Η Νεφερτίτη στο αμόνι του Ήλιου

Κάθε βράδυ, την ώρα που άναβαν οι φωτιές στην αγορά της μητρόπολης της Αιγύπτου, της εκατοντάπυλης Θήβας, κόσμος πολύς συνωστιζόταν γύρω από την Χάρμι. Ζωντάνευε για χάρη τους, τόπους παράξενους και ανθρώπους μυθικούς, που ζούσαν κάποτε στα ερειπωμένα παλάτια. Η Αυλή του Φαραώ Εχνατόν είχε βυθιστεί στη σιωπή, γυρεύοντας να λησμονίσει ένα παρελθόν γεμάτο αναμολόγητα πάθη -συνωνοσίες και εγκλήματα. Και να που εκείνη η ζητιάνα άνοιγε πάλι τις πύλες της στο φώς ξετυλίγοντας ιστορίες για την κυρά της, την θρυλική Νεφερτίτη, που οι μέρες της πέρασαν απ' όλα τα ύψη και τα βάθη της ανθρώπινης ζωής. Έγινε η μεγάλη βασίλισσα της Αιγύπτου αλλά δεν κατάφερε να ξεφύγει από την μοίρα που σέρνουν πίσω τους οι αθάνατοι. Πλήρωσε ακριβά γι' αυτό που ήταν: θεϊκά όμορφη, φιλική και απόμακρη, τρυφερή και αδιάφορη, μια γυναίκα αιώνια...





ΚΡΙΤΙΚΗ



Οι εκδόσεις Μπιλιέτο, με έδρα την Παιανία, σύμφωνα και με την επωνυμία τους, επιδίδονται σε ολιγοσέλιδα, μικρού σχήματος, βιβλία με ποιήματα και διηγήματα, ελληνικά και μεταφράσματα. Κατ' εξαίρεσιν, το υπ' αριθμόν 27 Μπιλιέτο παίρνει τις διαστάσεις κανονικού βιβλίου για να φιλοξενήσει ένα μυθιστόρημα, ακριβέστερα την «αιγυπτιακή μυθιστορία» της Λ. Πρίφτη, που έχει εκδώσει προ επταετίας ακόμη ένα ιστορικό μυθιστόρημα. Κάτοικος της Μεσογαίας η συγγραφέας, κι όμως δεν εμπνέεται από τις παρακείμενες αρχαίες νεκροπόλεις αλλά αναζητεί τους ήρωές της στη μακρινή Αίγυπτο των φαραώ.

Δίπλα σε μεγαλοπρεπείς αιγύπτιους μονάρχες, στη διάρκεια πέντε χιλιετιών και 30 δυναστειών, δεν έλειψαν και οι ισχυρές προσωπικότητες γυναικών που, ακόμη κι αν ο φαραωνικός νόμος δεν επέτρεπε τη στέψη τους, κράτησαν στα χέρια τους την εξουσία στο βασίλειο της Ανω και της Κάτω Αιγύπτου. Ως μυθιστορηματική ηρωίδα προβάλλει, λ.χ., η Χατσεπσούτ, κόρη του Τούθμωση Α/, παντρεμένη με τον αδελφό της, η οποία βασίλευσε, μετά τον πρόωρο θάνατό του, επί 22 συναπτά έτη, ως κηδεμόνας του γιου της. Η κυρία του Νείλου ήταν ο τίτλος ενός παλαιότερου αμερικανικού και κατόπιν γαλλικού μπεστ σέλερ γύρω από την ταραχώδη ζωή της.

Ωστόσο η Λ. Πρίφτη προτιμά μια κατοπινή βασίλισσα της πολυκύμαντης 18ης δυναστείας, της αποκαλουμένης και νέας αυτοκρατορίας. Ισως να φταίει το τόσο οικείο πρόσωπο της Νεφερτίτης, καθώς «η προτομή της στέκεται μια φοβερή αφορμή γοητείας στο Μουσείο του Βερολίνου», κατά τον Ι. Μ. Παναγιωτόπουλο και το ταξιδιωτικό του Σκαραβαίος ο Ιερός. Αλλωστε η προτομή σε χρωματισμένο ασβεστόλιθο κοσμεί και το εξώφυλλο του βιβλίου. Στο εργαστήριο του γλύπτη Τούθμωση ανακάλυψαν γερμανοί αρχαιολόγοι την προτομή με το εκφραστικό πρόσωπο και τη φυσική κίνηση, η οποία μάλιστα σε μεγάλο βαθμό διατηρούσε το χρώμα ως και στις κόρες των οφθαλμών. Γοητευμένοι, με ανεπτυγμένο το αίσθημα του συλλέκτη, κατά τα ειωθότα, την περιμάζεψαν μαζί με μια σειρά γύψινα εκμαγεία εντυπωσιακής τεχνικής και την έφεραν σε ευρωπαϊκή στέγη, όπως εξάλλου της ταίριαζε.

