Λυσσασμένες αλεπούδες

Ο Δημήτρης Πετσετίδης ανήκει στην – μάλλον σπάνια, σήμερα – ομάδα των πεζογράφων που καλλιεργούν συστηματικά το διήγημα. Από τις συλλογές Δώδεκα στο δίφραγκο (1986), Το παιχνίδι (1991),Επίλογος στα χιόνια (1993) ως την Ο Σαμπατές ζει (1998) ακολούθησε με συνέπεια την προσωπική του διαδρομή: σπαράγματα της παιδικής και εφηβικής του ηλικίας σε χρόνους παλαιότερους, σε μια τυπική ελληνική επαρχία, κυρίως (όμως) αναφορές στα άγρια χρόνια της Κατοχής και του Εμφυλίου: μικρά, λιτά διηγήματα, σκληρά (αλλά, περιέργως τρυφερά), μελαγχολικά και κάπως απόκοσμα (ενίοτε σαφώς υπερβατικά) – διηγήματα που αποπνέουν πάντα μιαν άδολη αυθεντικότητα.
Μετά τη συλλογή Τροπικός του Λέοντος (2001), βιβλίο όπου διακωμωδούνται σχεδόν τα πάντα, ο Πετσετίδης επανέρχεται στον οικείο του χώρο του Εμφυλίου, για να μας παραδώσει με τις Λυσσασμένες αλεπούδες ένα σκοτεινό, σκληρό και ακατανόητο σήμερα τοπίο θανάτου.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο διηγηματογράφος Δημήτρης Πετσετίδης γεννήθηκε το 1940 στη Σπάρτη, όπου και εργάζεται ως μαθηματικός. Ελκει την καταγωγή από τη Μικρά Ασία -και, ίσως, αυτό να ερμηνεύει μερικά καίρια στοιχεία της αφηγηματικής του τέχνης. Μέχρι τώρα έχει εκδώσει έξι συλλογές διηγημάτων και μία νουβέλα.

Η βασική θεματολογία των διηγημάτων του Πετσετίδη περιστρέφεται περί τα πάθη του Εμφυλίου, καίτοι (τότε) ο ίδιος ήταν 8-9 ετών. Οι μνήμες, εντούτοις, της πικρής και ανελέητης εκείνης εποχής τον κατέχουν:

«Τα πρόσωπα που ζωντανεύουν και κρατάνε την αφήγηση με κατοικούν μονίμως. Δεν είναι επινοήσεις, πρόχειρες κατασκευές. Δεν είναι ανεύθυνες, φανταστικές φιγούρες», είχε γράψει για τον δικό του κόσμο των νεκρών ο Τάκης Σινόπουλος, κάτι που ισχύει απολύτως και στην περίπτωση του Πετσετίδη, εξασφαλίζοντας στην αφήγηση την πειθώ της αυθεντικότητας.

Προέχουν, εδώ, οι εκτελέσεις, οι σκοτωμοί, οι φόνοι, οι σφαγές (ανθρώπων και ζώων, αδιακρίτως) - όλες με τρόπο άγριο, σκληρό, ακατανόητο, με κάποια δόση επιδειξιομανίας και φανφαρονισμού: βαθιά, σκοτεινά και ερεβώδη τα πάθη, πλην (ενίοτε) χωρίς κανέναν απολύτως λόγο.

Ο (παρωχημένων εποχών) επαρχιακός βίος αποτελεί μια άλλη πηγή της μυθολογίας του Πετσετίδη - εκείνο, όμως, που ενίοτε απογειώνει κυριολεκτικά τη διηγηματογραφία του, είναι η ξαφνική εισβολή στην αφήγηση (αθόρυβα και κάπως αθώα) του υπερβατικού και του φανταστικού στοιχείου. Χαρακτηριστικά εν προκειμένω είναι τα διηγήματα «Τα αρεόστρατα» της συλλογής Δώδεκα στο δίφραγκο, 1986, «Ο Κ. Ζης ακροβάτης», «Στα χιόνια» (Επίλογος στα χιόνια, 1993), «Ο Σαμπατές ζει» στο ομώνυμο βιβλίο (1998) κ.ά.

Στα διηγήματα αυτά (αλλά και σε άλλα) κατά τη γραμμική ανάπτυξη της αφήγησης εισβάλλει ξαφνικά το υπερρεαλιστικό, ποιητικό στοιχείο, το οποίο και επιτρέπει σε έναν, από χρόνια εκτελεσμένον, να αναληφθεί εις ουρανούς κρεμάμενος από το αερόστατο, που αμολάνε ως παιχνίδι τα παιδιά -ή στην ωραία χορεύτρια του τσίρκου να ανυψωθεί (κρατώντας μια πολύχρωμη ομπρέλα) πάνω από τα κεφάλια των θεατών και, περνώντας από το άνοιγμα της οροφής, να χαθεί μαζί με το άλογό της ψηλά, στον ουρανό...

