Γιάννης Ρίτσος Εικαστικά

[...] Πάνω σε πέτρες, βότσαλα, ρίζες και κόκκαλα είναι αποτυπωμένες μορφές, όπως τις είδε ο ποιητής να αναδύονται μέσα από τις εσοχές και τις εξοχές τους. Μορφές οικείες και αναγνωρίσιμες: πότε μία γυναίκα από την Κνωσό, πότε μία αθηναία κόρη, άλλες βγαλμένες από το καμίνι των λαϊκών αγώνων και άλλες αισθησιακές, αντικατοπτρισμοί των ποιητικών του ειδώλων. Μορφές που μοιάζουν να ξεφεύγουν από τις μικρές διαστάσεις της πέτρας και του ξύλου για να εκφράσουν αναμονή, λύπη, αισθησιασμό, προσδοκία. Ο μοναχικός, ο ερωτικός, ο ασκητικός, ο επικός και ο λυρικός, όλες οι όψεις του Ρίτσου ενυπάρχουν μέσα στο εικαστικό του σύμπαν, όπως και μέσα στο ποιητικό του έργο. [...]

Απόσπασμα από κείμενο του Ευαγ. Βενιζέλου στο βιβλίο σελ. 5

Ο εικαστικός Γιάννης Ρίτσος ανέπνευσε και έδρασε παράλληλα με τον ποιητικό, επί δεκαετίες. Οχι στη σκιά ή στο περιθώριο της ενασχόλησης με τις λέξεις, αλλά πλάι σ' αυτήν έθαλλε η ενασχόληση με τα χρώματα: η φόρμα και στις δύο περιπτώσεις αποτελούσε το περιεχόμενο μιας επίμονης, σχεδόν βασανιστικής αναζήτησης. Διαλέγοντας ως υλικά, πάνω στα οποία αποτύπωνε τα οράματά του, την πέτρα και το ξύλο, τα βότσαλα και τις ρίζες που ξεβράζει το κύμα, υλικά ευτελή, όμορφα ωστόσο, ο ποιητής έμοιαζε να ελευθερώνει «το κρυμμένο πνεύμα τους, το αόρατο και κρυμμένο μυστικό τους», όπως χαρακτηριστικά έγραφε στα 1981 ο Γιάννης Τσαρούχης. Κι όπως η ποίησή του είναι «γεμάτη γραμμές θαρραλέες, αλλά και χρώματα και ύλες και αισθήσεις», έτσι και η ζωγραφική του μεταφέρει, σύμφωνα πάντα με τον Τσαρούχη, «ένα αμέτρητο πλήθος αισθήσεις βαθιές και διαπεραστικές, ένα αληθινό θησαυροφυλάκιο από λεπτότατες αισθήσεις, αισθήσεις του στιλπνού, του θαμπού, του μεταξένιου, του μάλλινου, του μετάλλινου, της σαπίλας, της ξεραΐλας και του ανθηρού· τέλος, ένα πλήθος ακριβές αισθήσεις που μόνον η αγνή ψυχή των παιδιών μπορεί να συλλαμβάνει τέλεια».

