Το Κεφάλαιο τον 21ο αιώνα

Γιατί μιλάνε όλοι για «Το Κεφάλαιο στον 21ο Αιώνα»;

Το βιβλίο του Γάλλου οικονομολόγου Thomas Piketty αν και κυκλοφόρησε πρόσφατα, θεωρείται ήδη ένα από τα πιο σημαντικά οικονομικά βιβλία που έχουν κυκλοφορήσει ποτέ.


Πόσα βιβλία έχουν επηρεάσει την οικονομική σκέψη και επιστήμη στα 200 χρόνια που υπάρχει ως τέτοια; Περίπου τέσσερα με πέντε. Ίσως να είναι και μερικά ακόμα. Σίγουρα είναι Ο πλούτος των εθνών του Adam Smith από το 1776. Toν 19o αιώνα οι εργασίες του Malthus και Ricardo και Το Κεφάλαιο του Marx το 1865. Ο Keynes με τη Γενική θεωρία της απασχόλησης του Τόκου και του Χρήματος το 1936, και Ο δρόμος προς τη δουλεία του Hayek κάπου στα μέσα του 20ου αιώνα και οι εργασίες του Friedman στη συνέχεια. Είναι δυνατόν το Capital in the Twenty-First Century του Thomas Piketty να δώσει καινούρια πνοή στην σκέψη των οικονομικών του 21ου αιώνα; Πάντως εκδοτικό φαινόμενο είναι σίγουρα όντας στις πρώτες θέσεις της λίστας με τα best seller του Amazon, ενώ τα παραδοσιακά και ηλεκτρονικά ΜΜΕ δεν σταματάνε να δημοσιεύουν παρουσιάσεις του βιβλίου, όπως του Paul Krugman στο New York Review of Books, ο οποίος το χαρακτήρισε ως «ένα πολύ σημαντικό βιβλίο. Θα αλλάξει τον τρόπο που σκεφτόμαστε τόσο για την κοινωνία όσο και τον τρόπο που μελετάμε τα οικονομικά.»

Το βιβλίο του Thomas Pikkety και των συνεργατών του επικεντρώνεται στην ανισότητα των κοινωνιών μας, και ειδικότερα στο 1% του πληθυσμού το οποίο συγκεντρώνει και το μεγαλύτερο ποσοστό πλούτου. Χρησιμοποιώντας δεδομένα από φορολογικά αρχεία, τα οποία για τις Η.Π.Α και το Ηνωμένο Βασίλειο μπορούν να αναχθούν πίσω στις αρχές του εικοστού αιώνα, ενώ για τη Γαλλία ακόμα παλαιότερα, και εφαρμόζοντας σε αυτά στατιστικές αναλύσεις έφτασε σε εκπληκτικές διαπιστώσεις. Αποκαλύπτει ότι το πλουσιότερο 1% διέθετε δυσανάλογα μεγάλο μέρος του συνολικού εισοδήματος πριν τον Μεγάλο πόλεμο, την εποχή της belle epoque και παλαιότερα, την εποχή των Ληστοβαρώνων στην Αμερική. Το 1910 το πλουσιότερο 1% έλεγχε το 60% του εισοδήματος στη Γαλλία, στην Βρετανία το ποσοστό φτάνει στο 70%. Στη συνέχεια, μετά από δύο παγκόσμιους πολέμους, μία μεγάλη ύφεση και κυρίως του τύπου ανάπτυξης που ακολουθήθηκε στην μεταπολεμική Ευρώπη, η κατανομή του εισοδήματος γίνεται δικαιότερη, μέχρι περίπου το 1970. Από τότε η ψαλίδα μεταξύ του πλουσιότερου 1% και των υπολοίπων αρχίζει να ανοίγει και πάλι. Στις μέρες μας στις ΗΠΑ έχει φτάσει σχεδόν στα επίπεδα της belle epoque, ενώ η Ευρώπη υπολείπεται αλλά ακολουθεί σταθερά. Και δεν φαίνεται να είναι αναστρέψιμη αυτή η εξέλιξη.

