Θεωρία της λογοτεχνίας και νεοελληνική λογοτεχνική κριτική

Η σχέση της νεοελληνικής λογοτεχνικής κριτικής με τη θεωρία της λογοτεχνίας είναι ένα ζήτημα που έχει απασχολήσει, τα τελευταία χρόνια, τους σύγχρονους μελετητές. Οι διαφορετικές προσεγγίσεις του θέματος φανερώνουν ότι η αναζήτηση των θεωρητικών τάσεων της λογοτεχνικής μας κριτικής είναι ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον ερευνητικό πρόβλημα, το οποίο παραμένει ανοιχτό για συστηματική διερεύνηση.
Στόχος της σύντομης αυτής μελέτης είναι η προσπάθεια να επισημανθούν οι θεωρητικοί πυρήνες του κριτικού μας λόγου και να αναζητηθούν οι σχέσεις που διαμορφώνονται ανάμεσα στη θεωρία της λογοτεχνίας και τη λογοτεχνική μας κριτική από τα μέσα του 19ου αιώνα μέχρι τις μέρες μας.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Το βιβλίο κυκλοφρεί στην επιτυχημένη σειρά «Στα σταυροδρόμια του νεοελληνικού λόγου» που διευθύνει ο Τάκης Μενδράκος και αναφέρεται με ευσύνοπτο τρόπο και ρέον ύφος στη σχέση της νεοελληνικής κριτικής με τη σύγχρονη θεωρία της λογοτεχνίας. Η συγγραφέας, διδάκτωρ της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, αξιοποιώντας την αρκετά υποψιασμένη και εκτενή, πλέον, εγχώρια βιβλιογραφία (Π. Μουλλάς, Ν. Βαγενάς, Δ. Τζιόβας, Δ. Δημηρούλης, Γ. Δάλλας, Ε. Καψωμένος, Γ. Αριστηνός, Γ. Βελουδής κ.ά.) προτείνει μιαν εισαγωγή στις έννοιες «συγγραφέας», «κείμενο», «ορίζοντας υποδοχής» για να προχωρήσει στο δεύτερο και εκτενέστερο μέρος της μελέτης της σ' ένα ιστορικό σχεδίασμα της λογοτεχνικής κριτικής μας από τον Ροΐδη και τον Παλαμά έως τη μεταπολεμική ή τη σύγχρονη παραγωγή κριτικών κειμένων ή θεωρητικών δοκιμίων (Μ. Vitti, Γ. Π. Σαββίδης, Α. Σαχίνης, Αλ. Αργυρίου, Αλ. Κοτζιάς κ.ο.κ.). Σταθερές αναφορές βεβαίως στην έρευνά της είναι οι δύο «κριτικοί» μας ογκόλιθοι που δεν δηλώνουν κριτικοί, δηλαδή ο Σολωμός και ο Σεφέρης.

Κατά τ' άλλα η Μαρία Πεσκετζή θέτει εύστοχα ερωτήματα σχετικά με την επιστημονική ή την εμπειρική διαδικασία η οποία εφαρμόζεται κατά την άσκηση της κριτικής σχετικά με το διάλογο που κατά καιρούς αναπτύσσεται προς τα ξένα κέντρα αναφοράς (π.χ. τη σχέση του Σεφέρη με τη «Νέα Κριτική» ή την επίδραση του Gadamer και την πρόκληση του Hans Robert Jauss (Literaturgeschichte als Provokation, 1994) στην εγχώρια βιβλιογραφία μας. Ποιος, εντέλει, κρύβεται πίσω από το κείμενο; Ο συγγραφέας, ο αναγνώστης ή μήπως ο χρόνος και η ιστορία ως συλλογικά υποκείμενα; Οφείλω εδώ να πω ότι ανάλογα ζητήματα έχουν προβληματίσει και τους κριτικούς ή τους θεωρητικούς των εικαστικών τεχνών, εφόσον κυρίαρχη είναι κι εδώ η άποψη πως der Betrachter ist im Bild (Ο θεατής είναι μέσα στην εικόνα), (W. Kemp). Αλλά αν αυτά πρεσβεύουν οι Γερμανοί, τι συμβαίνει με τον αμερικανικό δομισμό ή την ψυχαναλυτική κριτική (Jonathan Culler και Norman Holland);

'Η, τι ισχύει πάλι με τα «συμφραζόμενα» ενός κειμένου, δηλαδή τις ιδεολογικοπολιτικές παραμέτρους του; Από τον Lukacs έως τον Althousser πολλές θεωρίες έχουν υποστηριχθεί. Να τι πρεσβεύει η ίδια η μελετήτρια: «Η διερεύνηση των εξωκειμενικών συμφραζομένων ενός λογοτεχνικού έργου δεν είναι, βέβαια, αυτοσκοπός για τη λογοτεχνική κριτική, ωστόσο, όταν αυτά τίθενται "εντός παρενθέσεως", γεγονός που συνέβη τις τελευταίες δεκαετίες στο χώρο της λογοτεχνικής θεωρίας, τότε η κριτική δεν μπορεί να αποφύγει ούτε τον κίνδυνο του στείρου φορμαλισμού ούτε την παγίδα του υποκειμενισμού...». (σελ. 69).

Πες τα χρυσόστομη! Συνοψίζοντας θα 'λεγα πως πρόκειται για ένα βιβλίο-εργαλείο, απαραίτητο τόσο στους σπουδαστές-φοιτητές της λογοτεχνίας όσο και στο ενημερωμένο κοινό που ενδιαφέρεται για τη θεωρία της.



ΜΑΝΟΣ ΣΤΕΦΑΝΙΔΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 01/08/2003