Στις πέτρες του ο Γιάννης Ρίτσος άλλοτε αναζητεί το χαμένο παράδεισο της νεότητας, νεότητας αμάραντης από το χρόνο -κορίτσια και αγόρια με ελληνικές κατατομές, εμπνευσμένες από την αρχαία αγγειογραφία ή τη βυζαντινή τέχνη- κι άλλοτε αποτυπώνει το γήρας, σε πρόσωπα απελπισμένα, τραγικά. Στις ρίζες από τα καλάμια, από την άλλη πλευρά, ακολουθώντας τις γραμμές που υπαγορεύουν τα ίδια τα πάθη του ξύλου, σχεδιάζει μαρτυρικές φυσιογνωμίες, σφραγισμένες από μια βασανισμένη ελληνικότητα. «Το μήνυμα της ανθρωπιάς που εκπέμπει η ποιητική του Γιάννη Ρίτσου αντανακλάται αυτούσιο στις εκτονωτικές διαφυγές των εικαστικών του επιδόσεων», παρατηρεί ο Αγγελος Δεληβοριάς. «Στις πολυπρόσωπες μικρογραφικές συνθέσεις που ανακαλούν, μαζί με τα χορικά ενός αρχαίου δράματος, και τους αγώνες των δικών μας χρόνων, στις πιο μεγαλογράμματες μορφές που αναδίδουν την αίσθηση μιας βαθιάς βιωμένης αγάπης». 'Η, με τα λόγια του Γιάννη Τσαρούχη και πάλι: «Το θέμα του Γιάννη Ρίτσου είναι ένα, σ' ότι σχεδίασε και ζωγράφισε: η ανθρώπινη μορφή, που παλεύει με την αγριότητα του κόσμου για να αγριέψει και η ίδια στο τέλος και να γίνει τερατώδης και αλύπητη. Μα μέσα απ' την αγριάδα και τη σκληρότητα, σαν σπίθα μέσα στη στάχτη, υπάρχει ατόφια αγάπη και, σαν περαστική αστραπή, ο έρωτας, πέρα από την εγκράτεια και την απόλαυση. Ο έρως που δημιουργεί τον κόσμο».

Οι φωτογραφίες των εικαστικών συνθέσεων του Γιάννη Ρίτσου από το φίλο του Πλάτωνα Μάξιμο «αποθεώνουν και αθανατίζουν την τρυφερή σχέση του Ρίτσου με τα χρώματα και τα τιμαλφή της φύσης», όπως χαρακτηριστικά σημειώνει ο Κώστας Γεωργουσόπουλος. Αξιοποιώντας την τέχνη του ποιητή, «δεν παύουν να ανήκουν σε μια αυτόνομη τέχνη· αναπλάθουν και αναδημιουργούν το έργο και του δίνουν μία καινούρια μορφή, μία καινούρια υπόσταση», σύμφωνα με τη Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα. Είναι αλήθεια. Αλλο να βλέπεις σε μια μεγάλη φωτογραφία μια πέτρα λίγων μόλις εκατοστών και άλλο να βλέπεις την ίδια την πέτρα. «Στη φωτογραφία αποκτά εντελώς άλλες διαστάσεις, μνημειακές». Κι αυτό, γιατί ο φωτογράφος «ερωτεύτηκε τα εικαστικά του Γιάννη Ρίτσου και, ανιχνεύοντας τις ψυχικές του αντιδράσεις, κατέστησε το φακό του ευαίσθητο δέκτη των ζωγραφικών ποιητικών παλμών του ποιητή. Πλησίασε με τρυφερότητα αλλά και αισθητική γενναιοδωρία τα ποιητικά αποτυπώματα πάνω σε ποικίλα υλικά του Ρίτσου και, αφού τα αισθάνθηκε με όλη του την αισθητηριακή πληρότητα, τα περιέλουσε με καταιγίδες, και ριπές φωτός ως κρούνος πήγαζαν από το φακό του», σύμφωνα με τον Κ. Γεωργουσόπουλο. Το αποτέλεσμα είναι «μια μυστική ερωτική συνάντηση δύο ευαίσθητων ψυχών». Στο πρόσωπο του Γιάννη Ρίτσου εικαστική παραγωγή και ποιητική κατάθεση διεκδικούν ισότιμα την έγνοια της δημιουργίας, καθώς γράφαμε στην αρχή· στις πιο ευτυχισμένες στιγμές της συντίθεται σε μιαν ολότητα γοητευτική. Η παράλληλη ανάδειξή τους μέσα από το καλαίσθητο λεύκωμα του Πλάτωνα Μάξιμου αποτελεί τη θετικότερη απόδειξη ότι η ευαίσθητη καλλιτεχνικά φύση εκδηλώνεται πολλαπλά και συγκινεί σε όλες τις εκφάνσεις της.



ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 15/11/2002