Ιστορίες από το χαμένο βιβλίο

Στο μεγάλο ξύλινο τραπέζι από μαύρο μαόνι, αλλά και στο ξύλινο πάτωμα, παντού ήταν στιβαγμένα το ένα πάνω στο άλλο χιλιάδες βιβλία, χωρίς καμμιά μεθοδολογία και τάξη. Ξεχώρισα τους "Πανδέκτες" τού Ιουστινιανού και τις "Νεαρές", δίπλα στους "Πειρασμούς του Αγίου Αντωνίου", του Φλωμπέρ. Οι "Βρυκόλακες" του Ίψεν κοιμόντουσαν πάνω στην "Παρακμή της δύσης" του Σπένγλερ, και ο "Δον Κιχώτης" του Θερβάντες ακουμπούσε την πονεμένη απ' τις ξυλιές ράχη του, στις "Ελεγείες του Ντουΐνο" του Ρίλκε.

Το "Εγκώμιον του εγκλήματος" του Μαρξ, το "Εγκώμιον της Μωρίας" του Εράσμου και το τελευταίο βιβλίο της καθηγήτριας Φραγκοπόδη, γνωστής οπαδού της ερασμιακής προσφοράς, ήταν δεμένα μαζί, με κόκκινη μεταξωτή κορδέλλα εισαγωγής. Το "Δεύτερον δάνειον της ανεξαρτησίας" του Τάσου Λιγνάδη, ήταν εκεί, νεκραναστημένο, μπροστά στα μάτια μου. Οι "Επιστολές" του Ιουλιανού και ο "Δεκαπενταετής πλοίαρχος" του Βερν, έστεκαν σεμνά, παράμερα. Το "Εγκώμιο της σκιάς" του Μπόρχες και η ογκώδης "Βίβλος του Τειρεσία", κοινή έκδοση των δώδεκα μεγαλύτερων τραπεζικών ιδρυμάτων, ήταν μαζί, δεμένα σε τόμο. Ακόμη διέκρινα...

Έγκριτος κριτικός θεάτρου, τα τελευταία χρόνια από τις σελίδες της “Αυγής”, αλλά και συγγραφέας, ο Λέανδρος Πολενάκης τροφοδοτεί τη δημιουργική του δράση απ' αυτές τις δυο ιδιότητές του. Στο τελευταίο του μυθιστόρημα με τον ιδιότυπο τίτλο “Ιστορίες από το χαμένο βιβλίο” και τον ευκρινή υπότιτλο “Ένα μυθιστόρημα για το χρόνο”(εκδ. Ενεκεν) καταθέτει το δικό του σχόλιο για όσα συμβαίνουν στις μέρες μας δοκιμάζοντας τα εκφραστικά του εργαλεία σε ένα κάθε άλλο παρά τυπικό μοντέλο. Από “ελευθερία και όχι από ανάγκη” ορμώμενος, όπως διευκρινίζει, χρησιμοποιεί την αλληγορία και την παραδοξολογία, καταφεύγει στην ιστορική μνήμη αλλά και σε εμβληματικές παπαδιαμαντικές ηρωίδες προκειμένου να συνθέσει τον μυθιστορηματικό του καμβά. Και στοχεύει στην καρδιά των γεγονότων που ταλαιπωρούν σήμερα τον Έλληνα μέσα από ένα υποθετικό χαμένο βιβλίο, οι σελίδες του οποίου αποτελούν μέρη άλλων βιβλίων και γίνονται ο πυρήνας του καινούργιου βιβλίου.

 

* Παράξενος ο τίτλος, “Ιστορίες από το χαμένο βιβλίο”. Τι είναι αλήθεια ένα μυθιστόρημα για το χρόνο;

Στο βιβλίο μου ο χρόνος δεν κινείται μόνο σε μια διεύθυνση, όπως μας διδάσκει η παραδοσιακή φυσική, αλλά σε πολλές συγχρόνως. Υπάρχει ένας κεντρικός αφηγηματικός άξονας που συνδέει τα μέρη μεταξύ τους. Θα έλεγα μισοβυθισμένος μέσα στο ρευστό του χρόνου, αφήνοντας όμως νησίδες πάνω από την επιφάνεια, έτσι ώστε να μπορεί ο αναγνώστης, βαδίζοντας πέτρα - πέτρα να διεκπεραιωθεί με ασφάλεια στην απέναντι όχθη, χωρίς να χαθεί. Αυτές οι νησίδες είναι τα αποσπάσματα ενός υποθετικού χαμένου βιβλίου, που με τη σειρά του αποτελείται από αποσπάσματα άλλων βιβλίων. Υποτίθεται ότι βρέθηκε τυχαία στα χέρια του αφηγητή και μοιάζει σαν να συμπληρώνει τη δική του ιστορία, παίζοντας μεγάλο ρόλο στην εξέλιξη της πλοκής, καθώς συνδέει το εδώ με το εκεί, το τότε με το τώρα, το φανταστικό με το πραγματικό. Είναι κάτι σαν οδηγός ή μίτος της Αριάδνης, καθώς ο αφηγητής χαμένος μέσα στον λαβύρινθο μιας απίστευτης γραφειοκρατίας, για την πώληση ενός πατρικού του κτήματος, “χάνει τον χρόνο” κάτω από τα πόδια του, ζει μια Οδύσσεια σωστή, αντιμετωπίζοντας το απρόσωπο, αόρατο “τέρας” της διεφθαρμένης διοίκησης.