Αυτή η συμπεριφορά της κατανομής του εισοδήματος σε ότι αφορά το πλουσιότερο 1% εξηγείται. Εξαρτάται από το ποσοστό επιστροφής του κεφαλαίου (rate of return) των πλουσιότερων, σε σχέση με το ετήσιο ποσοστό μεγέθυνσης (rate of growth) σε ολόκληρη την οικονομία. Το πλουσιότερο 1% αρκεί να έχει επιστροφές από το επενδυμένο κεφάλαιο του (αποδόσεις μετοχών, ενοίκια κ.λ.π.) σε ποσοστό πάνω από το ποσοστό ανάπτυξης της οικονομίας για να διατηρήσει και να ενισχύσει το εισόδημα του. Όταν έχουμε εποχές ύφεσης και το ποσοστό μεγέθυνσης είναι αρνητικό στην οικονομία, πέφτει και το ποσοστό επιστροφής κεφαλαίου των πλουσιότερων αλλά λιγότερο. Κι αυτό γιατί το κεφάλαιο είναι πιο ευέλικτο για παράδειγμα από την μισθωτή εργασία, τα κεφάλαια μπορούν να αποσυρθούν εύκολα από τη μια αγορά και να διοχετευθούν σε μια άλλη ή μηχανήματα μπορούν να αγορασθούν για να αντικαταστήσουν την μισθωτή εργασία μειώνοντας γρηγορότερα το κόστος εργασίας.

Μέχρι τώρα η συλλογιστική του Pikkety έρχεται ήδη σε σύγκρουση με την διαδεδομένη άποψη ότι η ανισότητα στην κατανομή εισοδήματος είναι κάτι παροδικό και ότι μακροπρόθεσμα η ανάπτυξη της οικονομίας και η τεχνολογική εξέλιξη θα οδηγήσουν στην μείωση των ανισοτήτων. Αλλά στη συνέχεια έρχεται και μια άλλη αποκάλυψη. Η όλο και μεγαλύτερη συγκέντρωση κεφαλαίου από το 1%, τείνει να μετατρέψει την τάξη αυτή σε κλειστή κάστα στην οποία μπορείς να προσχωρήσεις μόνο με κληρονομιά ή γάμο. Υπολογίζεται ότι γύρω στο 20 με 25% του ετήσιου εισοδήματος περνάει από τη μια γενιά στην άλλη, ενώ το 90% του συσσωρευμένου πλούτου στα χέρια των πλουσιοτέρων έχει κυρίως κληρονομηθεί και δεν έχει συσσωρευτεί από άλλες αιτίες (αποταμίευση, επενδύσεις κ.λ.π.). Όχι μόνο οδεύουμε λοιπόν σε μια εποχή η οποία μοιάζει ως προς την κατανομή του εισοδήματος με την εποχή πριν το 1914, αλλά και η συσσώρευση τόσου πλούτου στην κορυφή της πυραμίδας, στα χέρια μερικών οικογενειών – δυναστειών, τείνει να μετατρέψει την οικονομία σε ένα είδους πατρογονικού καπιταλισμού (patrimonial capitalism). O όρος ανάγεται από την εποχή του Marx.

1

Το έργο του Pikkety και των συνεργατών του, Emmanuel Saez και Tony Atkinson, έχει πολλές πρωτοτυπίες. Στην ουσία βασίζεται σε πολύχρονη συλλογή δεδομένων από φόρους που αφορούν πάνω από 15 χώρες και πάει πίσω στο χρόνο (200 χρόνια). Προσφέρει μια εικόνα της ανισότητας και της κατανομής του εισοδήματος με τέτοιο χρονικό βάθος που είναι αποκαλυπτική για τους ιστορικούς και τους οικονομολόγους προσφέροντας τους αυτό που θα ονόμαζε ο Keynes μια μοναδική αίσθηση του μέτρου («a sense of proportion»). Πολλά μοντέλα που χρησιμοποιούσε η οικονομική ανάλυση μέχρι τώρα βασίζονταν σε λίγα ή καθόλου δεδομένα, θεωρώντας αυθαίρετα κάποιες μεταβλητές σταθερές, και τα όποια παραγόμενα αποτελέσματα λίγες φορές μπορούσαν να εφαρμοστούν διαχρονικά.

