Ο Γκρέκο και ο Μέγας Ιεροεξεταστής

Δέκα χρόνια μετά το θάνατο του ζωγράφου Δομήνικου Θεοτοκόπουλου, ο γιός του Γιωργής Μανουήλ συλλαμβάνεται και κλείνεται στην εκκλησία του νοσοκομείου Ταβέρα στο Τολέδο. Εκεί, ανήμπορος να ολοκληρώσει μια μεγάλη παραγγελία από πίνακες και εικονοστάσια, ανακαλεί στη μνήμη του τη ζωή του πατέρα του.
Θυμάται τα χρόνια του Γκρέκο στη βενετοκρατούμενη γενέτειρά του, την Κρήτη, τα χρόνια στη Βενετία, όπου συμπλήρωσε τη ζωγραφική του παιδεία, τη διαμονή του στη Ρώμη και την εκδίωξή του από το παλάτσο Φαρνέζε και, τέλος, τη ζωή του στην Ισπανία της Ιεράς Εξέτασης, όπου ο Γκρέκο έρχεται αντιμέτωπος με τον Μέγα Ιεροεξεταστή, τον άνθρωπο που προσπαθεί να αποδείξει ότι το έργο του είναι αιρετικό για να τον καταδικάσει και να τον στείλει στην πυρά...
Μέσα από τις σελίδες του μυθιστορήματος περνά ολόκληρη η ζωή του μεγάλου Έλληνα ζωγράφου, ενώ ταυτόχρονα παρουσιάζονται οι προβληματισμοί του πάνω στην Τέχνη και η αναπόφευκτη σύγκρουσή του με την Καθολική Εκκλησία, λόγω του ασυμβίβαστου χαρακτήρα του.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Μια βαθιά κατάδυση στο έργο του Θεοτοκόπουλου, στην καρδιά των αριστουργημάτων του.

Η καταιγίδα πάνω στο Τολέδο! Μήπως συμπυκνώνεται σε τούτο τον πίνακα το πλατύ μεγάλο έργο της ζωής του;

Είναι το παν;

Η περιγραφή, λιτή, λιγόλογη, αλλά δονούμενη από συναίσθημα. Δίνει εντύπωση -πέραν του ως συμμέτοχου συγγραφέως εις την εκτέλεσιν του έργου-, εκείνη του αναπλάστη (όχι συγγραφέως) ενός θέματος του οποίου την οπτική έξαρση δυνατόν να έζησε παράλληλα με εκείνη του Γκρέκο, μετά κάποιους αιώνες.

Είναι φανερό πως ο συγγραφέας θα έζησε τέτοιες στιγμές, μακριά από το τεχνητό τοπίο της πόλης, που η φύση προσφέρει -φτάνει να υπάρχουν οι ικανοί να βλέπουν- κι αν δεν είναι το συγκεκριμένο τοπίο της περιγραφής, θα μπορεί αυτοί οι ικανοί που ανοίγουν την αυλαία της φύσης να βλέπουν το μεγαλείο τούτο σε οποιονδήποτε χώρο και τόπο.

Το ερέθισμα του συγκεκριμένου έργου σίγουρα ενήργησε ώστε να οδηγήσει το συγγραφέα, Κρητικόν κι αυτόν, στο όραμα ώστε να αναπλάσει, ως καλλιτέχνης και τούτος, δημιουργός με το μέσον του λόγου, το ζοφερού μεγαλείου τοπίο και να αποθέσει τον συλληφθέντα γιο του ζωγράφου, ως πικρή αντίθεση στο έργο που τον παριστάνει παιδί να κρατά το χάρτη-πλάνο της πολυτάραχης πόλης και να εντείνει τη σκληρότητα της σκηνής της συλλήψεως κατηγορουμένου για αδικήματα καλλιτεχνικής φύσεως.

Ο Μπάμπης Πλαϊτάκης δεν γίνεται μόνον εδώ συμμέτοχος στο έργο του Γκρέκο. Σε όλες τις σελίδες του βιβλίου «συμπονά» το ζωγράφο σαν να 'ναι δική του διαδικασία με την έγνοια της τεχνικής και καλλιτεχνικής κατακτήσεως, της παιδευτικής ασκήσεως, της οργανώσεως της συνθέσεως του έργου κατά την υπεύθυνη άποψη και πίστη του καλλιτέχνη, οι οποίες εκφράζουν το ελεύθερο πνεύμα του καλλιτέχνη και στο οποίο ήταν αμετακίνητος ο ζωγράφος, ώστε να δείχνει ανάμεσα στους συναδέλφους του ως ένας επαναστάτης. Σ' αυτό το πνεύμα εξελίσσεται όλο το βιβλίο με προεκτάσεις ώς το σήμερα.

Ο Μπ. Πλαϊτάκης ζει παράλληλα με το ζωγράφο. Μας φέρνει κοντά του στο εργαστήριό του και παρακολουθούμε τη διαδικασία της ζωγραφικής του· από το τρίψιμο των χρωμάτων έως την εκτέλεση του έργου με το νευρώδη χειρισμό, συνέπεια της ιδιοσυγκρασίας που αντανακλάται στην τέχνη του.