Τον παρακολουθούμε να πλανάται ανάμεσα σε δικηγορικά γραφεία, στέκια δημοσιογράφων, δικαστήρια, τράπεζες, πολιτικούς παράγοντες, πορνοσινεμά, εφορίες, πειρατές του Αιγαίου, ύποπτα ξενοδοχεία, τελώνες και φαρισαίους, τελώνια και ξωτικά, υποθηκοφύλακες και συμβολαιογράφους. Αυτό το κτήμα, όμως, έχει πίσω του μια αμαρτωλή παλιά ιστορία, επειδή ήταν κάποτε μοναστηριακό και ανήκε σε μια γυναικεία μονή, όχι συνηθισμένη, όπου συνέβαιναν παράδοξα πράγματα. Ο Δεσπότης της περιοχής το παραχώρησε σε έναν άκληρο αγρότη... με αντάλλαγμα άλλο λαχταριστό ψάρι που δεν έφτασε όμως ποτέ στο πιάτο του Δεσπότη, μιας και ο αγρότης με τον αδελφό του τον ψαρά που το είχε πιάσει το πήραν πίσω με πανουργία για να το χαρούν οι ίδιοι μαζί με τις αφμίλιες τους. Από τότε, όσοι έφαγαν το ψάρι και οι απόγονοί τους, ανάμεσά τους και ο αφηγητής, μπλέκουν σε απίστευτες εξωφρενικές ιστορίες με ψάρια.

 

* Καταφεύγετε στην αλληγορία και την παραδοξολογία. Ταυτοχρόνως η ιστορική μνήμη διατρέχει το βιβλίο. Είναι ένας τρόπος να μιλήσετε πιο εύκολα για τη σημερινή κατάσταση;

Φυσικά, όπως λέει ο Σεφέρης “να μας δοθεί η χάρη να μιλήσουμε απλά”, και δεν υπάρχει απλούστερος τρόπος από την παραβολή. Η παραβολή όμως, ως έννοια της φυσικής, περιέχει μια διάθλαση και παραμόρφωση του ήχου και της εικόνας. Θέλω να πω ότι είναι ένας τρόπος κοντά στον υπερρεαλισμό με τη διαφορά ότι πολλές φορές η ίδια η πραγματικότητα είναι υπερρεαλιστική από μόνη της, αλλά επειδή την έχουμε συνηθίσει ως πραγματικότητα δεν το καταλαβαίνουμε.

 

* Είναι ένα υπερρεαλιστικό μυθιστόρημα;

Είναι ένα ρεαλιστικό κατά βάση μυθιστόρημα. Τα γεγονότα που συγκροτούν τον κορμό του έχουν πραγματική βάση, είτε ως ιστορικά γεγονότα είτε ως βιώματα του συγγραφέα. Εξογκώνονται όμως στην υπερβολή για να γίνουν πιο αληθοφανή. Σίγουρα δεν είναι ένα τυπικό μυθιστόρημα, θα το έλεγα ελευθεριακό, μια προσπάθεια ανασύνθεσης του “ορίζοντα των γεγονότων” που συγκροτούν το ιστορικό μας γίγνεσθαι, πάνω σε ένα μοντέλο ελευθεριακό. Πάντως δεν κλείστηκα μέσα στη γραφή, αλλά, αντίθετα, επιχείρησα να την ανοίξω στο μέλλον ως ένα διαρκές παροντικό γεγονός, αναπτύσσοντας, όσο μπορούσα, το εν δυνάμει του γραπτού λόγου ως αίτημα ελευθερίας από ελευθερία, όχι από ανάγκη. Δεν ήταν εύκολο, διότι δεν υπήρχαν προηγούμενα. Και δεν ξέρω αν το πέτυχα στον βαθμό που θα ήθελα. Ο χρόνος θα δείξει.