Στην προσφάτως κυκλοφορήσασα συλλογή με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Λυσσασμένες αλεπούδες», ο Πετσετίδης ξαναπιάνει το νήμα της Κατοχής και του Εμφυλίου - αν υποτεθεί ότι το είχε αφήσει ποτέ... Χρησιμοποιώντας ως μότο έναν στίχο της Ιλιάδος, σχεδόν μας προειδοποιεί: ρέε δ' αίματι γαία μέλαινα.

Ο χώρος των διηγημάτων μάς είναι οικείος και ευχερώς αναγνωρίσιμος - η Σπάρτη, και η γύρω περιοχή στα τέλη (κυρίως) της δεκαετίας του '40. Η Σπάρτη την οποία ο Πετσετίδης (κατά την προσφιλή του συνήθεια) προικοδοτεί και με έναν -μυθικό!- σιδηροδρομικό σταθμό... Και λίγο πιο έξω το αρχαίο ποτάμι με τα παιχνίδια των παιδιών (παλιά...), αλλά που τώρα το κατέχει κι αυτό ο τρόμος: ποτάμι παγωμένο φως.

Αναγνωρίσιμα, ως προς την καταγωγή, την προέλευση, εν μέρει και το ποιόν των δολοφόνων, είναι τα ονόματά τους, με τα οποία πηγαινοέρχονται στις σελίδες του βιβλίου - ή, μάλλον, όλων των βιβλίων του Πετσετίδη.

Οι εκτελέσεις και οι σφαγές γίνονται και πάλι με τρόπους πρωτόγονους, συχνά για μια επίδειξη ισχύος, πωρώσεως και παλικαρισμού. Και σε δύο ακραίες περιπτώσεις, απλώς χάριν παιδιάς...

Αλλά και η περαιτέρω συμπεριφορά των εκτελεστών και δολοφόνων, προς τα άψυχα πλέον κορμιά των θυμάτων, είναι εξίσου ανατριχιαστική: πυροβολούνται με πάθος και μεταθανατίως (συνήθως από τους αχαμνούς βαστάζους των επικεφαλής), μεταφέρονται με αυτοκίνητα ή κάρα, και αδειάζονται χύμα σε κάποιο χωράφι, αρκετά συχνά αποκόπτεται η κεφαλή, παλουκώνεται, ή απορρίπτεται στα ρείθρα του πεζοδρομίου, ή στην άκρη κάποιας πλατείας: είναι μια πρακτική την οποία το ίδιο το νεοελληνικό κράτος, κατά τα χαλεπά έτη της ληστοκρατίας, π.χ., ετίμησε και επευλόγησε...

Η αφήγηση του Πετσετίδη σε όλον αυτό τον χορό του θανάτου παραμένει λιτή, φραστικά ψυχρή, με τη ματιά (και τις απορίες) ενός παιδιού. Εκείνο που προέχει δεν είναι τελικά η περιγραφή κάποιας αποτρόπαιης και ακατανόητης πράξης, αλλά η κατάδειξη του σκοτεινού βάραθρου της ανθρώπινης ψυχής, λυδία λίθο για την ανάδειξη του οποίου αποτελούν οι απανταχού εμφύλιοι.

Τα άγρια φονικά δεν αποτελούν, εννοείται, την αποκλειστική θεματολογία της συλλογής Λυσσασμένες αλεπούδες. Ο Πετσετίδης δεν εγκαταλείπει τον οικείο του χώρο, την κλειστή και μελαγχολική επαρχία των παιδικών και εφηβικών του χρόνων, με τον φόβο, τη φτώχεια, τις στερήσεις και τους κλειστούς ορίζοντες των πρώτων μεταπολεμικών δεκαετιών. Κάτοχος μιας μινιμαλιστικής τεχνικής, που γνωρίζει πώς να αναδεικνύει το ουσιώδες, μας προσφέρει κείμενα με λυρισμό, χιούμορ, αυτοσαρκασμό και ειρωνεία.

Το τελευταίο διήγημα της συλλογής υπό τον τίτλο «Το σπίτι της Μητερούλας» αποτελεί μια ελεγεία για τις μεγάλης ηλικίας γυναίκες της υπαίθρου και των χωριών, τις γιαγιάδες ή και μη, εκείνες που ανέτρεφαν με μια μυστήρια αφοσίωση και σοφία εγγόνια ή και άλλα γειτονόπουλα, χαρίζοντάς τους χωρίς καμία υστεροβουλία τα δώρα της ζωής. Είναι ένας τρυφερότατος φόρος τιμής σε αυτήν, τη χαμένη πλέον κατηγορία γυναικών - μια ελεγεία που μου επαναφέρει στη μνήμη το αγαπημένο διήγημα του Χριστόφορου Μηλιώνη «Η Μαναμεγάλη».



ΗΛΙΑΣ Χ. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 25/01/2008