Αυτό που ήμουν κάποτε

Ποιός είναι ο μικρούλης Ρότζερ; Ένα παιδί που ήταν κάποτε ποντικάκι, όπως ισχυρίζεται ο ίδιος, ή ένα συνηθισμένο αγόρι με όλα τα προτερήματα και τα ελαττώματα που έχουν όλα τα παιδιά; Ποιά σχέση μπορεί να έχει με την όμορφη πριγκίπισσα;
Τρεις μόνο άνθρωποι πιστεύουν την ιστορία του. Και μόνο ένας απ' αυτούς γνωρίζει ποιός είναι στ' αλήθεια ο Ρότζερ.
Μια απίστευτη ιστορία, γεμάτη παραμύθι και περιπέτεια, από τον αγαπημένο συγγραφέα μικρών και μεγάλων που έχει τιμηθεί με τα σπουδαιότερα λογοτεχνικά βραβεία.





ΚΡΙΤΙΚΗ



«Αρχισα να διηγούμαι ιστορίες μόλις κατάλαβα τι είναι οι ιστορίες. Ηταν κάτι που μ' ενθουσίαζε... Η πρώτη μου επαφή με το φανταστικό ήρθε μέσα από το ραδιόφωνο. Υπέροχο μέσον το ραδιόφωνο. Ακουγα τις περιπέτειες του Σούπερμαν και του Μπάτμαν... Μου άρεσε να λέω ιστορίες με φαντάσματα... Αργότερα ξανοίχτηκα στα βιβλία». Αυτά είπε ο Φίλιπ Πούλμαν σε μια συνέντευξή του και κατέληξε να γίνει ένας από τους γνωστότερους και πολυβραβευμένους παραμυθάδες του αγγλοσαξονικού κόσμου, και εμείς φανατικοί αναγνώστες του.

Ακολουθώντας την παράδοση του Τόλκιν (Ο άρχοντας των δαχτυλιδιών, εκδόσεις Κέδρος) και του Κ. Σ. Λιούις (Το χρονικό της Νάρνια, εκδόσεις Κέδρος), ο Πούλμαν κινείται μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας πλέκοντας ιστορίες με μυστήριο και περιπέτεια. Έτσι και στο Αυτό που ήμουν κάποτε (Ι was a rat! ο αγγλικός τίτλος), μυθιστόρημα για παιδιά, θαυμάσια μεταφρασμένο από την Κ. Κοντολέων.

Ο μικρός που χτύπησε ένα βραδάκι την πόρτα του Μπομπ του τσαγκάρη την ώρα που έφτιαχνε ένα ζευγάρι μικροσκοπικά κόκκινα γοβάκια και της γυναίκας του, της Τζόαν της πλύστρας, δεν είχε όνομα. Απλά τους είπε ότι ήταν κάποτε αρουραίος! Φορούσε μια βρώμικη στολή υπηρέτη και δήλωσε ότι είχε ξεχαστεί παίζοντας ποδόσφαιρο στους διαδρόμους του παλατιού και έτσι δεν πρόλαβε να γυρίσει τα μεσάνυχτα που λύνονταν τα μάγια για να ξαναπάρει την πραγματική του μορφή. Αραγε ο Θεός είχε ακούσει τις προσευχές του ζευγαριού και τους είχε στείλει το παιδί που τόσο επιθυμούσαν; Τι παιδί όμως ήταν αυτό που έμοιαζε 6-7 χρόνων και υποστήριζε ότι ήταν μεταμορφωμένο ποντικάκι ηλικίας μόλις τριών εβδομάδων; Από τις πρώτες κιόλας σελίδες μάς έρχονται στο μυαλό μοτίβα από γνωστά παραμύθια: ζεύγος ηλικιωμένων χωρίς παιδιά, μεταμορφώσεις, γοβάκια, υπηρέτες-ποντίκια... Με μία διαφορά: ο χρόνος της αφήγησης δεν είναι ο χωροχρόνος του παραμυθιού αλλά το καθετί είναι τοποθετημένο στα πλαίσια μιας αναγνωρίσιμης κοινωνίας και εποχής ­ της δικής μας.

