Περί παιδαγωγικής

Η συμβολή του Piaget στην επιστήμη είναι τόσο σημαντική και πλούσια όσο και η εν γένει δραστηριότητά του. Οι απόψεις και οι προτάσεις του για την ψυχολογία και την εκπαίδευση του παιδιού παραμένουν πάντοτε επίκαιρες. Ο Piaget γνωρίζει όσο κανείς άλλος ότι η ψυχολογία και η εκπαίδευση βαδίζουν μαζί, χέρι-χέρι, στηρίζοντας η μια την άλλη και μαθαίνοντας η μια από την άλλη. Γι' αυτόν το μεγάλο ζητούμενο είναι η ψυχοπαιδαγωγική πρακτική, η οποία μπορεί να είναι αποτελεσματική μόνο σε συνθήκες ιστοτιμίας, ελευθερίας, καλλιεργημένου ενδιαφέροντος και ελεύθερης διερεύνησης από μέρους του παιδιού.

Εξ ου και η μεγάλη χρησιμότητα του παρόντος βιβλίου: δεν πρόκειται για ένα από τα κλασικά έργα του Ρiaget, αλλά για μια λαμπρή, ανεκτίμητη εξαίρεση. Σε αυτό παρουσιάζεται συμπυκνωμένος όλος του ο προβληματισμός για την παιδεία, προβληματισμός ο οποίος συμπίπτει με την αγωνία και τα ερωτήματα που τίθενται ακόμα και σήμερα, εβδομήντα περίπου χρόνια μετά.


Η χρησιμότητα της έκδοσης ενός μεταφρασμένου έργου του Ρiaget στην Ελλάδα δεν είναι ποτέ παρωχημένη. Πόσο μάλλον όταν σε αυτήν εκφράζονται άμεσα προβληματισμοί και βασικά ερωτήματα που αφορούν τη σύγχρονη παιδεία. Υπό αυτή την έννοια το βιβλίο απευθύνεται σε όλους όσοι ασχολούνται και ενδιαφέρονται για την υγιή πνευματική ανάπτυξη και αγωγή των αυριανών ενηλίκων.





Ο πολύπλευρος χαρακτήρας των ενδιαφερόντων του Ρiaget στην επιστήμη τον βοήθησε να διαμορφώσει μια συνολική εικόνα των δεδομένων και των συνθηκών της ανάπτυξης, η οποία αντικατοπτρίζεται σε όλο το έργο του.


Η θέση του Ρiaget ως ψυχολόγου και οι πολυάριθμες, πρωτοπόρες, ευφυείς έρευνές του για την ανάπτυξη της σκέψης τον εφοδιάζουν με πολύτιμα δεδομένα. Η θέση του ως «υπεύθυνου εργασιών» στο Ινστιτούτο Jean-Jacques Rousseau (ανεξάρτητου Παιδαγωγικού Ινστιτούτου στη Γενεύη) και ως διευθυντή του Διεθνούς Γραφείου Εκπαίδευσης, το οποίο υπηρέτησε επί σαράντα σχεδόν χρόνια, του δίνουν τη δυνατότητα να γνωρίσει τις ιδιαιτερότητες, τις μεθοδολογικές ελλείψεις και τις ανάγκες της παιδαγωγικής πρακτικής.


Ωστόσο, η έγκυρη αυτή γνώση, η οποία προέρχεται από δύο, διαφορετικής οπτικής γωνίας, πηγές, αντί να τον οδηγήσει στον εφησυχασμό, τον καθιστά, αντίθετα, πιο σκεπτικιστή και προσεκτικό.






