Γαμήλιο άλμπουμ

ΚΡΙΤΙΚΗ



Για περισσότερο από έναν αιώνα η φωτογραφία λογίζεται ως αναπόσπαστο μέρος του γαμήλιου τελετουργικού. Ως ενθύμιο του οικογενειακού χρονικού που θα κληροδοτηθεί στις επόμενες γενιές, οι φωτογραφίες γάμου, όπως κάθε είδος αναμνηστικής φωτογραφίας άλλωστε, είθισται να βλέπονται εκτός της ταυτολογικής τους λειτουργίας μόνο όταν κιτρινισμένες ή αποχρωματισμένες από την πάροδο του χρόνου αποκτήσουν ιστορική αύρα ως μαρτυρίες μιας εποχής. Παρά το γεγονός ότι αποτελούν σημαντικό μέρος της οπτικής μας κουλτούρας και βρίθουν από αυτό που οι ανθρωπολόγοι ονομάζουν υλιστικές πληροφορίες, οι εικόνες αυτές σπανιότατα έχουν τύχει άλλης εκτός της τυποποιημένης διεκπεραιωτικής αντιμετώπισης από τους φωτογράφους.

Ο Πάρις Πετρίδης εξετάζει το θέμα της φωτογραφίας γάμου από μια εντελώς διαφορετική σκοπιά. Στον αντίποδα της σκηνοθετημένης φύσης τέτοιων φωτογραφιών που σχεδόν προϋπάρχουν του γεγονότος παρουσιάζει αυτό που συμβαίνει στον εκτός του συνήθους κάδρου χώρο, στο παρασκήνιο μιας γαμήλιας τελετής, από τις τελευταίες προετοιμασίες λίγο πριν από την εκκλησία ως τις πρώτες πρωινές ώρες μετά τη λύση του μυστηρίου. Εχοντας πλήρη συνείδηση ότι οι παρευρισκόμενοι όχι απλώς συναινούν στη φωτογράφιση αλλά ιδιοβούλως προσφέρουν τη δημόσια εικόνα του εαυτού τους προς απαθανάτιση, ο Πετρίδης διεισδύει στο κοινωνικό τους φαίνεσθαι και σχολιάζει την εικόνα που έχουν ή που θα ήθελαν οι ίδιοι να έχουν ή αυτή που θα ήθελαν οι άλλοι να έχουν για αυτούς. (Το πόσο σημαντική είναι η «εικόνα» - πραγματική ή φωτογραφημένη - σε τέτοιου είδους γεγονότα καθίσταται σαφές από φωτογραφίες του βιβλίου που επανειλημμένα παρουσιάζουν ανθρώπους να εξετάζουν το είδωλό τους στον καθρέφτη ή να ποζάρουν στον φακό.)

Οπως και στην προηγούμενη μονογραφία του, το Καθ' οδόν, μια διεισδυτική προσέγγιση που περιγράφει την banalite της ζωής στην περιφέρεια μέσα από διαφορετικές κοινωνικές ομάδες, ο Πετρίδης παρουσιάζει μια πλευρά της χώρας που ακροβατεί ανάμεσα στην παράδοση - όπως αυτή ορίζεται πια - και στις νέες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες και επιλογές. Για τους πρωταγωνιστές του Γαμήλιου Αλμπουμ, που ανήκουν ως επί το πλείστον στη μέση και ανώτερη αστική τάξη, η γαμήλια τελετή και τα παρελκόμενα αυτής αποτελούν παράλληλα και μια κοινωνική δήλωση του κύρους των ενεχομένων και των οικογενειών τους. Ο Πετρίδης προσπαθεί να εικονογραφήσει κάτι από την ιδιοσυγκρασία της συγκεκριμένης τάξης, τις συμβάσεις και τις ειρωνείες που υπάρχουν στους κύκλους της, αλλά και να εντοπίσει τα στοιχεία εκείνα που βρίσκονται εκτός του modus operandi αυτής.

Παρ' όλα αυτά ο Πετρίδης δεν επαναπαύεται στις εύκολες εικόνες, στο προφανές ή στο απλά ανεκδοτολογικό, στα παράδοξα ή σε πιθανά στοιχεία φολκλόρ και δυτικότροπου εξωτισμού που είναι συχνά συνυφασμένα με τη φωτογραφία-ντοκουμέντο στην Ελλάδα. Οι φωτογραφίες του ξεφεύγουν από το θέατρο των κοστουμιών και σκηνικών. Παρατηρούν κυρίως πώς οι άνθρωποι αυτοί λειτουργούν μέσα στα ρούχα αυτά και στους κοινωνικά επιβεβλημένους ρόλους τους, σχολιάζοντας τα κλισέ της και τις ιδιορρυθμίες της ελληνικής κοινωνίας (λ.χ., οι γυναίκες, ως φέρουσες την παράδοση, πρωτοστατούν στη διεξαγωγή και στην τήρηση του τελετουργικού, ενώ οι άνδρες, ουσιαστικά αμέτοχοι, απλώς παρακολουθούν).