 

* Από την άλλη βλέπουμε και λογοτεχνικά πρόσωπα να συμμετέχουν στη δράση. Είναι ένας τρόπος για αιτιολογηθεί και ο τίτλος του βιβλίου;

Είναι και αυτό. Υπάρχει ένα χαμένο, ανεύρετο βιβλίο μέσα στον πυρήνα του μυθιστορήματος, το οποίο παίζει κι αυτό τον ρόλο του. Ενώνει τα επιμέρους κομμάτια του βιβλίου. Όσο για τους ξένους ήρωες και ηρωίδες που φιλοξενώ, πράγματι επιχειρώ να ανοίξω διάλογο με τα σημαντικά κείμενα της ελληνικής και ξένης λογοτεχνίας, αυτά που με σημάδεψαν ως συγγραφέα. Έτσι έδωσα καταφύγιο στο βιβλίο μου, π.χ., σε δύο κυνηγημένες από θεούς και ανθρώπους ανέστιες ηρωίδες του Παπαδιαμάντη, τη Φόνισσα και τη Νοσταλγό. Προεκτείνω το ταξίδι της Φόνισσας μέχρι την εποχή μας, πέρα από χώρο και χρόνο”.

 

* Γιατί το κάνετε αυτό;

Για να δείξω ότι η Φόνισσα δεν είναι μόνο μια λογοτεχνική ηρωίδα μιας συγκεκριμένης εποχής και των συνθηκών που τη γέννησαν, αλλά ανήκει σε όλες τις εποχές, και στη δική μας, η οποία δεν έχει αλλάξει ουσιωδώς παρά τις διακηρύξεις για την πρόοδο και την υποτιθέμενη ανάπτυξη και ευημερία μας.

 

* Πώς ένας συγγραφέας βιώνει την εποχή μας, εποχή πολλαπλών κρίσεων και ανατροπών;

Με τον τρόπο που το περιγράφω και στα τελευταία κεφάλαια του βιβλίου μου, τα οποία είναι απόλυτα ρεαλιστικά και εικονίζουν μια μεσαιωνική αυλή των θαυμάτων, που είναι σήμερα το κέντρο της Αθήνας. Η Αθήνα της εξαθλίωσης και της προσφυγιάς, μετά τη ληστρική επιδρομή της παγκοσμιοποίησης. Ο συγγραφέας δεν μπορεί να μείνει αμέτοχος σ' αυτό που συμβαίνει γύρω του, έτσι αναζητά τις αιτίες που μας έφεραν σ' αυτή την κατάσταση και προτείνει τρόπους εξόδου. Οι ήρωές μου, ας πούμε, αφού πρώτα “βρίσκουν τον εαυτό τους” μέσα στην κρίση, επιχειρούν την ηρωική τους έξοδο από την πολιορκημένη πόλη για να μπαρκάρουν στο πλοίο της ελευθερίας που έρχεται να τους πάρει.

 

* Σαν να λέμε, δηλαδή, ότι ο Νεοέλληνας χρειάζεται αυτοσυνειδησία και υπέρβαση για να ξεφύγει απ' τη ζοφερή σημερινή κατάσταση;

Αυτό που προτείνω είναι καθαρή συνείδηση και περίσκεψη, απελευθέρωση από τα στερεότυπα και τα κλισέ της τελευταίας εικοσαετίας. Τα δεσμά που μας φόρεσαν δεν είναι μόνο οικονομικά. Η κυρίαρχη κατάσταση, το σύστημα αν θέλετε, κατάφερε το ακατόρθωτο, την σχεδόν ολοκληρωτική χειραγώγηση των κοινωνιών μέσω των ΜΜΕ που ελέγχει. Αυτό πρέπει να σπάσει μαζί με τη διάβρωση του πολιτικού μας συστήματος, και είναι καθήκον του καθενός μας να το προσπαθεί.

 

* Είστε χρόνια κριτικός θεάτρου και άλλα τόσα συγγραφέας, αλληλοσυμπληρώνονται αυτές οι δύο ιδιότητες;

Είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Επειδή, πιστεύω, είμαι καλός αναγνώστης μπορώ να καταλάβω τον τρόπο που σκέφτεται ένας συγγραφέας και να μπω στο πνεύμα του. Αλλά αυτό έχει να κάνει με τη συγγραφική μου ιδιότητα. Επειδή είμαι και συγγραφέας ξέρω πώς λειτουργεί το πράγμα και μπορώ να συνομιλήσω με τα μεγάλα κείμενα της λογοτεχνίας. Από τη άλλη η ιδιότητα του κριτικού μού δίνει τη δυνατότητα να διαβάζω και πίσω από τις λέξεις. Επομένως ο κριτικός και ο συγγραφέας είναι, στην περίπτωσή μου τουλάχιστον, συγκοινωνούντα δοχεία.