγνοούσε τις ριζοσπαστικές κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές που είχαν επέλθει στην Τουρκία την τελευταία εικοσαετία, όπως αγνοούσε τον κλονισμό της παντοδυναμίας του κεμαλικού μηχανισμού εξουσίας». (σ. 529)



Συμμαχία με τον Ντενκτάς



Υποστηρίζει ότι ο Τ. Παπαδόπουλος, χωρίς να πιστεύει πραγματικά στο Σχέδιο Ανάν, το αποδέχτηκε στη Χάγη και πίεζε για λύση πριν από την 1η Μαίου 2004, επειδή ήταν βέβαιος πως θα το απέρριπτε ο Ντενκτάς.

Ο Περικλέους, αφού μελετά τα πεπραγμένα των Παπαδόπουλου και Ντενκτάς, καταλήγει στην εκτίμηση ότι μπήκαν στις διαπραγματεύσεις όχι για να λύσουν το Κυπριακό, αλλά για να αποτρέψουν λύση στη βάση του Σχεδίου Ανάν. «Φαίνεται ότι και οι δύο κατέληξαν στη στρατηγική ενός διπλού ΟΧΙ στα δημοψηφίσματα», αναφέρει. Μέσα από αυτή την οπτική ερμηνεύει τη δυσφορία του Τάσου Παπαδόπουλου όταν ο Ντενκτάς εξήγγειλε την απόφασή του να μην παραστεί στο Μπούργκενστοκ. «Ζήτησε "έγκυρους διαπραγματευτές", υποδεικνύοντας ότι ο γ.γ. έχει καλέσει τους ηγέτες -και όχι πληρεξούσιούς τους- στις συνομιλίες "που να είναι έτοιμοι εκεί και τότε να λάβουν δεσμευτικές αποφάσεις"», επισημαίνει.

Ο Παπαδόπουλος, γράφει, ήθελε τον Ντενκτάς για να εξασφαλίσει το διπλό όχι. Ομως, ο παραμερισμός του Ντενκτάς δεν ανέτρεψε τους σχεδιασμούς του και σήκωσε μόνος το βάρος τού «όχι», αναλαμβάνοντας την ευθύνη της μη λύσης και σηκώνοντας από τους ώμους της Τουρκίας την τεράστια διεθνή πίεση για λύση του Κυπριακού.



Στρατηγική ήττας



Παραπέμποντας σε πρωτογενείς πηγές, ο Περικλέους υποστηρίζει ότι ο Παπαδόπουλος αρνήθηκε να διαπραγματευτεί στο Μπούργκενστοκ και δημιούργησε κλίμα σύγκρουσης με τους μεσολαβητές, επειδή είχε χαράξει «στρατηγική ήττας» (σ. 588).

Ο συγγραφέας αναφέρεται με παραδείγματα στην επικοινωνιακή πολιτική του προέδρου Παπαδόπουλου, που σκοπό είχε να καταδείξει ότι η Κύπρος εγκλωβίστηκε σε μια πλεκτάνη ξένων συμφερόντων και πως το «όχι» θα την απεγκλώβιζε από το αδιέξοδο: «Ηταν ο συνεχής βομβαρδισμός με ειδήσεις που δημιουργούσαν τη ζοφερή εικόνα μιας στημένης αμερικανοβρετανικής συνωμοσίας, στην οποία είχε προσχωρήσει και ο Φερχόιγκεν, και της οποίας εκτελεστικά όργανα ήταν ο Ντε Σότο και ο Κόφι Ανάν» (σ. 598)

Ο Περικλέους γράφει πως αυτή η στρεβλωτική επί της ουσίας αποτίμηση του τελικού σχεδίου στόχευε: «πρώτον, στον φόβο, τον κατευθυνόμενο ενστικτώδη φόβο της αλλαγής προς κάτι "αβέβαιο" κι εχθρικό ως προϊόν έξωθεν "συνωμοσίας", και δεύτερον, στην ελπίδα, την ανεδαφική, νεφελώδη ελπίδα της απόλυτης λύσης, όπου θα οδηγούσε με "αυτόματο πιλότο" η ένταξη της Κύπρου στην Ε.Ε.».

Συμπερασματικά, πρόκειται για ένα πολιτικό βιβλίο, σαφώς τοποθετημένο υπέρ του σχεδίου Ανάν και απολύτως κριτικό στους χειρισμούς του προέδρου Παπαδόπουλου. Ο συγγραφέας προσφέρει σημαντικό υλικό στους ερευνητές, οι οποίοι θα γράψουν στο μέλλον με περισσότερη ψυχραιμία και μεγαλύτερη απόσταση για το σχέδιο Ανάν, το οποίο, όντως, υπήρξε ένας σημαντικός σταθμός στην ιστορία του Κυπριακού.



ΜΑΚΑΡΙΟΣ ΔΡΟΥΣΙΩΤΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 12/10/2007