Άλλη, καλύτερη, ζητώ ελευθερία...

[...] Ειδικά για την έκδοση μετέφρασα τα 30 ποιήματα του πρώτου μέρους -εκτός της "Αναγέννησης", αρ. 1, που είναι κι αυτή παλαιότερη μετάφραση. Δεν ανθολογώ τον Πούσκιν, ελπίζω όμως με την επιλογή που έχω κάνει να δοθούν κάποιες ευκαιρίες στον αναγνώστη να επικοινωνήσει με μερικές χαρακτηριστικές στιγμές από την ποίηση και τη ζωή του. Για το σκοπό αυτό, αντί μιας κάπως εμπεριστατωμένης φιλολογικής ξενάγησης, προτίμησα να συνοδεύσω τα ποιήματα με μερικά ιστορικά και ερμηνευτικά σχόλια. (από τον πρόλογο του Μήτσου Αλεξανδρόπουλου)





ΚΡΙΤΙΚΗ



Οι σχέσεις του Μήτσου Αλεξανδρόπουλου με τη ρωσική λογοτεχνία υπήρξαν στενότατες και ιδιαίτερα γόνιμες. Ζώντας για πολλά χρόνια στη Μόσχα ως πολιτικός πρόσφυγας, είχε τη δυνατότητα να γνωρίσει από κοντά, θα έλεγα βιωματικά, πρόσωπα και πράγματα, να διεισδύσει στη ζωή και το έργο σημαντικών πνευματικών μορφών, αλλά και στην ουσία καίριων πολιτισμικών συμβάντων και καταστάσεων, μη αρκούμενος στα γνωστά και τα τετριμμένα, αλλά με την επιθυμία να διαμορφώσει προσωπικές απόψεις, καθοδηγούμενος από τις επιταγές της φιλέρευνης ιδιοσυγκρασίας του, της θρεμμένης από μεγάλα έργα ευαισθησίας του και της προοδευτικής ιδεολογίας του. Καρποί αυτής της επιθυμίας του και της συνακόλουθης υπεύθυνης ενασχόλησής του με πρόσωπα και πράγματα της ρωσικής λογοτεχνίας υπήρξαν η κριτική μελέτη Πέντε Ρώσοι κλασικοί (Πούσκιν, Γκόγκολ, Μπελίνσκι, Ντοστογιέφσκι, Τολστόι) (1975), η τρίτομη ιστορία Η ρωσική λογοτεχνία (1978-1979), που καλύπτει την περίοδο από τον 11ο αι. ώς την επανάσταση του 1917, οι βιογραφικές μυθιστορίες Το ψωμί και το βιβλίο. Ο Γκόρκι (1980), Περισσότερη ελευθερία. Ο Τσέχωφ (1981), Ο μεγάλος αμαρτωλός. Ο Ντοστογιέφσκι (1984), Ενας άνθρωπος μια εποχή. Ο Αλέξανδρος Γκέρτσεν (1989) και Ο Μαγιακόφσκι. Τα εύκολα και τα δύσκολα (2000), καθώς και οι μεταφράσεις των αξιόλογων ρωσικών κειμένων, όπως Η εκστρατεία του Ιγκόρ (1976), το αυτοβιογραφικό αφήγημα του κληρικού Αβακούμ Πέτροβιτς Ο βίος του πρωτόπαπα Αβακούμ (1976), το χρονικό του Νέστορα Ισκεντέρη Η πολιορκία και η άλωση της Πόλης από τους Τούρκους (1978) κ.ά.

