Διηγήματα

Επιλογή από τα καλύτερα και περισσότερα αντιπροσωπευτικά -κατά την κρίση του εμιμελητή- διηγήματα του Σπύρου Πλασκοβίτη, όπως τα δυο κορυφαία του Παροξυσμός και Το ραντάρ, αλλά και Το πηλήκιο, Συντροφιά με τον Αντρέα Φόρτη, Τα Χρυσόψαρα, «Αποφυλάκιση», Ο φίκος, Το τρελό επεισόδιο και άλλα από τα πιο ολοκληρωμένα στο είδος τους. Με πρώτο κριτήριο την ποιότητα και το ουσιαστικό τους αντίκρισμα, ανθολογήθηκαν δεκατέσσερα από τα πενήντα ένα συνολικά των έξι τυπωμένων διηγηματικών συλλογών, έτσι ώστε ν' αντιπροσωπεύονται, κατά το δυνατόν, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του και οι σταθμοί της πορείας του. Όλα εξ άλλου, δημοσιεύονται εδώ στην οριστική τους μορφή, δεδομένου ότι συχνά στις μετέπειτα εκδόσεις έχει κάνει προσθήκες και τροποποιήσεις.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Δεκατέσερα διηγήματα από τα πενήντα ένα συνολικά των έξι τυπωμένων διηγηματικών συλλογών του Σπύρου Πλασκοβίτη περιλαμβάνει ο παρών τόμος, επιλεγμένα από τον ποιητή, πεζογράφο και κριτικό Κώστα Στεργιόπουλο· τον μόνο ίσως αρμόδιο για κάτι τέτοιο, αφού, όπως είναι γνωστό, έχει εμβριθώς, αλλά και με αγαπητική διάθεση, ασχοληθεί με το έργο του συγγραφέα του Φράγματος. Διηγήματα ανθολογημένα με βασικό κριτήριο το βαθμό της επιτυχίας του δημιουργού τους να συγκεράσει αποτελεσματικά την αγωνία του για τη μοίρα του σύγχρονου ανθρώπου, από τη μια, και τη μέριμνά του για την αισθητική αρτιότητα των αφηγηματικών του εγχειρημάτων, από την άλλη. Κι ακόμα, με γνώμονα τις συστηματικά κατατεθειμένες απόψεις-πεποιθήσεις του ανθολογούμενου, αναφορικά με τη σχέση ανάμεσα στη μορφή και το περιεχόμενο· κυρίως τη βιωματικά σχηματισμένη πεποίθησή του ότι «η νεωτερικότητα της γραφής εξαρτάται από το βαθμό της εσωτερικής ανανέωσης του γράφοντος», από την άγρυπνη κοινωνική του συνείδηση, και, βέβαια, από την ιδεολογική ή απλώς συναισθηματική εμπλοκή του στα κοινωνικά δρώμενα της εποχής τους. Γιατί η «ιστορία» ενός σύγχρονου -και μάλιστα Ελληνα- πεζογράφου, πρέπει, κατά τον Πλασκοβίτη, να αποτελεί «μια ιστορία-μήνυμα, μια ιστορία-σύμβολο»· να μην αποβλέπει, δηλαδή, μόνο στην «τέρψη» του αστού αναγνώστη, αλλά και στην απόδοση του «ήθους» του σημερινού ανθρώπου.

Βαθύς γνώστης του αντικειμένου του, ο Κώστας Στεργιόπουλος επιλέγει-ανθολογεί διηγήματα ενδεικτικά των πάγιων γνωρισματικών στοιχείων που χαρακτηρίζουν και διαπερνούν το αφηγηματικό έργο του ανθολογούμενου συγγραφέα στο σύνολό του. Επιλέγει, δηλαδή, διηγήματα στα οποία συνδυάζονται αρμονικά και, συνεπώς, αποτελεσματικά, ο ρεαλισμός και ο λυρισμός, ο κοινωνικός προβληματισμός και η μεταφυσική, υπαρξιακή ανησυχία, η άκρα πνευματικότητα και ο έντονος ενστικτώδης ερωτισμός, σε συνδυασμό με μία υπέρογκη αίσθηση του φυσικού και του ζωτικού στοιχείου. Διηγήματα, τέλος, στο αφηγηματικό πεδίο-πλαίσιο των οποίων συντελείται η ενοποίηση της «δισυποστασίας» του συγγραφέα, αφού, όπως επανειλημμένως έχει επισημανθεί από την κριτική, η πεζογραφία του, παρ' όλες τις λυρικές της διακυμάνσεις, τις συναισθηματικές της διαχύσεις και τους ποικίλους προβληματισμούς της, πάντα «διαθέτει ευδιάκριτο μύθο και πατάει σε μια μόνιμη και σταθερή βάση: στην εξωτερική πραγματικότητα και στα πράγματα».