Μπορεί η ασπρόμαυρη αφαίρεση να παραπέμπει αυτόματα τον θεατή στο «σοβαρό» (ή σοβαροφανές) ντοκουμέντο και η συνθετική επιδεξιότητα κάποιων εικόνων να θυμίζει τη μοντερνιστική (βλ. μπρεσονική) έμφαση στη γεωμετρία και την αφομοίωση της στιγμής σε αυτήν. Ο Πετρίδης όμως δεν κυνηγά φωτογραφικές ευκαιρίες ούτε επιδιώκει να κάνει απλώς συνθετικά άρτιες, όμορφες εικόνες. Το ενδιαφέρον του - και αυτό χαρακτηρίζει γενικότερα τη δουλειά του - εντοπίζεται, πέρα από τον αισθητισμό της μορφής, στο περιεχόμενο. Διατηρώντας εκ των πραγμάτων μια μετωπική προσέγγιση και απόσταση από αυτά που διαδραματίζονται μπροστά του, δεν περιγράφει απλώς τις καταστάσεις αλλά τις ερμηνεύει με χιούμορ και κατά περίπτωση κριτικά ειρωνική διάθεση - στοιχεία που είναι κατά βάση μεταμοντέρνα. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι καπηλεύεται τη δυνατότητα ελέγχου επί της εικόνας του άλλου, διακωμωδώντας τα θέματά του, όπως για παράδειγμα ο Βρετανός Martin Parr στις πιο πρόσφατες εκδόσεις του. Ξεφυλλίζοντας το λεύκωμα αυτό παίρνουμε μια εντύπωση του τι μπορεί να συμβαίνει πίσω από τα φώτα μιας γαμήλιας τελετής, αλλά όχι απαραίτητα πληροφορίες για τους ενεχομένους. Εξάλλου αυτό δεν έχει σημασία. Ο Πετρίδης κρίνει τις καταστάσεις και όχι τα άτομα.

Το Γαμήλιο Αλμπουμ δεν ευαγγελίζεται κάτι παραπάνω από αυτό που ο δημιουργός αφήνει να εννοηθεί και αυτό πιστοποιείται και από τη μελετημένη σχεδίαση της έκδοσης. Ο ταυτολογικός παραλληλισμός με τα γαμήλια άλμπουμ είναι ήδη προφανής από το εξώφυλλο του λευκώματος που προδίδεται μόνο από την αναγραφή του ονόματος του φωτογράφου. Η επιλογή και η εναλλαγή των εικόνων σε διαφορετικά μεγέθη δημιουργούν έναν παλμό που αυξομειώνει την απόσταση που αποκτούμε από αυτές, οδηγώντας μας από το ειδικό στο γενικό και τανάπαλιν. Ταυτόχρονα η συγκεκριμένη ανάπτυξη των εικόνων επιτρέπει σημεία κορύφωσης και λύσης στην εξέλιξη της αφήγησης, ιδιαίτερα στην τρίτη ενότητα, αποφεύγοντας τη γραμμική ακολουθία κλασικών φωτογραφικών λευκωμάτων που αξιωματικά θεωρούν όλες τις εικόνες ίσης σημασίας. Επίσης, ευχάριστη εκδοτική έκπληξη είναι η εκτύπωση του εν λόγω λευκώματος σε ουδέτερο τόνο. Σε αντίθεση με τη γενική «καλλιτεχνίζουσα» τάση των συμπιεσμένων τόνων (συνήθως ως προκάλυψη τεχνικών τόσο εκτυπωτικών όσο και φωτογραφικών αδυναμιών), η προσεγμένη διτονική εκτύπωση του βιβλίου με εύρος τονικότητας που υπερθεματίζει την ποιότητα και το περιεχόμενο των εικόνων ξεφεύγει (ευτυχώς) από την υποβόσκουσα νοσταλγία των θερμών τόνων που θα του έδινε μια ανάρμοστα ρομαντική, αν όχι γλυκερή, χροιά. Τέλος, η συνειδητή έλλειψη εισαγωγικού σημειώματος συνάδει με τη γενικότερη τοποθέτηση του βιβλίου, καθώς δεν επιχειρείται η αναγωγή των εικόνων σε κάτι άλλο από αυτό που είναι. Αυτό καλείται να το κρίνει ο αναγνώστης, χωρίς τη μεσιτεία ενός υπαγορευτικού, εξωραϊστικού κειμένου.



Αλεξάνδρα Μόσχοβη (ιστορικός τέχνης)

ΤΟ ΒΗΜΑ , 09-03-2003