Ιστορική πραγματικότητα και νεοελληνική πεζογραφία 1945-1995

Εισηγητές: Ρέα Γαλανάκη, Νίκος Μπακόλας, Διδώ Σωτηρίου, Παναγιώτης Μουλλάς, Βαγγέλης Χατζηβασιλείου, Αλέξανδρος Αργυρίου, Αλεξάνδρα Θαλάσση, Βενετία Αποστολίδου, Michaela Prinzinger, Έρη Σταυροπούλου, Τζίνα Πολίτη, Αλέξης Ζήρας, Μαίρη Μικέ, Λίζυ Τσιριμώκου, Νάντια Χαραλαμπίδου, Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου, Χρύσα Προκοπάκη, Θανάσης Βαλτινός, Μάρω Δούκα, Βασίλης Βασιλικός, Πέτρος Τατσόπουλος, Θεοφανώ Καλογιάννη.


Μαζευτήκαμε απόψε μερικοί συγγραφείς προκειμένου να καταθέσουμε, όπως έλεγε η πρόταση που αποδεχτήκαμε, την προσωπική μας μαρτυρία σχετικά με το θέμα "Ιστορική πραγματικότητα και νεοελληνική πεζογραφία: 1945-1995". Δεν αποφεύγω λοιπόν να ορκιστώ ενώπιόν σας, με κάθε καλή διάθεση, ότι θα πω την αλήθεια και μόνον την αλήθεια για να υπερασπιστώ, όπως μπορώ, τις ιδιομορφίες που αποκτά στη λογοτεχνία η λεγόμενη "ιστορική πραγματικότητα".
Κυρίες και κύριοι, το πρώτο που καταθέτω ως αλήθεια είναι ότι ο συγγραφέας είναι εκείνος ο θνητός, που κατεξοχήν μοιάζει σαν να μην έχει ούτε προσωπική ζωή, ούτε προσωπική σχέση με την Ιστορία, ακριβώς διότι εξαιτίας της δουλειάς του είναι υποχρεωμένος να εκθέσει δημόσια και τα δύο. Γι' αυτό, αν στην αποψινή μου μαρτυρία δεν χρησιμοποιήσω το δέλεαρ ενός λόγου αυτοβιογραφικού, λόγου καλού σε άλλες περιπτώσεις, είναι γιατί νομίζω πως ο συγγραφέας, ο άνθρωπος που -ανάμεσα σε άλλα- μεταβολίζει τα κοινά σε προσωπικό έντεχνο λόγο, πρέπει να μιλήσει για τον συγκεκριμένο τούτο μεταβολισμό. Γιατί ακόμη, όσο περνούν τα χρόνια, τόσο περισσότερο αποδίδω και στην ιστορική πραγματικότητα και στη λογοτεχνία τέτοιο διάνυσμα ιδεών και χρόνου, ώστε να ξεπερνούν κατά πολύ την εμπειρία και την ηλικία μου, χωρίς ωστόσο να τις καταργούν. Τέτοιο διάνυσμα, ώστε παρά την όλο και πιο προσωπική μου αίσθηση πραγμάτων, να μην έχω τα τελευταία χρόνια γράψει παρά μόνο μέσα από προσωπεία. Μέσα από πρόσωπα -θέλω να πω- εν μέρει υπαρκτά, εν μέρει κατασκευασμένα, των οποίων η γνώση, οδηγώντας με αρμονικά σχεδόν στην αμφιβολία, και οι καταγραφές τους, δείχνοντάς μου το ατελεύτητο, αν όχι και το μάταιο του γραπτού λόγου, με είχαν συγκινήσει.
Αν ένα λογοτεχνικό έργο στηρίζεται σε ιστορικά πρόσωπα και γεγονότα στα τέλη του εικοστού αιώνα, έχει θα έλεγα αυξημένες απαιτήσεις όχι τόσο εξαιτίας των εξειδικευμένων ιστορικών γνώσεων που χρειάζεται, όσο εξαιτίας των στοχαστικών αμφισβητήσεων που πρέπει να συνοδεύουν αυτές τις ιστορικές γνώσεις. Ίσως όμως η μεγαλύτερή του απαίτηση να είναι ότι, μολονότι ένας συγγραφέας αντλεί από άλλους ανθρώπους κι εποχές, γράφει πάντα για τη δική του ζωή κι εποχή. Αφύσικο έως και αδύνατον θα ήταν να λειτουργήσει διαφορετικά ένας δημιουργός. Σχηματικά θα έλεγα ότι το παρελθόν δεν υπάρχει στην τέχνη παρά μόνο σαν καθρέφτης της δημιουργικής αυτογνωσίας.
Ειδικά η λογοτεχνία συνθέτει ιστορίες (ανασυνθέτει είναι μήπως πιο σωστό;), δημιουργεί πρόσωπα (δημιουργεί ή αναδημιουργεί;) και διατυπώνει (ή μήπως επαναδιατυπώνει;) έναν έντεχνο γραπτό λόγο. Στο λογοτεχνικό επομένως έργο υπάρχει μια κατασκευασμένη (δεν θα την έλεγα πλαστή) πραγματικότητα, που αφορά τόσο την ιστορική, όσο και τη σύγχρονη με τον συγγραφέα πραγματικότητα, εκπορεύεται όμως πάντα από τα προβλήματα της τελευταίας. Το ζύγισμα ανάμεσα στα δύο έχει λεπτότατες ισορροπίες. Αν στο ιστορικό πεδίο αναδύεται το φάντασμα εκείνης της στιγμής, που για δικούς του λόγους επιλέγει ένας συγγραφέας, στο άλλο πεδίο ζει κι αναπνέει ο ίδιος ο συγγραφέας, όσο κι αν είναι εξαίσια μεταμφιεσμένος. Γιατί, επαναλαμβάνω, ο συγγραφέας εγωτικά σχεδόν, μέσα κι από τους πιο δαιδαλώδεις ελιγμούς, πίσω κι από τις πιο ανοίκειες μάσκες, εστιάζεται στον εαυτό του, στην εποχή του και στην καλλιέργεια του σύγχρονού του γραπτού λόγου. [...] (Από την εισήγηση της Ρέας Γαλανάκη)