Ο ανά χείρας τόμος είναι το αποτέλεσμα μιας εντελώς ιδιότυπης προσέγγισης της ζωής και του έργου τού μεγαλύτερου ίσως Ρώσου ποιητή, του Αλέξανδρου Πούσκιν. Η ιδιοτυπία της έγκειται στο γεγονός ότι ο Μήτσος Αλεξανδρόπουλος δεν επιχείρησε να συνθέσει τη βιογραφία τού Πούσκιν, όπως έκανε στο παρελθόν με άλλους Ρώσους συγγραφείς, ούτε, πολύ περισσότερο, μια ανθολογία του έργου του. Θα έλεγε κανείς ότι πρόκειται για έναν πρωτότυπο συνδυασμό αποσπασματικής βιογραφίας και ανθολογίας ή, μάλλον, για μία επισήμανση των σημαντικότερων σταθμών της ατομικής, κοινωνικής και δημιουργικής πορείας του ποιητή, με αφορμή τον εντυπωσιακά λεπτομερή και πολύπλευρο σχολιασμό των μεταφρασμένων ποιημάτων του. Τα οποία ο συγγραφέας επιλέγει, μεταφράζει και σχολιάζει με τέτοιον τρόπο, ώστε να δοθεί στον αναγνώστη η ευκαιρία να σχηματίσει πλήρη εικόνα για την πολυσύνθετη πνευματική προσωπικότητα του Πούσκιν, για την πολυκύμαντη και περιπετειώδη ζωή του, αλλά και για τις συνθήκες που επικρατούσαν στη Ρωσία τις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα, τόσο στον κοινωνικό όσο και στον πνευματικό χώρο.

Πράγματι, συνοδεύοντας, ο Μήτσος Αλεξανδρόπουλος, το κάθε μεμονωμένο, απλό ή συνθετικό, ποίημα ή και σύνολο ποιημάτων με φιλολογικά, ιστορικά, κοινωνικά και βιογραφικά στοιχεία, περιγράφοντας, αφηγούμενος μάλλον, με την οικειότητα του ανθρώπου που γνωρίζει τα πράγματα σε βάθος και από πρώτο χέρι, με τη θερμότητα του συνομιλητή, επιτρέπει στον αναγνώστη - ακροατή του να προχωρήσει σε ενδιαφέροντες εποικοδομητικούς συσχετισμούς συμβάντων της κοινωνικής και της ατομικής -κάποτε της απολύτως ιδιωτικής- ζωής του Ρώσου ποιητή, με επιμέρους πτυχές του έργου του, με συνέπεια την πληρέστερη κατανόηση, άρα και απόλαυση, του τελευταίου. Κι αυτό, γιατί «ο μεταφραστής και ιστορητής» δεν περιορίζεται στην παροχή πληροφοριών απλώς ερεθιστικών του ενδιαφέροντος του αναγνώστη του· ούτε αρκείται στα επιφανειακά και προφανή. Παρεισφρέει, συνδυαστικά, στα μύχια της σκέψης, των ανησυχιών και των πράξεων του Πούσκιν, επιλέγοντας από ένα πλήθος στοιχείων όσα κρίνει απαραίτητα, προκειμένου να ανιχνεύσει τα βαθύτερα αίτια που ώθησαν τον ποιητή στη συγγραφή συγκεκριμένων ποιημάτων και σε συγκεκριμένες στάσεις και συμπεριφορές ζωής.