Τα συμπεράσματά του είναι φυσικό να εντυπωσιάζουν και εκτός οικονομικών κύκλων. Η ανάδυση μιας μελλοντικής κοινωνίας που μοιάζει με την κοινωνία που έγραφε ο Dickens δεν καταρρίπτει μόνο οικονομικούς αλλά και πολιτιστικούς μύθους της Δύσης. Το «αμερικάνικο όνειρο», και ο «αυτοδημιούργητος άνθρωπος» είναι μερικά παραδείγματα. Η έκδοση του βιβλίου επίσης βρίσκει χρονικά τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη να προσπαθούν να συνέλθουν από μια πολύχρονη οικονομική κρίση με αμφιβολίες για το πώς και πόσο θα τα καταφέρουν. Μια κρίση που δημιούργησε πολλούς χαμένους και λίγους κερδισμένους. Ούτε το πώς η κρίση προέκυψε, ούτε ο τρόπος που αντιμετωπίστηκε έχει αφήσει ευχαριστημένους ειδικούς και μη ειδικούς.

Στα συμπεράσματα του Pikkety αναδεικνύεται και πόσο σημαντικό ρόλο έχει να παίξει το κράτος στην ανακατανομή του εισοδήματος. Μέσω φόρων στους πλουσιότερους και αναδιανομής του εισοδήματος σε άλλα τμήματα του πληθυσμού ή σε παραγωγικότερα τμήματα της οικονομίας. Η πολιτική αποδοχή των συμπερασμάτων του Pikkety κυρίως στις αγγλοσαξονικές χώρες ήταν θερμή. Ο ίδιος ο Piketty έγινε δεκτός από συμβούλους της διοίκησης του Obama ενώ αναμένεται να συναντηθεί και με συμβούλους των Εργατικών στην Βρετανία. Στην ίδια τη Γαλλία επικρατεί περισσότερο σκεπτικισμός για το έργο του, αλλά να θυμίσω τον πρόσφατο νόμο του Hollande για φόρο εισοδήματος 75% στα μεγαλύτερα εισοδήματα που απηχεί λίγο – πολύ επιρροές από τον Pikkety.

Κανένα πνευματικό επίτευγμα δεν μπορεί να αποτιμηθεί στην πραγματικότητα τόσο γρήγορα όμως. Υπάρχει σκεπτικισμός και κριτική για την εργασία του. Στα δεδομένα του θα σκύψουν και άλλοι ερευνητές. Πολλές υποθέσεις του θα αξιολογηθούν από την επιστημονική κοινότητα. Η εργασία του όμως είτε μεθοδολογικά (στατιστικά και εμπειρικά δεδομένα) είτε ως προς το γνωστικό αντικείμενο που είναι η κατανομή του εισοδήματος (θέμα ταμπού για τους οικονομολόγους εδώ και δύο δεκαετίες) δίνει το έναυσμα και για περισσότερη έρευνα στο ίδιο πεδίο. Τα συμπεράσματα του θα συνδυαστούν και με άλλες εργασίες, και με άλλες οπτικές. Αν όμως κρίνουμε το έργο του Pikkety από τον βαθμό κατανόησης τον οποίο προσφέρει για τις κοινωνίες μας και για το υπόδειγμα που μας δίνει στο πώς να ψάχνουμε απαντήσεις, το βιβλίο του είναι όχι απλώς σημαντικό, αλλά και συναρπαστικό.

LiFo, 10/5/2014