Καθ οδόν

Ένα ασπρόμαυρο φωτογραφικό άλμπουμ του Πετρίδη Πάρι, σε ένα οδοιπορικό μεταξύ Έβρου-Ηγουμενίτσας.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Να το ξεκαθαρίσουμε απ' την αρχή. Κανείς δεν ζήτησε απ' τον Πάρι Πετρίδη να κάνει αυτές τις φωτογραφίες. Κανένας διευθυντής περιοδικού, κανένας τουριστικός οργανισμός, κανένας τοπικός φορέας. Δεν έχουμε εδώ αξιοθέατα, ρεπορτάζ, μήνυμα. Η γέννηση αυτών των εικόνων φαίνεται να υπηρετεί ανάγκη άλλη, προσωπική.

Με τη μηχανή στον λαιμό, ο Πετρίδης άρχισε να πηγαίνει κατά μήκος της παραμεθορίου από την Ηγουμενίτσα προς τον Έβρο. Έφθασε, γύρισε και ξαναπήγε πολλές φορές. Με τρένο, λεωφορείο, αυτοκίνητο, με οτοστόπ, με τα πόδια. Μακρές μετακινήσεις και βραχείες στάσεις. Το ταξίδι κράτησε τρία χρόνια και «μαζεύτηκε» σε 46 κλάσματα δευτερολέπτου, 46 φωτογραφίες.

Από μόνο του το εγχείρημα τοποθετείται ιστορικά απέναντι σε ένα διάσημο πρόγονό του. Πριν από 40 χρόνια ο Robert Frank έκανε ένα διετές φωτογραφικό ταξίδι διασχίζοντας τις Ηνωμένες Πολιτείες. Το βιβλίο του «The Americans» έγινε σημείο αναφοράς στη σύντομη ιστορία του μέσου. Όχι τόσο επειδή ο Kerouac είχε συγγράψει τον πρόλογό του, ούτε γιατί συνταξιδιώτες του Frank ήταν πολλοί διάσημοι από τη γενιά των beatniks. Αλλά επειδή ήταν η πρώτη φορά που ένας πολιτισμός κατεγράφη φωτογραφικά με έναν τόσο προσωπικό τρόπο. Το αμερικανικό όνειρο μέσα από τον φακό του Frank μετετράπη σε τόπο γκρίζο και λυπηρό. Δεν ήταν ένα φωτογραφικό ντοκουμέντο αλλά μια ποιητική συλλογή. Παρομοίως το «Καθ' οδόν» μας δείχνει τη δική του αλήθεια για την ελληνική επαρχία σήμερα, χωρίς να νοιάζεται αν αυτή είναι πλήρης και μοναδική.

Μήπως η «εγχείρηση» που κάνει ο Πετρίδης στην παραμεθόριο στερείται πρωτοτυπίας; Μήπως πολλοί θα σπεύσουν να σημειώσουν την εντύπωση μιας παρωχημένης εποχής τόσο στα απεικονιζόμενα όσο και στα μέσα που χρησιμοποιούνται (Leica και ασπρόμαυρο φιλμ); Υπάρχει ακόμη ανάγκη γι' αυτού του είδους τη φωτογραφία; Το «Καθ' οδόν» απαντά καταφατικά. Όχι επειδή δείχνει εκτενώς μιαν άλλη περιοχή, αλλά γιατί ο ξεναγός είναι ικανός να την ανάγει σε τοπίο εσωτερικό και ενδιαφέρον. Η αληθινή ανακάλυψη δεν γίνεται αναζητώντας καινούργια μέρη αλλά καινούργια μάτια.

Το σύνορο είναι βέβαια έννοια φορτισμένη ιδεολογικά, συναισθηματικά, πολιτικά και ­ το χειρότερο ­ επίκαιρα. Διαλέγοντάς το κανείς σαν θέμα, κινδυνεύει να σπάσει τα μούτρα του. Ευτυχώς εδώ, το περιεχόμενο των εικόνων είναι ευρύτερο και πιο πολυσήμαντο από το ίδιο το θέμα.

Από την πρώτη κι όλας εικόνα βρισκόμαστε στον πηγαιμό. Μέσα από το χιονισμένο παρμπρίζ του αυτοκινήτου διακρίνουμε με δυσκολία τον δρόμο, κάτι ξεπαγιασμένα δέντρα και το απόκοσμο φως της δύσης πίσω στον λόφο. Σχεδόν ακούμε τον ήχο του υαλοκαθαριστήρα που σέρνεται στο παγωμένο τζάμι μετρώντας τον χρόνο.

Τέτοιες υπέροχες στιγμές ταξιδιωτικής μοναξιάς υπάρχουν πολλές μέσα στο βιβλίο που καθορίζουν τον χαρακτήρα του. Ο φωτογράφος βλέπει τους άλλους σαν συνοδοιπόρους και στα μέρη που συναντά φαίνεται ότι αναζητά τη δική του ταυτότητα. Ασκηση αυτογνωσίας όπως αυτές του διαρκώς «εξόριστου» Josef Koudelka. Ενώ ο Frank είδε την Αμερική με τα μάτια του μετανάστη, ο Πετρίδης γυρίζει ­ ύστερα από μακρόχρονη παραμονή στην Αμερική ­ να φωτογραφίσει τα μέρη του. Και δι' αυτών τα μέρη του εαυτού του.

Το βιβλίο είναι μια ­πολύ ­ βελτιωμένη επανέκδοση της αρχικής, που είχε κυκλοφορήσει ως κατάλογος έκθεσης στην περασμένη Φωτογραφική Συγκυρία. Αυτή τη φορά από τις εκδόσεις Ιστός. Με ορισμένες πολύτιμες προσθήκες, με εξαίρετο τύπωμα και έναν περιορισμένο αριθμό αντιτύπων σε σκληρό εξώφυλλο. Η έλλειψη οποιουδήποτε συνοδευτικού κειμένου είναι μια γενναία απόφαση, αφήνει ωστόσο την προσπάθεια αβοήθητη και έκθετη σε αδόκιμες αναγνώσεις.

Υπάρχουν τέλος και λίγες φωτογραφίες-γεμίσματα, που δεν στέκονται στο ύψος των υπολοίπων. Τέτοια θεματικά συμπληρώματα ή «περάσματα» είναι βέβαια και συνήθη και πολλές φορές χρήσιμα ως και απαραίτητα. Όσο λιγότερα πάντως τόσο το καλύτερο. Γιατί το χειρότερο που μπορεί να σου συμβεί όταν προσπαθείς να «εξαντλήσεις» το θέμα σου είναι να τα καταφέρεις.

Εδώ όμως τίποτε δεν εξαντλήθηκε. Ούτε το θέμα, ούτε ο φωτογράφος, ούτε ο θεατής. Αντίθετα, τελειώνοντας το βιβλίο νιώθεις την ανάγκη να δεις κι άλλο. Encore!

Πάνος Κοκκινιάς, ΤΟ ΒΗΜΑ, 15-11-1998

Δεμένο 36,4 Ευρώ