0
Your Καλαθι
Η τραγιάσκα
Μεταμαρξιστική μελέτη περί των ανδρικών πίλων, και εν μέρει των γυναικείων τοιούτων, της νεωτέρας Ελλάδος
Περιγραφή
Κριτική
Μία εκτενής μελέτη για τα καπέλα της Νεότερης Ελλάδας, αλλά και τις στενές επιρροές από τον ευρωπαϊκό και τον διεθνή χώρο. Κάτω από τον τίτλο «Η τραγιάσκα» στεγάζεται μία λεπτομερής ανάλυση για τα είδη του καπέλου, ως μέρους της αμφίεσης αλλά και των αναγκών που επιβάλλουν την χρήση του. Από την σκούφια και το φέσι, τα τσεμπέρια και το γιασμάκι, το καλπάκι και την κατσούλα, τα κάθε είδους στρατιωτικά πηλήκια, τις κάσκες και τα επίσημα ημίψηλα, ώς την ρεμπούμπλικα και την εργατική τραγιάσκα, αποτυπώνεται η μακρά διαδρομή της απαραίτητης, κάποτε, συνήθειας να φορούν οι άνθρωποι καπέλο.
Ακάματος ερευνητής, ερασιτέχνης λαογράφος, μα κυρίως φιλόπονος συγγραφέας, ο Ηλίας Πετρόπουλος, μόνιμος κάτοικος του Παρισιού, εδώ και χρόνια «βομβαρδίζει» το ελληνικό αναγνωστικό κοινό με βιβλία κάθε λογής, από λαογραφικές μελέτες και λεξικά ως μονογραφίες για καλλιτέχνες και ονοματοθεσίες οδών και πλατειών. Το ογκώδες πόνημά του υπό τον τίτλο «Η τραγιάσκα», μια εκτενής μελέτη για τα καπέλα της νεότερης Ελλάδας, αποτελεί λεπτομερή ανάλυση για τα είδη του καπέλου (πίλου στην πάλαι ποτέ καθαρεύουσα) ως μέρος της αμφίεσης των ανδρών για τις καλύπτρες των γυναικών υπάρχουν ειδικά κεφάλαια αλλά και των αναγκών που επιβάλλουν τη χρήση του.
Μολονότι το θέμα είναι συγκεκριμένο και δηλώνεται ρητά στην αρχή του βιβλίου Μεταμαρξιστική μελέτη περί των ανδρικών πίλων, και εν μέρει των γυναικείων τοιούτων, της Νεωτέρας Ελλάδος - Πανόραμα εμπλουτισμένον διά σχετικού λεξικού-δείκτου και αφθόνου εικονογραφήσεως καθώς και ολίγων ζωγραφιών του Αλεξάνδρου Βερούκα, ο εις την αλλοδαπήν διαβιών συγγραφέας βρίσκει την ευκαιρία για μία φορά ακόμη να μιλήσει για τη νεοελληνική πραγματικότητα, την οποία, μολονότι παρατηρεί εκ του μακρόθεν, γνωρίζει άριστα. Ασεβής, όπως πάντα, προς τους καθιερωμένους θεσμούς, τα δόγματα, τις ιδεολογίες και τις επίσημες συμπεριφορές, στην Τραγιάσκα ξεσπαθώνει κατά των αστικών αξιών και αποκαλύπτει λίγο ή περισσότερο γνωστά επεισόδια της ελληνικής ιστορίας που χαρακτηρίζουν πρόσωπα και πράγματα.
Ανέκαθεν, τονίζει ο συγγραφέας, ο πίλος αντανακλούσε την κοινωνική/ταξική βαθμίδα του φορέα του. Το είδος του καπέλου δεν δείχνει μόνο τον κοινωνικό οργανισμό όπου ανήκει ο καθένας αλλά και τη θέση του στην οικεία ιεραρχία. Για παράδειγμα, ο φαντάρος φοράει δίκοχο και ο αξιωματικός πηλήκιο, ο ιερέας φοράει καλιμάφκι (sic) και ο αρχιμανδρίτης καλιμάφκι με πλερέζα. Ο πλούσιος αστός αγοράζει μια πανάκριβη ρεμπούμπλικα (sic) από καστόρι, από τρίχα λαγού, ενώ ο μικροαστούλης ένα φτηνιάρικο μάλλινο καβουράκι. Τις δεκαετίες του '20 και του '30 η τραγιάσκα αποτελούσε ως γνωστόν το έμβλημα, το σήμα κατατεθέν του προλεταριάτου.
Η μελέτη του Πετρόπουλου αναφέρεται στην τραγιάσκα, αλλιώς κασκέτο και κούκος. Θυμίζει ότι η λέξη προέρχεται από το 1900, όταν οι ρουμάνοι φοιτητές που είχαν επισκεφθεί την Αθήνα φορούσαν ένα ομοιόμορφο καπέλο κι επειδή κατά την υποδοχή τους εκραύγαζαν στη γλώσσα τους Trajasca Grecia, δηλαδή Ζήτω η Ελλάδα, το κασκέτο τους συνδέθηκε με τη συγκεκριμένη λέξη, κάτι που έκτοτε παραδόθηκε σε κοινή χρήση. Σε αυτή τη μελέτη ανάμεσα στα διάφορα είδη καπέλων από όλον τον κόσμο, κάθε εποχής, υπάρχουν και αναφορές συνοδεύονται από ανάλογα σκίτσα, εικόνες, φωτογραφίες, εκ των οποίων οι τρεις ολοσέλιδες είναι του Φαίδωνα Κουκουλέ στα καλύμματα της κεφαλής γνωστών, δημοφιλών και εμβληματικών μορφών της ιστορίας, της πολιτικής, της τέχνης, της λογοτεχνίας: η τραγιάσκα του Λένιν, του Πικάσο και του Σέρλοκ Χολμς, το σκουφί/δίκοχο του Ελευθέριου Βενιζέλου, το σομπρέρο του Εμιλιάνο Ζαπάτα, το καλπάκι του Αρη Βελουχιώτη, ο μπερές του Δημοσθένη Βουτυρά, το καβουράκι του Νίκου Καββαδία. Επισημαίνοντας ότι κανένα από τα καπέλα που φόρεσαν κατά καιρούς οι νεοέλληνες δεν ήταν ελληνικό, ο συγγραφέας τονίζει ότι όλες οι λέξεις που υποδηλώνουν οποιοδήποτε είδος πίλου είναι αναγκαστικά ξενόφερτες.