Aπό τον πρόλογο του βιβλίου



Οι σκέψεις και οι συζητήσεις για σχολεία νέας μορφής και, συνεπώς, για μια εκπαιδευτική αναδιοργάνωση της υπάρχουσας δομής και λειτουργίας τους είναι στοιχεία παρόντα στην ευρωπαϊκή παιδαγωγική αναζήτηση, ήδη από τη δεκαετία του '20. Ο Ρiaget, τόσο σε εθνικό επίπεδο, μέσω του Ινστιτούτου Jean-Jacques Rousseu, όσο και σε διεθνές επίπεδο, μέσω του Διεθνούς Γραφείου Εκπαίδευσης, μάχεται υπέρ αυτής της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης μέχρι το τέλος σχεδόν της δεκαετίας του '70.


Οι θέσεις του Ρiaget, η ιδεολογία και η στάση του απέναντι στη γνώση, κεντρισμένες από τις παγκόσμιες αναταράξεις της δεκαετίας του '40 που έφερε ο πόλεμος, η ανάγκη να δηλώσει την αντίθεσή του στη βία και την εμμονή του στις σταθερές, παγκόσμιες αξίες, η πίστη του στο διεθνισμό, αντανακλώνται στις ομιλίες, τις συνεντεύξεις, τις διαλέξεις του, ακόμη και στα μαθήματα που παρέδιδε γύρω στα 1942 στο Κολέγιο της Γαλλίας. Ωστόσο, οι πεποιθήσεις του αυτές σπάνια βρίσκονται διατυπωμένες στο γραπτό, επιστημονικό του έργο. Το παρόν βιβλίο αποτελεί, από την άποψη αυτή, μια λαμπρή, ανεκτίμητη εξαίρεση.


Ο προσεκτικός αναγνώστης αυτού του βιβλίου αντιλαμβάνεται προχωρώντας πόσο ξεκάθαρες, συγκεκριμένες και σταθερές είναι οι θέσεις του Ρiaget και ταυτόχρονα αισθάνεται την προσπάθειά του να τις αναλύσει, να τις τεκμηριώσει, να πείσει αυτούς που τελικά θα αποφασίσουν, για την, αυτονόητη για εκείνον, γενεσιουργό δύναμη της ανάπτυξης της σκέψης, το σημείο δηλαδή όπου η εκπαίδευση του παιδιού συναντά την ψυχολογία του.


Οι απόψεις και οι προτάσεις του Ρiaget δεν υπήρξαν πολύτιμες μόνο για την εποχή τους. Σήμερα, όσο το πρόβλημα της εκπαίδευσης φαίνεται ακόμη να απασχολεί τους πάντες, παραμένουν επίκαιρες όσο ποτέ. Η χρησιμότητα της έκδοσης ενός μεταφρασμένου έργου του Ρiaget στην Ελλάδα δεν είναι ποτέ παρωχημένη. Όταν επιπλέον πρόκειται για έργο στο οποίο συμπυκνώνεται άμεσα όλος ο σύγχρονος προβληματισμός για την παιδεία, η χρησιμότητα αυτή παίρνει τη μορφή μιας πραγματικής ανάγκης.


Αν κάτι κατέχει εξέχουσα θέση στο έργο του Ρiaget, είναι η αδιαμφισβήτητη γνώση ότι η σκέψη του παιδιού διαθέτει το δικό της τρόπο λειτουργίας. Εάν στόχος της παιδαγωγικής και της εκπαίδευσης, εκτός από τη μετάδοση της ειδικής γνώσης, παραμένει η διαμόρφωση σκεπτόμενων ανθρώπων, κάτι το οποίο δεν είναι αυτονόητο στην όλο και πιο τεχνοκρατούμενη και ανταγωνιστική πραγματικότητα της εποχής μας, η εκπαίδευση θα πρέπει αναγκαστικά να συγκλίνει με τις ιδιαιτερότητες της λογικής των παιδιών, προσφέροντάς τους τις κατάλληλες συνθήκες ώστε καταρχάς να εμφανιστούν και στη συνέχεια να αναπτυχθούν και να αποφέρουν τους καρπούς τους στον αυριανό ενήλικα.



Σταυρούλα Σαμαρτζή Αθήνα, Ιούνιος 2000