Η θύελλα ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΜΕΝΟ

Ο Αλεχάντρο Μπαγιεστέρος, νεαρός καθηγητής τέχνης, φτάνει σε μια ομιχλώδη και πλημμυρισμένη από τα νερά Βενετία για να μελετήσει τη «Θύελλα», τον περίφημο πίνακα του Τζορτζόνε. Μέσα σε τέσσερις μόλις μέρες, ο Μπαγιεστέρος θα γίνει μάρτυρας της δολοφονίας ενός διάσημου παραχαράκτη, θα ερωτευτεί μια παράξενη κοπέλα και θα γνωρίση ένα σωρό σκοτεινούς και μυστηριώδεις ανθρώπους. Κι όλα αυτά σε μια πόλη όπου τίποτα δεν είναι αυτό που φαίνεται...

«Η θύελλα είναι μυθιστόρημα σκανδαλώδες, ρομαντικό με την πολύ ευρεία έννοια του όρου, πολεμοχαρές εναντίον του ρεαλισμού, αν και επιδέχεται αρκετά ποικίλους τρόπους ερμηνείας. Το αστυνομικό μυθιστόρημα, το περιπετειώδης αφήγημα, καθώς επίσης και οι θησαυροί της pulp λογοτεχνίας μου χρησίμευαν ως σκελετός για να εκφράσω τα πιο απελπισμένα μου συναισθήματα και τις πιο βαθιές μου ανησυχίες...»

Χουάν Μανουέλ Δε Πράδα

ΚΡΙΤΙΚΗ





Μυητικό ταξίδι στα σκοτεινά σοκάκια της Βενετίας, περιπέτεια για την αυθεντικότητα στην τέχνη και στη ζωή, από έναν νέο συγγραφέα με στυλ και άποψη.



«Καλύτερα να ξεκινάς από το κλισέ και να καταλήγεις στην πρωτοτυπία παρά το αντίστροφο» είχε πει κάποτε ο μετρ της αγωνίας (και των κλισέ) Άλφρεντ Χίτσκοκ. Τη συμβουλή του αυτή φαίνεται ότι έχει λάβει σοβαρά υπόψη του ο νεαρότατος ισπανός συγγραφέας. Η αρχή: Βενετία, μάσκες και Καρναβάλι, κανάλια που υπερχειλίζουν, αλλόκοτοι γονδολιέρηδες, μπόλικη ομίχλη και βεβαίως ένας φόνος που από την πρώτη κιόλας σελίδα ζητάει διαλεύκανση. Ακόμη: ένας διάσημος πίνακας, αφορμή της πλοκής μα και ο συμβολικός χώρος όπου αυτή εκτυλίσσεται, και ένας νεαρός όσο και ανυποψίαστος ήρωας που εμπλέκεται συναισθηματικά στην υπόθεση και λειτουργεί ως καταλύτης για τη λύση της. Και η πρωτότυπη συνέχεια; Εδώ τα πράγματα περιπλέκονται και τούτο διότι, σε αντίθεση με τα κλισέ, η πρωτοτυπία δεν είναι τόσο εύκολα αναγνωρίσιμη και ακόμη λιγότερο εύκολα περιγράψιμη, πόσο μάλλον όταν εδράζεται στον ίδιο τον συγγραφέα, στη ματιά του στη λεπτομέρεια, στη φράση, στο κλείσιμο του ματιού στον αναγνώστη· ό,τι δηλαδή στη ζωγραφική ονομάζεται ιδιαίτερη πινελιά, ένα από τα στοιχεία στα οποία βασίζονται οι ειδικοί για να αποφανθούν για την αυθεντικότητα ή όχι ενός πίνακα.

Είναι φανερό ότι ο Χουάν Μανουέλ δε Πράδα, γνωστός ήδη στη χώρα μας από τα αφηγήματα με τον τίτλο Αιδοία!, κάθε άλλο παρά ανυποψίαστος είναι σχετικά με τη διαλεκτική σχέση πρωτοτύπου και απομίμησης, αληθινού και αληθοφανούς, στυλ και ουσίας. Το ίδιο το μυθιστόρημά του είναι άλλωστε κατά κάποιον τρόπο μια μιμητική άσκηση, εκφράζει την αγωνία κατάκτησης προσωπικής σφραγίδας μέσα από την οικειοποίηση τυποποιημένων μορφολογικών στοιχείων. Τα νουάρ μυθιστορήματα και τα φθηνά αναγνώσματα συνυπάρχουν ισότιμα με στοιχεία από τη μεγάλη ευρωπαϊκή λογοτεχνική παράδοση κατά τρόπο ώστε το αποτέλεσμα να είναι κάτι περισσότερο από ακόμη μια χλιαρή μεταμοντέρνα σούπα. Στο ερώτημα πώς επιτυγχάνεται αυτή η υπέρβαση η απάντηση είναι και πάλι μονότονη μα και μοναδική: Ο συγγραφέας, το στυλ, το ταλέντο.