Οι τίτλοι των 44 κεφαλαίων της μελέτης που αναφέρονται στα περιεχόμενα στην αρχή του βιβλίου είναι ένας χρήσιμος οδηγός για τον αναγνώστη, ο οποίος δεν θα χαθεί στο πέλαγος των μεγάλου σχήματος σελίδων. Μερικοί από αυτούς είναι χαρακτηριστικοί και βοηθούν τα μάλα τους ναυτιλλομένους: «Γιατί φοράμε καπέλο;», «Ταξίδι με μια σκούφια», «Η λαίλαψ της μόδας», «Κουστούμια και στολές», «Η περιβολή του κουτσαβάκη», «Η σημαντική των πίλων», «Πιλοποιεία και πιλοκαθαριστήρια», «Από τη λογοτεχνία και τη ζωγραφική», «Οι περιφρονημένες αργκό», «Νεολογισμοί και λεξιπενία», «Αυτοψία στα μουσεία».
Από την παράθεση των παραπάνω τίτλων ο αναγνώστης συμπεραίνει ότι ο συγγραφέας δεν αρκείται στην εξαντλητική μελέτη των καπέλων αλλά προχωράει και σε παρεμφερή θεματολογία που άπτεται της ενδυμασίας, της μόδας, του θεάτρου σκιών, του υποκόσμου, του στρατού, της Εκκλησίας, της σεξουαλικότητας, αλλά και της πολιτικής, της καθημερινότητας, της εκπαίδευσης, των νόμων, του συντάγματος, της γλώσσας (διατηρεί μια δική του ορθογραφία που δεν συμφωνεί πάντα με την ισχύουσα γραμματική της νεοελληνικής), ενώ πλείστες από τις πληροφορίες που κομίζει υπάρχουν σε διαφορετική μορφή και σε προηγούμενα βιβλία του. Στο δεύτερο μέρος της μελέτης υπάρχει ένα λεξικό-δείκτης που αποσκοπεί στο να βοηθήσει τον αναγνώστη στην προσέγγιση των επί μέρους στοιχείων και στην ανεύρεση ορισμένων αναφορών που βρίσκονται διάσπαρτες σε όλα τα κεφάλαια.
Προϊόν μόχθου και συστηματικής έρευνας, Η τραγιάσκα δείχνει το πώς μπορεί ένας φιλόπονος συγγραφέας να κάνει ογκώδη τόμο τις λίγες στήλες μιας εγκυκλοπαίδειας ή τα λίγα τυπογραφικά μιας συνηθισμένης μελέτης που αφορούν ένα ειδικό θέμα. Το συγκεκριμένο θέμα ήταν που έδωσε ξανά στον Πετρόπουλο την ευκαιρία να φανερώσει την πολύπλευρη πολυμάθειά του και να παρουσιάσει στο αναγνωστικό κοινό, το δικό του και το άλλο, εκείνο που στέκεται με δέος μπροστά σε τέτοιου είδους εγχειρήματα, ένα πολυσέλιδο έργο που μπορεί να μείνει ως σημείο αναφοράς για μελλοντικούς μελετητές. Ιδίως εκείνους που νομίζουν ότι μια παρόμοια εργασία απαιτεί μόνο γνώσεις και μέθοδο, αγνοώντας το μεράκι. Για να τεκμηριώσει τις απόψεις του και τα συμπεράσματά του ξεφύλλισε και μελέτησε μεγάλο αριθμό βιβλίων λογοτεχνίας (μυθιστορήματα, διηγήματα, ποιήματα, θεατρικά έργα), ιστορίας, λαογραφίας (τραγούδια, παροιμίες αινίγματα), μα και λεξικά. «Δίχως την βοήθεια των παλιών συγγραφέων» γράφει «δεν μπορούμε να κάνουμε ούτε βήμα στην αποκάλυψη των όσων συνέβησαν στο ιστορικό παρελθόν». Έτσι, με τη μελέτη παλιών βιβλίων και τη δουλειά μυρμηγκιού πορεύεται ως συγγραφέας. Σε μια παλαιότερη συνέντευξή του στο περιοδικό Πάνθεον, προ εικοσαετίας περίπου, μετά την έκδοση του ευπώλητου και καθοριστικού για τη συγγραφική του πορεία Εγχειρίδιου του καλού κλέφτη, ο Πετρόπουλος μιλώντας για το έργο του είχε δηλώσει: «Είμαι καλλιτέχνης. Καθόλου επιστήμων. Αντιμετωπίζω, ως προς εμένα, τη λέξη επιστήμων σαν βρισιά. Είμαι καλλιτέχνης, ενεργώ σαν καλλιτέχνης και έμαθα τη λαογραφία από τους λογοτέχνες και κυρίως από τους ζωγράφους».
Φίλιππος Φιλίππου, «ΤΟ ΒΗΜΑ», 11-02-2001
Κριτικές
23/01/2014, 20:04
