Το αστέρι του βορρά

ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΣΤΟΥΣ ΠΑΓΟΥΣ
Η Λύρα, μια πανέξυπνη και θαρραλέα νεαρή κοπέλα, αναζητώντας το φίλο της που έχει εξαφανιστεί, μπλέκεται σε μια αλησμόνητη περιπέτεια που θα την οδηγήσει στον παγωμένο Βορρά. Εκεί την περιμένει κάτι παράξενο και συνάμα γοητευτικό. Η ιστορία εκτυλίσσεται σε ένα πρωτότυπο και ωστόσο γνώριμο σύμπαν με φόντο ένα μεγαλοπρεπές σκηνικό που γοητεύει με την ομορφιά του.


Πλοκή και περιπέτεια, φαντασία και μυστήριο, ζωντανοί διάλογοι και έντονες περιγραφές συνθέτουν ένα συναρπαστικό μυθιστόρημα, το οποίο ο αναγνώστης διαβάζει μονορούφι περιμένοντας με ανυπομονησία τη συνέχεια.

Πρόκειται για ένα βιβλίο-ανοιχτή πρόκληση για αναγνώστες όλων των ηλικιών!

ΚΡΙΤΙΚΗ

Το φάνταζι, ως λογοτεχνικό είδος, μπορεί να προέρχεται από τις μυθολογίες, τους θρύλους, τις παραδόσεις και τα παραμύθια του κόσμου, αλλά κάτω από το φανταχτερό μανδύα του υποκρύπτεται, ίσως, η πλέον «υγιής» αναρχική έκφραση της ανθρώπινης ελευθερίας και φαντασίας. Οι φανταστικές ιστορίες με τα πλήθος αντιρασιοναλιστικά τους σύμβολα που γράφονται εμπνεόμενες από αυτό, δεν αποσκοπούν μόνο στην υπονόμευση μιας επιφανειακά «φυσιολογικής» πραγματικότητας, αλλά αποκαλύπτουν, έστω και παραμορφωτικά, το χαμένο παρελθόν. Αυτός είναι και ο λόγος εξάλλου που το φάνταζι επανέρχεται ως γραφή -στις μέρες μας γνωρίζει εντυπωσιακή άνθηση- θέλοντας να δηλώσει υποσυνείδητα ότι η «χαμένη γλώσσα», σύμφωνα με τον Έριχ Φρομ, επιμένει να στέλνει τα υπαρξιακά αγωνιώδη μηνύματά της.

Ο Αγγλος συγγραφέας Φίλιπ Πούλμαν (γενν. 1946) είναι ένας σημαντικός δέκτης τους. Η πολυβραβευμένη τριλογία του μπορεί να είναι δομημένη με τα φανταχτερά υλικά του είδους, αλλά στο βάθος τα χρησιμοποιεί συμβολικά προκειμένου να σχολιάσει «υπογείως» την πολυπλοκότητα του μύθου της Δημιουργίας, όπως την έχει «κατασκευάσει» η ανθρώπινη σκοπιμότητα. Η σημασία της Πτώσης και το νόημα ενός συνειδησιακού Αγώνα -όχι τόσο ανάμεσα στις παραδοσιακές μονοδιάστατες δυνάμεις του Καλού και του Κακού όσο ανάμεσα σε διαφορετικές κοσμοθεωρίες συντηρητικών και προοδευτικών δομών, από την αντιπαράθεση των οποίων θα προκύψει κάποτε η παγκόσμια Δημοκρατία των Ουρανών, κοινωνικοπολιτικό σύστημα που μοιάζει να είναι δομημένο από τα καλύτερα στοιχεία της χριστιανικής θρησκείας και της αρχαίας αθηναϊκής δημοκρατίας- είναι επίσης ένα πρόβλημα που απασχολεί σοβαρά το συγγραφέα. Να τονιστεί, ωστόσο, ότι δεν κάνει κήρυγμα ούτε για μια στιγμή.

Εκείνο που τον ενδιαφέρει πρωτίστως δεν είναι η ρητορική διατύπωση θεωριών και πολιτικών θέσεων, αλλά ο σωστός σχεδιασμός της σύνθεσής του, που λειτουργεί αποτελεσματικά καθώς είναι θεμελιωμένη πάνω σε στέρεες βάσεις. Οι εικόνες, οι σκηνές και τα επεισόδιά της δένονται αρμονικά και ισορροπημένα μεταξύ τους χάρη στην αφηγηματική του δεινότητα, που βασίζεται στο φυσικό του ταλέντο και στη σωστή επιλογή των κατάλληλων λέξεων, οι οποίες και καθιστούν ανάγλυφο το μύθο.