Ο συγγραφέας έχει απόψεις για τη ζωγραφική, δείχνει τον εαυτό του ζωγράφο και δεν θα μπορούσε να τον ψέξει κανείς πως λαθεύει. Τον βλέπει κανείς πώς παρακολουθεί τη διαδικασία του έργου και στην τελική φάση ή στο αποτέλεσμα, τότε που αποκαλύπτεται, δίνεται ο λόγος του με ενάργεια. Αλλά ο σε σύντομο χρονικό διάστημα, κάτω από την ένταση της διαδικασίας και την υπερένταση της δημιουργίας, τερματισμός ή ολοκλήρωση του έργου, όπως το θέλει και συχνά περιγράφει, νομίζω ότι αφίσταται της πραγματικότητας. Πιστεύω ότι η διαδικασία της εκτελέσεως των μεγάλων συνθέσεων ήταν μακροχρόνια. Αλλά η μεγάλη αρετή τού δημιουργού είναι εκείνη μέσα από την οποία δίνει τελική όψη και εντύπωση του δροσερού τελικού νευρώδους έργου όπως παρουσιάζεται, με την ικανότητα να κρύβει την εις βάθος βάσανο της περιπετειώδους εκτελέσεως για χάρη της νωπής και χυμώδους ωριμότητας.

Το βιβλίο του Μπ. Πλαϊτάκη έχει δύο σκέλη: εκείνο της καλλιτεχνικής εκφράσεως, του καθαρού λόγου, και εκείνο της καταδίκης της στρεβλής ηθικής, της απολυταρχίας, του ολοκληρωτισμού, του πνευματικού σκότους, της βίας. Με προεξέρχουσα τη συμπόνια προς τους καλλιτέχνες, και ιδιαίτερα τους νέους, υπερασπίζεται την ελευθερία των διανοημάτων, η οποία στη διαδρομή του χρόνου επανειλημμένως πατάσσεται μέχρι και σήμερα, όταν πρόκειται να διαβεί προς τα έξω την απαγορευμένη πύλη των ορίων.

Εκτός αυτού, για την εποχή εκείνη, ίσως και τη σημερινή, ανασταλτικός παράγων ήταν η συναλλαγή με τον παραγγελιοδότη ιερωμένο (έμπορο τέχνης σήμερα, στην αλλοδαπή), κατά την οποία επιβάλλοντο ή επιβάλλονται επαχθείς όροι σύμφωνα με τις απόψεις του, με επίπτωση στο οικονομικό μέρος, με συνέπεια την πτώχευση του ελεύθερου πνεύματος και φίμωσή του· και για τότε τα άκρα έφθαναν ακόμα και στον περιορισμό της σωματικής ελευθερίας ώς το βασανισμό και την εξαφάνιση κάτω από μαρτυρική δοκιμασία, το θάνατο. Ο 20ός αιώνας δεν υπολείπεται του 16ου.

Τούτο το σκέλος νομίζω ότι ήταν το μέλημα και στόχος του συγγραφέως. Το σώμα του βιβλίου κάτω από τη βελούδινη επικάλυψη του έργου τού μεγάλου συμπατριώτη ζωγράφου καταδικάζει την ανά τους αιώνες βία και υπερασπίζεται τον κάθε άνθρωπο, και ιδιαίτερα τον πνευματικό.

Το βιβλίο πλαγίως θίγει το πλήθος προβλημάτων τα οποία δημιουργήθηκαν στον 20ό αιώνα και ιδιαίτερα μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο: περιέχονται συνωμοσίες, εκτροπές πολιτεύματος, παρακρατικές και παραστρατιωτικές οργανώσεις, προδοσίες, κατασκοπίες, βασανισμοί, σύντομες διαδικασίες στρατοδικείων-ιεροδικείων προς απονομή όχι δικαιοσύνης αλλά επιβολής καταδίκης με τον πιο πλούσιο εις νοσηρή φαντασία τρόπο εκτελέσεως. Την επιβολή δηλαδή των πιο σκληρών δικτατοριών. Πλησιάζει ολοφάνερα τα δικά μας, αυτά που ζήσαμε στον μισό προηγούμενο αιώνα: τη φίμωση ιδεών, τα απαγορευμένα βιβλία, τη διασπορά κινδυνολογίας, την υποδαύλιση συνωμοσιών, την αδεξιότητα του άπειρου αρχηγού του κράτους, την άνοδο στην αρχή του ενός με απόλυτη εξουσία αλλά και την πτώση του, ώστε μέσα σε λίγες ώρες να βρεθεί στο τίποτα.

Ακόμα, θίγει την ξενοφοβία, την απέλαση των αλλοδαπών αλλά και το πρόβλημα ανατροπής της οικονομίας εξαιτίας της μείωσης των εργατικών χεριών (οικοδομή, αγροτικές εργασίες -ποιος θα μαζεύει τα βερίκοκα;)

Το βιβλίο αυτό έχει περιεχόμενο σύγχρονα θέματα και το ερώτημα της ηθικής στάσεως που κρατάμε. Ο Θεοτοκόπουλος προσέφερε τον κόκκινο χιτώνα τού Espolio σ' αυτή τη μυθιστορία-κήρυγμα με τη συναρπαστική ροή του γραψίματος.



ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΤΕΤΣΗΣ (Ζωγράφος - ακαδημαϊκός)

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 10/06/2005