Βιογραφία, εργογραφία και κοινωνικοϊστορικό, μαζί και πνευματικό, περιβάλλον είναι το τρίγωνο μέσα στο οποίο κινήθηκε επιλεκτικά ο Μήτσος Αλεξανδρόπουλος, με την πρόθεση να «αποδώσει» μία πολυσύνθετη προσωπικότητα, όπως ήταν αυτή του Πούσκιν, καταβάλλοντας προσπάθεια να εντοπίσει, πίσω από τις αδιάκοπες αλλαγές και, κάποτε αντιφατικές, μεταπτώσεις του, το σταθερό και αμετακίνητο πυρήνα του ψυχισμού του: το σκοτεινό και δαιμονικό στοιχείο που τον ταλάνιζε ακατάπαυστα, οδηγώντας τον σε βίαιες εσωτερικές και εξωτερικές συγκρούσεις, σε αγωνιώδεις σωματικές και πνευματικές περιπέτειες, που, καθώς φαίνεται, αποτελούσαν τη βασική προϋπόθεση για τη δημιουργία και την καλλιέργεια του ποιητικού του λόγου· το στοιχείο του ανικανοποίητου εξερευνητή της ατομικής και της ρωσικής ψυχής που τον άφησε, σε όλη τη σύντομη διάρκεια της ζωής του, ανοιχτό στα ποιητικά και ιδεολογικά ρεύματα των αρχών του 19ου αιώνα: στον κλασικισμό, το ρομαντισμό, το ρεαλισμό, στην εθνική του παράδοση και σε ξένες επιδράσεις. Που τον έφερε κοντά στους φιλελεύθερους αντιτσαρικούς στρατιωτικούς και διανοούμενους Δεκεμβριστές και που από πολύ νωρίς τον έκανε δυσάρεστο στο τσαρικό καθεστώς, με συνέπεια την παρατεταμένη απομάκρυνσή του από την πρωτεύουσα, πρώτα στην Οδησσό (1820-1824), όπου βιώνει τη ρομαντική του περίοδο, και ύστερα στο πατρογονικό του κτήμα, στο χωριό Μιχάιλοφσκογιε (1824-1826), όπου γράφει μερικά από τα σημαντικότερα ποιήματά του, στα οποία δείχνει να απομακρύνεται από το ρομαντισμό, οδεύοντας προς έναν ιδιότυπο ρεαλισμό.

Είναι το ίδιο σκοτεινό και δαιμονικό στοιχείο του ανικανοποίητου που τον οδήγησε στην οιονεί αυτοχειρία, που τον ώθησε να καλέσει σε μονομαχία, για λόγους τιμής, κάποιον κοσμικό νέο από τη Γαλλία (1837), θέτοντας έτσι ξαφνικό και πρόωρο τέρμα στην ακμάζουσα ποιητική του πορεία. Πορεία κατά την οποία «πρόλαβε», παρά τη σύντομη διάρκειά της, να στιγματίσει τη ρωσική λογοτεχνία, ακατάπαυστα παλινδρομώντας από το «εγώ» στο «εμείς», συμπλέκοντας ετερόκλιτες τάσεις, για να καταλήξει στη δημιουργία μιας «ομοιομορφίας» άλλοτε ατομικής και άλλοτε εθνικής, καθοδηγούμενος από μιαν υπέρτατη αίσθηση απόλυτης ελευθερίας και από μιαν εντελώς προσωπική αισθητική αντίληψη, ένα προσωπικό αισθητικό ιδανικό, που ο ίδιος χαρακτήριζε «ρομαντικό ρεαλισμό». Αυτή η αίσθηση και αυτό το ιδανικό ήταν που τον ώθησαν στη σύνθεση της «ρωσικής λογοτεχνικής παράδοσης με την ανάγκη να εκφραστεί ολόπλευρα ένας καινούριος κόσμος στοχασμών και συναισθημάτων», καθώς και στην εκμετάλλευση όλων των πηγών του ρωσικού λόγου: της παραδοσιακής σλαβικής μεγαλοστομίας, της γλώσσας της αριστοκρατίας, της γλώσσας των λαϊκών στρωμάτων και των λαϊκών απεικονίσεων της φύσης, συνδέοντας το έργο του με την «παρθενική γοητεία της ρωσικής γλώσσας. Δημιουργώντας μια γραφή «απατηλή, επικίνδυνα εύκολη, προσιτή στον καθένα και συγχρόνως δυσκολοπλησίαστη» -μία γραφή πραγματική παγίδα για το μεταφραστή, την οποία όμως απέφυγε ο Μήτσος Αλεξανδρόπουλος, υπακούοντας στα κελεύσματα του ποιητικού του ενστίκτου και συνεπικουρούμενος από τη γλωσσική του ευαισθησία, καθώς και από την οικειότητα που χαρακτηρίζει τη σχέση του με τη ρωσική λογοτεχνία εν γένει και με το έργο του Πούσκιν ιδιαίτερα.



ΚΩΣΤΑΣ Γ. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 01/07/2005