Καπανταήδες και μαχαιροβγάλτες

Το έχω ξαναγράψει: ο Ηλίας Πετρόπουλος -μοναδική περίπτωση στα ελληνικά γράμματα- ανήκει στην κατηγορία εκείνη των διανοουμένων-ερευνητών που τείνουν να εκλείψουν διεθνώς, παρά τις εκκλήσεις κάποιων για ενοποίηση της γνώσης. Είναι λαογράφος, κοινωνιολόγος, κριτικός εικαστικών τεχνών, λεξικογράφος, συγγραφέας πολιτικού δοκιμίου, φωτογράφος, ποιητής και μανιώδης συλλέκτης. Μα, πάνω απ' όλα, είναι ένας ζόρικος, αβόλευτος και ασίγαστος συγγραφέας.

Νίκος Ντόκας

Ένα πανόραμα του κοινωνικού περιθωρίου που από τα σπλάχνα του ξεπήδησε το κλασικό ρεμπέτικο φιλοδοξεί να συνθέσει ο Ηλίας Πετρόπουλος στο βιβλίο του «Καπανταήδες και μαχαιροβγάλτες». Από την εισαγωγή του ακόμη διευκρινίζει ότι το ιδιότυπο αυτό συμπλήρωμα της Ρεμπετολογίας του (1990) στοχεύει να διαλύσει κάποιες πλάνες και να ρίξει άπλετο φως στις πτυχές εκείνες που σκόπιμα κράτησαν στο σκοτάδι οι νεότεροι μελετητές, ως υπηρέτες μιας επιστημονικής προσέγγισης που υπακούει σε κοντόθωρα εθνικά και ηθικά κελεύσματα. «Έτσι, ο σεμνός ρεμπετολόγος αποφεύγει να εξετάσει το κολομπαριλίκι των βλάμηδων, όπως ο εθνικόφρων ρεμπετολόγος δεν θα θίξει το θέμα της εθνικότητας της Εσκενάζι (εβρέισα από την Σταμπούλ) ή της Μαρίκας Νίνου (ήτο αρμένισα 100%)» λέει σε κάποιο σημείο.

Πλούσια εικονογραφημένο, το βιβλίο ξεκινά με μια αναδρομή στην ιστορία του υποκόσμου για να φτάσει στην επαναστατημένη κατά των Οθωμανών Αθήνα, όπου συρρέουν διάφοροι φραγκολεβαντίνοι απατεώνες που εισάγουν στο άστυ τους μοντέρνους τρόπους λαθροχειρίας: τον παπά, τη δαχτυλήθρα με τη φακή, τον αχταρμά, τα καραγκιοζάκια (παραποιημένα ζάρια). Το τοπίο συμπληρώνεται αργότερα με τους μόρτηδες της Σμύρνης, τους επτανήσιους μπράβους, τους αρβανιτόμαγκες του Πειραιά, τα κουτσαβάκια. Αφού εξετάσει το οπλοστάσιο με τη βοήθεια του οποίου έλυναν τις διαφορές τους όλοι αυτοί οι «τσαμπουκάδες» (χασαπομάχαιρα, κουμπούρια, διμούτσουνες, κάμες, φαλτσέτες κτλ.), μας μυεί στα μπεγλέρια και στην τελετουργία τους αλλά και στο βασικό λεξιλόγιο των «παιδιών της φάρας»: ρούχλας, τακίμης, κιουλάμπεης, κιουλχανής κτλ. Μαθαίνουμε ακόμη για τους μποέμηδες, τον Μποχόρη (με τα ζάρια οι τρακαδόροι σού τη σκάσανε, Μποχόρη), τον μυστήριο Σακαφλιά, τον περιβόητο χασισέμπορο της Σαλονίκης μπαρμπα-Νίκο Τσικρικόνη, ενώ σε όλα αυτά παρεμβάλλεται και μια πολυσέλιδη πολεμική εναντίον του Ντίνου Χριστιανόπουλου και των ρεμπέτικων επιλογών του. Θα ακολουθήσει ένα μικρό πλην εξαντλητικό «Γλωσσάριο της φούμας», η εξιστόρηση της αποτρόπαιης Σφαγής των Προξένων από τον οθωμανικό όχλο της Θεσσαλονίκης στις 6 Μαΐου 1876 και το βιβλίο θα ολοκληρωθεί με τις δικαστικές διώξεις που υπέστη ο Πετρόπουλος για τη συγγραφική του δραστηριότητα.

ΤΟ ΒΗΜΑ , 20-01-2002