Η τελευταία παγίδα

Δυο μέλη μιας παράνομης ακροαριστερής οργάνωσης αναστέλλουν τη δράση τους για είκοσι πέντε χρόνια, αναμένοντας την εντολή της οργάνωσης για επαναδραστηριοποίηση. Όταν όμως η εντολή επιτέλους φτάνει, ανακαλύπτουν με οδυνηρό τρόπο ότι τίποτα πια δεν είναι το ίδιο...
Ένα πολιτικό νουάρ μυθιστόρημα, πικρό, απαισιόδοξο και έντονα κριτικό για την αδιέξοδη βία, τις αυταπάτες και τις χειραγωγήσεις κάποιων από τα παιδιά του Μάη του '68. Μια πινελιά παράλογου χιούμορ και συγκίνησης προσδίσει η παρουσία της πιστής, τρυφερής και με τηλεπαθητικές ιδιότητες αγελάδας, η οποία αφηγείται την ιστορία.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Μολονότι ήταν οι Ηνωμένες Πολιτείες ο τόπος γέννησης του αστυνομικού αφηγήματος (ο γεννήτοράς του, ωστόσο, ο Εντγκαρ Αλαν Πόε, στο πρώτο του διήγημα μυστηρίου, Η δολοφονία της οδού Μοργκ, χρησιμοποιεί ως χώρο δράσης το Παρίσι και ως ήρωα τον ερασιτέχνη ντετέκτιβ Ογκύστ Ντυπέν), είναι η Γαλλία η χώρα απ' όπου κατά καιρούς εκπορεύονται ποικίλες καινοτομίες σχετικές με το συγκεκριμένο είδος. Το 1846 πρώτοι οι Σαρλ Μποντλέρ και Εμίλ Γκαμποριό εξέφρασαν τον θαυμασμό τους για τις ιστορίες του Πόε και κατόπιν οι Εντμόν και Ζιλ Γκονκούρ (ίδρυσαν την ομώνυμη ακαδημία και το ομώνυμο λογοτεχνικό βραβείο) χαρακτήρισαν τη λογοτεχνία του Πόε λογοτεχνία του εικοστού αιώνα «μονομανή και μαθηματική ταυτόχρονα». Μετά τον Γκαμποριό, συγγραφέα του αφηγήματος Υπόθεση Λερούζ, που έχει ήρωα τον αστυνόμο Λεκόκ ο οποίος εξιχνιάζει εγκλήματα με καινούργιες μεθόδους, τον Μορίς Λεμπλάν που έγραψε τις περιπέτειες του Αρσέν Λουπέν, ενός ληστή που παίρνει από τους πλούσιους για να δώσει στους φτωχούς, τον Γκαστόν Λερού που έγραψε Το φάντασμα της Οπερας, τους Πιερ Σιβέστρ και Μαρσέλ Αλέν, τους δημιουργούς του θρυλικού Φαντομά, τον Ζορζ Σιμενόν (Βέλγο, εν τούτοις) που δημιούργησε τον επιθεωρητή Μεγκρέ και τον Ζαν-Πατρίκ Μανσέτ, τον εισηγητή του νέου γαλλικού αστυνομικού μυθιστορήματος, του νεο-πολάρ, και άλλοι γάλλοι συγγραφείς επιχειρούν κατά καιρούς να εισαγάγουν καινά δαιμόνια και ιδέες στο περιεχόμενο και τη μορφή της αστυνομικής λογοτεχνίας.

Ενας από αυτούς είναι ο Ζαν-Μπερνάρ Πουί (Παρίσι, 1946), με σπουδές ιστορίας της τέχνης και κινηματογράφου, δημοσιογράφος και σεναριογράφος, οπαδός της αναβίωσης του λαϊκού μυθιστορήματος. Δημιουργός του ελευθεριακού ήρωα Le Poulpe, είναι γνωστός στους έλληνες αναγνώστες από το μυθιστόρημά του Το αγόρι με το φαγωμένο αφτί (εκδόσεις Πόλις), ένα ανάλαφρο ανάγνωσμα, τρυφερό και παιγνιώδες. Στο παρόν μυθιστόρημα με τον τίτλο Η τελευταία παγίδα (πρωτότυπος τίτλος: Larchmutz 5632) o Πουί αφηγείται την παράξενη ιστορία δύο μελών μιας παράνομης ακροαριστερής οργάνωσης, που επί 25 χρόνια είχαν μπει «στο ψυγείο», απ' όπου ανασύρθηκαν για να εκτελέσουν κάποιες αποστολές. Ο Μπενουά και ο Αντρέν ζουν σε μια φάρμα στη γαλλική Βρετάνη, καλλιεργώντας τον κήπο, τρέφοντας κότες και μιαν αγελάδα, τη λεγόμενη Κοκόνα, και κάνοντας σπιτικές δουλειές. Οταν παίρνουν μιαν επιστολή με οδηγίες για την επαναδραστηριοποίησή τους, εγκαταλείπουν το ειδυλλιακό περιβάλλον της υπαίθρου και εξορμούν σε διάφορα μέρη της γαλλικής επικράτειας για να εξολοθρεύσουν τους «κακούς». Ανάμεσα στους «εχθρούς» που πρέπει να εξοντωθούν βρίσκονται και κάποια παλιά μέλη της οργάνωσης που έχουν προδώσει συντρόφους τους και τους αξίζει κάθε τιμωρία. Αυτή τη φορά η οργάνωση (γεννημένη από τα παιδιά του Μάη του '68) έχει διαφορετικούς στόχους, το πεδίο δράσης της δεν είναι πλέον η Γαλλία, όπου τα πράγματα πάνε σχετικά καλά, αλλά η Ευρώπη και ο κόσμος. Οι ενέργειές της έχουν στόχο να αλλάξουν το παγκόσμιο πολιτικό σκηνικό, το πρόγραμμά της είναι το να τιμωρηθούν οι υπαίτιοι των εθνικών εκκαθαρίσεων, οι φασίστες κάθε χρώματος, οι θεωρητικοί και οι πρωταγωνιστές σφαγών και γενοκτονιών, «οι κυνικοί κερδοσκόποι που κρύβονται πίσω από τον παγκόσμιο φιλελευθερισμό».