Γι' αυτό και δεν πρέπει να θεωρηθεί τυχαίο το γεγονός ότι στα περισσότερα, αν όχι σε όλα, τα διηγήματα του τόμου τα «πράγματα» λειτουργούν, ταυτόχρονα, και με τις δύο διαστάσεις τους: με την υλική, από τη μια, και τη συμβολική, από την άλλη· με τη δεύτερη, μάλιστα, να αποκτά συχνά σκοτεινές και απροσδιόριστες προεκτάσεις, ατμοσφαιρικά καταλυτικές. Επειδή τα σύμβολα είναι αυτά που, όπως επισημαίνεται από τον ανθολόγο, δίνουν βάθος στο έργο του Σπύρου Πλασκοβίτη, «αποτελούν το κλειδί για να εισχωρήσει κανείς στην πεζογραφία του και να διαγνώσει το μηχανισμό της: πώς λειτουργεί από την άποψη της μορφής και, προπάντων, από την άποψη της ουσίας.

Η δύναμη των συμβόλων είναι, κυρίως, αυτή που μπορεί και δημιουργεί μιαν ατμόσφαιρα νοσηρή, μυστικοπαθή, διεμβολισμένη από έναν καταπιεσμένο και επίβουλο αισθησιασμό· με το θρύλο να περιβάλλει την πραγματικότητα και την πραγματικότητα να διαβρώνει και να απομυθοποιεί το θρύλο, αφήνοντας μετέωρη μιαν αίσθηση ματαίωσης και θλίψης για την εγγενή ανικανότητα του ανθρώπου να αλλάξει τη μοίρα του («Ιστορία για έναν άνθρωπο και μια σκάλα»). Η ίδια δύναμη διέπει και κανοναρχεί τα αφηγηματικά δρώμενα και τις συμπεριφορές των προσώπων στα διηγήματα Το πηλήκιο, Το ραντάρ, Ο Φίκος κ.ά., ιδίως στο τελευταίο, όπου ο κορμός ενός φυτού προκαλεί ερωτικά και συμβάλλει σε αναπάντεχες ερωτικές αφυπνίσεις του σώματος ενός νέου κοριτσιού.

Ισως γι' αυτό οι περισσότεροι ήρωες των διηγημάτων του βαρύνονται από κάποιο μυστικό, που σκιάζει τις σκέψεις και τις συνειδήσεις τους· μυστικό που άλλοτε γνωρίζουν και αποσιωπούν και άλλοτε αποτελούν τον ανυποψίαστο φορέα του· μυστικό που οι απώτερες ρίζες του αγγίζουν ένα υπέδαφος ανεξερεύνητο: του αίματος -οικογενειακό- ή ζυμωμένο από περιστάσεις του ιστορικού ή του κοινωνικού βίου ή και απ' όλα μαζί. Και σχεδόν όλοι κυριαρχούνται από πάθη, πόθους, ελπίδες και εμμονές και διαρκώς κλυδωνίζονται από ανεξήγητους τριγμούς εσωτερικής ή εξωτερικής προέλευσης· με την ερωτική τους ένταση συχνά να αγγίζει τα όρια του θανάτου, παρά την παραδική λύτρωση που μπορεί να επιφέρει η ικανοποίηση του ερωτικού τους πάθους (Παροξυσμός), με τους εναγώνιους μετεωρισμούς τους ανάμεσα στο θείο και το εγκόσμιο (Το Ραντάρ), με την αίσθηση -ή την ψευδαίσθηση- ότι περιβάλλονται από μιαν άγνωστη, υπερούσια δύναμη και ότι καθαγιάζονται, ζώντας τη σκληρή καθημερινότητα, υπερβαίνοντας το μέτρο και, αρκετά συχνά, διά της αμαρτίας.



ΚΩΣΤΑΣ Γ. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 15/11/2002