Ο ήρωας του βιβλίου, ο νεαρός πανεπιστημιακός βοηθός και αναλυτής έργων τέχνης Αλεχάντρο Μπαγεστέρος, επισκέπτεται ως υπότροφος τη Βενετία με σκοπό την εκ του σύνεγγυς μελέτη ενός πίνακα (της περίφημης Θύελλας του Τζορτζόνε), για τον οποίον έχει ήδη συντάξει μια πολυσέλιδη διδακτορική διατριβή βασισμένη ­ σαρκαστικό παράδοξο ­ στη θέαση πρόχειρων αναπαραγωγών του πίνακα. Με την άφιξή του εκεί θα γίνει μάρτυρας της δολοφονίας ενός εκ των σπουδαιότερων αντιγραφέων και θα εμπλακεί σε μια σκοτεινή υπόθεση σχετική με κλοπές και απομιμήσεις γνωστών έργων τέχνης. Θα ερωτευθεί την Κιάρα, συντηρήτρια πινάκων και κόρη του οικοδεσπότη του και διευθυντή του μουσείου όπου φυλάσσεται η Θύελλα, και ταυτόχρονα θα μπει στο στόχαστρο της ντόπιας άρχουσας τάξης που ήταν ­ ευνοήτως ­ και ο καλύτερος πελάτης του δολοφονημένου.

Παρά τη μείξη των αφηγηματικών ειδών στα οποία αναφερθήκαμε, η Θύελλα είναι πρώτα απ' όλα ένα μυθιστόρημα μύησης που υπηρετεί κατά γράμμα το κλασικό αφηγηματικό σχήμα του ανυποψίαστου πλην φιλόδοξου νεαρού ο οποίος κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού έρχεται αντιμέτωπος με μεγάλες δυσκολίες, γνωρίζει τον έρωτα μα και τον θάνατο και φεύγει μόνος του, όπως ήρθε, με τις αποσκευές του όμως βαριές από τη συνειδητοποίηση κάποιας θεμελιώδους αλήθειας. Η αλήθεια αυτή στην περίπτωση του Μπαγεστέρος είναι ότι η κατανόηση της τέχνης ­ όπως και της ζωής ­ δεν είναι μια εγκεφαλική διαδικασία, ότι απαιτεί συναισθηματική εγρήγορση και συμμετοχή, κατάφαση και άνευ όρων παράδοση στη μαγεία και στο μυστήριό της. Ο ήρωας δεν κερδίζει το κορίτσι ούτε και τα πλούτη, κερδίζει όμως μια πυξίδα ζωής.

Ιδιαίτερη μνεία αξίζει ο τρόπος με τον οποίον ο συγγραφέας χρησιμοποιεί στο βιβλίο του τη ζωγραφική και ειδικότερα τον συγκεκριμένο πίνακα του Τζορτζόνε. Πολύ περισσότερο από αφορμή της πλοκής, από κέντρο και σημείο αναφοράς όλων των προσώπων του μυθιστορήματος, περισσότερο ακόμη και από αντικείμενο της επιθυμίας αρκετών εξ αυτών, η Θύελλα γίνεται ο χώρος μέσα στον οποίον διαδραματίζονται τα πράγματα, εκεί όπου εξηγούνται και εκεί όπου συσκοτίζονται. Δεκάδες είναι οι σκηνές που, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, αντηχούν στοιχεία από τον πίνακα του Τζορτζόνε, τόσο στο στήσιμο της δράσης όσο και στον τρόπο με τον οποίον διατάσσονται τα πρόσωπα επί σκηνής. Ένα παιχνίδι κατόπτρων, υποκαταστάσεων, αληθινού και κάλπικου, βλεμμάτων που διασταυρώνονται, αγγιγμάτων μα και απόστασης, δίχως ωστόσο να εγκαταλείπονται η σφιχτή δράση και η ταχύτητα στην αφήγηση. Ο χρόνος συμπυκνώνεται, γεγονότα που θα χρειάζονταν εβδομάδες για να εκτυλιχθούν λαμβάνουν χώρα σε λίγα μερόνυχτα. Και όλα αυτά σε μια Βενετία που κατατρώγεται από τη λιμνοθάλασσα, κλειστή στον εαυτό της και ανοιχτή στο μυστήριο, οικεία και άγνωστη μαζί.

Ο νεαρός Χουάν Μανουέλ δε Πράδα αποκάλυψε με τη Θύελλα (η οποία κυκλοφόρησε το 1997) το ορμητικό ταλέντο του, που το διακρίνει η εξαιρετική συνθετική μα και στοχαστική ικανότητα. Το πάθος του για τα γλωσσικά παιχνίδια, τις μεταφορές καθώς και τις λεκτικές ακροβασίες τον παρασύρει ενίοτε σε υπερβολές, οι οποίες ωστόσο φαντάζουν συχνά και ως στυλιστική επιλογή. Όπως και να 'χει, η απόδοσή του στη γλώσσα μας διακρίνεται από ξεκάθαρες και συνεπείς υφολογικές επιλογές, καθώς και από ­ πράγμα που γίνεται όλο και πιο σπάνιο ­ ορθώς συντεταγμένα ελληνικά.

Κώστας Κατσουλάρης, ΤΟ ΒΗΜΑ, 26-11-2000