Η Τελευταία παγίδα ασκεί μιαν ανηλεή κριτική στη σύγχρονη γαλλική κοινωνία, την ωμή και βάναυση κοινωνία του καταναλωτισμού, και ταυτόχρονα ψέγει τους παλιούς επαναστάτες που συμβιβάστηκαν, αλλοτριώθηκαν, απορροφήθηκαν από το σύστημα (φαινόμενο υπαρκτό τόσο στη Γαλλία όσο και σε άλλες χώρες της Δύσης - και την Ελλάδα, ασφαλώς). Ενας από αυτούς, δευτερεύων ήρωας του μυθιστορήματος, ριζοσπάστης μέχρι μυελού οστέων, από οπαδός του Τρότσκι και του Μάο έχει μετατραπεί σε σοσιαλδημοκράτη και έχει ταχθεί με τον εχθρό, «τον ίδιο εχθρό που παλιά ισχυριζόταν πως ήθελε να χτυπήσει». Και όχι μόνον αυτό: όντας κρατικοδίαιτος, κατέχει ένα ακριβό αυτοκίνητο που αντιπροσωπεύει «τον ετήσιο μισθό δύο εργαζομένων στη Ρενώ», έναν μηχανικό θησαυρό που αγοράστηκε «με τα λεφτά των φορολογουμένων».

Η διαφορά της Τελευταίας παγίδας από τα πολιτικά νουάρ μυθιστορήματα - μιλούν για την αδιέξοδη βία, τις επαναστατικές αυταπάτες που έσβησαν και το κατάντημα ορισμένων επαναστατών -, που μας έρχονται από τη Γαλλία, οφείλεται στον παρωδιακό της χαρακτήρα και τις γερές δόσεις χιούμορ που περιέχει. Η πρωτοτυπία του μυθιστορήματος έγκειται στο γεγονός ότι αφηγητής εδώ δεν είναι ο συγγραφέας με το προσωπείο του παντογνώστη αφηγητή αλλά η αγελάδα της φάρμας, εκείνη με το όνομα Κοκόνα. Αυτή η ηρωίδα με τις τηλεπαθητικές ικανότητες κλείνει τη σουρεαλιστική ιστορία με μια «γενναία» πράξη, αντάξια της φάρσας στην οποία ενεπλάκησαν οι δύο ήρωες, δύο επαναστάτες ελεεινής μορφής, δύο θλιβεροί σταυροφόροι του 20ού αιώνα, που άγονται και φέρονται από επιτήδειους καθοδηγητές. Τούτο το μυθιστόρημα-φάρσα, το εκπληκτικό ως σύλληψη, θα έκανε αίσθηση αν μπορούσε να μεταφερθεί στον κινηματογράφο ή την τηλεόραση, διότι μόνο εκεί οι εικόνες των δύο περιπλανώμενων τιμωρών, με τις φαλάκρες και τις προτεταμένες κοιλιές, φιγούρες για γέλια και για κλάματα, θα δικαίωναν τις προσδοκίες του δημιουργού τους. Διότι ο Ζαν-Μπερνάρ Πουί θέλησε να διακωμωδήσει διά της γραφής την ψευδο-επανάσταση και τους ψευδο-επαναστάτες, χρησιμοποιώντας όπλα που μέχρι στιγμής δεν είχαν χρησιμοποιηθεί στο λογοτεχνικό είδος που αποκαλείται νουάρ. Η μετάφραση του Κώστα Κατσουλάρη είναι εξαιρετική, ωστόσο από το βιβλίο λείπουν επαρκή στοιχεία για τον συγγραφέα και το έργο του, στοιχεία που θα συνιστούσαν το περιεχόμενο ενός επιμέτρου.



Φίλιππος Φιλίππου (συγγραφέας)

ΤΟ ΒΗΜΑ , 19-01-2003