Η περιπέτεια με την οποία τον διαπραγματεύεται, διανθισμένη με εκπλήξεις και ευρήματα, δηλώνεται από την εναρκτήρια ήδη φράση του πρώτου βιβλίου: «Η Λύρα και το δαιμόνιό της προχωρούσαν προσεκτικά στη σκοτεινή αίθουσα...». Η συνέχεια, καταργώντας τα συμβατικά όρια μεταξύ ρεαλισμού και φαντασίας, εκτινάσσει τη μικρή ηρωίδα (και τον αναγνώστη), σε ένα μυθικό σύμπαν όπου τίποτε δεν είναι προβλεπόμενο, στοιχείο ενδεικτικό, που υποδηλώνει το μυστήριο μιας «αφάνταστης» δημιουργίας που συνεχώς αυτοαποκαλύπτεται. Η Λύρα και το δαιμόνιό της, σύμβολο του νέου ανθρώπου που στέκεται περιδεής μπροστά στο κοσμικό άγνωστο, θα το διαπιστώσει καθώς αρχίζει να αναζητά το χαμένο φίλο της που έχει απαχθεί από τους Καταβροχθιστές. Το γεγονός αυτό θα λειτουργήσει ως ένα μυητικό ταξίδι που θα την οδηγήσει σε άλλους κόσμους, πέρα από τα σύνορα της Γης και του απείρου. Θα επισκεφθεί την Πόλη των Αγγέλων, τον Πύργο των Φαντασμάτων και τη Χώρα των Νεκρών. Ένα μαγικό μαχαίρι, το αληθειόμετρο, το κεχριμπαρένιο τηλεσκόπιο, το αιματοβότανο και άλλα παράξενα αντικείμενα και υλικά συμβάλλουν στο θαυμαστό που χαρακτηρίζει το κλίμα της μυθοπλασίας του Φ. Πούλμαν. Παράλληλα ονειρικά σύμπαντα διαδέχονται το ένα το άλλο, στους πολύχρωμους ουρανούς των οποίων ταξιδεύουν άγγελοι και δαίμονες, αλλά και αερόστατα και ζέπελιν και μια μυστηριώδης Σκόνη που συνδέεται με το... Προπατορικό Αμάρτημα.

Ο Φ. Πούλμαν οικοδομεί το φανταστικό του κόσμο με μοναδική ζωντάνια και πειστικότητα, αποδεικνύοντας πόσο καλός και αποτελεσματικός συγγραφέας είναι. Δεν αποτελεί, όμως, προϊόν παρθενογένεσης. Συνεχίζει απλώς μια σπουδαία και γόνιμη παράδοση αγγλικής φανταστικής λογοτεχνίας, που περιλαμβάνει ονόματα όπως ο Τζόναθαν Σουίφτ, ο Ουίλιαμ Μόρις, ο Λόρδος Ντάνσανι, ο Ρ. Τζ. Τόλκιν, ο Μέρβιν Πικ, ο Κλάιβ Στέιπς Λιούις, μνήμες των οποίων υπάρχουν διάχυτες και έξυπνα ενσωματωμένες στο έργο του. Έχοντας σπουδάσει αγγλική φιλολογία και εξειδικευτεί στο βικτοριανό μυθιστόρημα, γνωρίζει πολύ καλά τη σημασία της μεταστοιχείωσης του περιβάλλοντος όταν το επιβάλλει η ανάγκη της μυθολογίας. Έτσι και αυτός αρχίζει πολύ «φυσιολογικά» από το γνωστό και οικείο σε όλους, ακόμη και εκτός γεωγραφικού πλαισίου, περιβάλλον της Οξφόρδης, αλλά για να το υπονομεύσει την επόμενη στιγμή, να το αποκρυπτογραφήσει αναδεικνύοντας τις μυστικές «κρύπτες» του προκειμένου να «συναντήσει» τη δική του πραγματικότητα, μέσα στην οποία θα κινηθεί ο κόσμος του. Οι εκπλήξεις και τα απρόοπτα που τον διακοσμούν, ανανεωμένα και σχεδόν απαραίτητα, είναι και τα γοητευτικά εκείνα «ευρήματα» που χαρακτηρίζουν αυτή την πολυφωνική, πολύχρωμη σύνθεση.

Μπορεί, βεβαίως, στο απώτερο βάθος της να ανιχνεύονται, όπως ήδη προειπώθηκε, φιλοσοφικοί προβληματισμοί για τις σχέσεις των ανθρώπων, τη δημοκρατία, τη φιλία, την αγάπη, τη συντροφικότητα, τη συνοδοιπορία, τη ζωή και το θάνατο γενικότερα. Η πραγματική μέριμνα, όμως, του συγγραφέα, που εξασφαλίζει και την ομορφιά του έργου, είναι τελικά το πολυεπίπεδο και πολυδιάστατο του μύθου, που αρχίζει από «το κατώφλι του σπιτιού» και διακλαδώνεται με διάφορες μουσικές παραλλαγές στη φωτεινή μεγαλοπρέπεια ενός λαμπερού απείρου με ένα πλήθος εναλλακτικών πραγματικοτήτων.

Ο Φ. Πούλμαν τις σχεδιάζει με εφηβικό ενθουσιασμό, ανακαλύπτοντας χρώματα και ήχους και μορφές που κατοικούν στο σύμπαν του Αλλου Εαυτού, εκείνου του εαυτού που επιστρέφει ξανά και ξανά για να ψιθυρίσει «εν φυλακαίς νυκτός» ότι ο άνθρωπος ακόμη και σήμερα δεν έχασε -ευτυχώς- την παιδική του αθωότητα και την ικανότητα να ονειρεύεται, να οραματίζεται και να δημιουργεί το θαύμα.

Η μετάφραση της Κώστια Κοντολέων αναδεικνύει τις λογοτεχνικές αρετές του έργου με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.

ΜΑΚΗΣ ΠΑΝΩΡΙΟΣ, ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 02/08/2002