Το αγόρι-ποντικός, ο Ρότζερ (έτσι τον ονόμασαν οι θετοί γονείς), δεν ξέρει τίποτε για το πώς είναι ένα ανθρώπινο παιδί. Πρέπει να μάθει τα πάντα για τον κόσμο των ανθρώπων και να αποβάλει τις ποντικίσιες συνήθειες, όπως για παράδειγμα ότι τα σεντόνια είναι για να σκεπαζόμαστε και τα μολύβια για να γράφουμε και όχι να τα τρώμε. Έπρεπε να μάθει ότι πλενόμαστε, ότι τρώμε με μαχαιροπίρουνα και ότι στο σχολείο υπακούμε στον δάσκαλο της τάξης. Αυτοί οι ακατανόητοι κανόνες των ­ενηλίκων­ ανθρώπων τρόμαξαν τον Ρότζερ. Φοβισμένος το σκάει και μπλέκεται σε τρομακτικές περιπέτειες: το «αγόρι-ποντικός» γίνεται τερατώδης ατραξιόν σε τσίρκο και μέλος συμμορίας κλεφτρονιών. Τελικά καταλήγει στο δικαστήριο για να κριθεί η τύχη του. Ο Τύπος, η κοινή γνώμη, ο κρατικός αρχίατρος, όλοι υποστηρίζουν ότι πρέπει να θανατωθεί το παιδί-τέρας που σπέρνει τον πανικό στην πόλη. Σωτήρας του η πριγκίπισσα Αουρέλια, πρώην ποντικίνα και αυτή. Η Αουρέλια επεμβαίνει, όπως στα παραμύθια, με την εξουσία που της δίνει η θέση της και όχι, όπως οι μαγεμένες βασιλοπούλες, για να εξηγήσει στον κόσμο το ανεξήγητο. Ο Ρότζερ γλιτώνει την καταδίκη, επιστρέφει στο σπίτι και γίνεται τσαγκάρης, όπως απαιτεί η οικογενειακή παράδοση.

Ανατρέποντας λοιπόν τη γνωστή μας Σταχτοπούτα, προσθέτοντας στην πλοκή ακούσματα παραμυθιών και αναμειγνύοντάς τα με στοιχεία από τον Όλιβερ Τουίστ του Καρόλου Ντίκενς, σατιρίζοντας τον κίτρινο Τύπο μέσω των πρωτοσέλιδων της εφημερίδας «Το Καθημερινό Μαστίγιο» καθώς και τις βασιλικές οικογένειες, ο Πούλμαν χτίζει ένα έξυπνο μυθιστόρημα που κριτικάρει την πραγματικότητα και εξάπτει τη φαντασία. Δευτερευόντως μας δείχνει πώς μεγαλώνουν τα παιδιά καθώς αφήνουν πίσω τους τις ενστικτώδεις συμπεριφορές και υποτάσσονται σε κοινωνικούς κανόνες.

Το τέλος του βιβλίου είναι απότομο και αφήνει τον αναγνώστη κάπως μετέωρο. Όπως στα κλασικά παραμύθια, έτσι και εδώ τα προβλήματα του ήρωα λύνονται με απόλυτο και ξεκάθαρο τρόπο και όλα ακολουθούν, από 'κεί και πέρα, μια ευθύγραμμη πορεία χωρίς περαιτέρω εκπλήξεις. Αυτό όμως δεν έχει και πολλή σημασία αφού έχουμε ήδη ευχαριστηθεί διαβάζοντας αυτό το πνευματώδες μυθιστόρημα.

Από τις εκδόσεις Ψυχογιός κυκλοφορούν και άλλα βιβλία του Φίλιπ Πούλμαν, ενώ εφέτος τα Χριστούγεννα θα ολοκληρωθεί, με το τρίτο και τελευταίο μέρος, το σημαντικότερο έργο του, η Τριλογία του κόσμου, που διδάσκεται στα αγγλικά σχολεία. Δείγμα από τα εκπαιδευτικά προγράμματα γύρω από την επεξεργασία της Τριλογίας μπορεί να βρει όποιος ενδιαφέρεται στην ιστοσελίδα του συγγραφέα στο Διαδίκτυο.

Μαρίζα Ντεκάστρο, ΤΟ ΒΗΜΑ, 07-10-2001