Υστερα η Νεφερτίτη προσφέρεται για ηρωίδα μυθιστορήματος· ο τάφος της δεν εντοπίστηκε και η ζωή της, όπως και ο θάνατός της, καλύπτεται από αντικρουόμενες εκδοχές και θρύλους. Ούτε καν για την καταγωγή της δεν υπάρχει ομοφωνία· άλλοι μελετητές υποστηρίζουν ότι κρατούσε από αιγυπτιακή φύτρα, πιθανόν και μέλος της αυτοκρατορικής οικογένειας, και άλλοι ισχυρίζονται ότι ήταν ασιατικής καταγωγής, από το Μιτανί, βασίλειο δυτικά του Ευφράτη, παρά την κατοπινή Αρμενία. Αποψη που υιοθετεί και η συγγραφέας, όχι μόνο λόγω του ονόματος Νεφερτίτη, που σημαίνει «η Ωραία που έρχεται», αλλά και γιατί προσφέρει στη μυθοπλασία περισσότερη ευρυχωρία.

Παρατηρούμε ότι η Λ. Πρίφτη χαρακτηρίζει το βιβλίο της μυθιστορία, ήτοι βιογραφία περιέχουσα ασήμαντα και ψευδή γεγονότα ομού μετά αληθινών. Αν και ο προσδιορισμός πλαγίως παραπέμπει και στις ελληνιστικές μυθιστορίες. Το ευρύτερο γεωγραφικό πλαίσιο είναι το ίδιο, όπως και τα κυρίαρχα θέματα· η περιπλάνηση, η θρησκευτικότητα και ο έρωτας, που εμφανίζεται πάντα αιφνίδιος, παράλογος και ακατανίκητος.

Κατ' εξοχήν ερεθιστική η εποχή που έζησε η Νεφερτίτη. Όσοι αναγνώστες γαλουχήθηκαν με Καζαντζάκη και αγάπησαν τις ταξιδιωτικές εντυπώσεις του, θα θυμούνται πόσο συγκινημένος και γεμάτος οίστρο βγήκε από τον μόλις ανακαλυφθέντα τότε (1922) τάφο του Τουταγχαμών, γαμπρού της Νεφερτίτης. Δύο σκιές τον ακολουθούσαν, «ο βασιλιάς Αμένοφης ο Δ/, ο Ιχουνατόν, κι η γυναίκα του η Νεφρετετέ... το μυστηριώδες αυτό βασιλικό ζεύγος που έζησε 1.370 χρόνια πριν Χριστού». Μάλλον είχε κατά νου κάποτε να γράψει ένα μυθιστόρημα, με κεντρικό όμως ήρωα τον Αποστάτη, ηλιολάτρη φαραώ. Προφανώς, τον γοήτευε ο άνθρωπος με το καχεκτικό, «ανδρόγυνο» σώμα και την ψυχή ποιητή και επαναστάτη.

Σε αντίθεση με τη Λ. Πρίφτη, που την κερδίζει η προσωπικότητα της Νεφερτίτης, με αποτέλεσμα να πλάθει έναν φαραώ χωρίς το σθένος που απαιτούσαν τόσο κοσμογονικές αλλαγές. Ο Αμένοφης Δ/, με τη στήριξη της συζύγου του, που τον υπερέβαινε σε θρησκευτικό ζήλο, ανέσυρε από το αιγυπτιακό πάνθεο τον θεό του Ηλιου, αναδεικνύοντάς τον σε μοναδικό θεό, στράφηκε ενάντια στον πανίσχυρο κλήρο, γκρεμίζοντας τα αγάλματα του θεού Αμμωνα που είχε ως τότε την πρωτοκαθεδρία, και τέλος μετέφερε την πρωτεύουσα μακράν της Θήβας, δίνοντας νέα ώθηση στην καλλιτεχνική δημιουργία. Ωστόσο η συγγραφέας σκιαγραφεί πειστικά εκείνους τους ταραγμένους χρόνους της θρησκευτικής μεταρρύθμισης, δείχνοντας τη βαθύτερη, πολιτική της διάσταση.

Η μυθιστορία εκτυλίσσεται με τη μορφή μιας πρωτοπρόσωπης αφήγησης, όπου τον ρόλο του παραμυθά αναλαμβάνει μια ασιάτισσα θεραπαινίδα της Νεφερτίτης. Κατ' αναδρομή η διήγηση ξεκινά από το τέλος της ιστορίας και διακόπτεται από όσα συμβαίνουν στα τέλη πια της δυναστείας, όταν φαραώ έχει ανακηρυχθεί ένας φιλόδοξος στρατηγός του Αμένοφη Δ' και όλα έχουν επανέλθει στην προηγούμενη τάξη. Θυμίζοντας ηρωίδα ελληνιστικής μυθιστορίας, η θεραπαινίδα θα ζήσει δίπλα στη Νεφερτίτη την ακμή της νέας πρωτεύουσας, ώσπου δολοπλοκίες και παλατιανές κακουργίες την αναγκάσουν να περιπλανηθεί για χρόνια ως τις εσχατιές του βασιλείου, για να επανέλθει γερόντισσα στη Θήβα, όπου και θα διαδραματιστεί μια σκηνή αναγνώρισης στο αρχέτυπο αυτής του Οδυσσέα και του Τηλέμαχου.

Τραγικά συμβάντα και φοβερές συμπτώσεις σωρεύονται, διασκεδάζονται ωστόσο με τις εξαντλητικές περιγραφές. Τελικά μια μυθιστορία σεβαστική στην ιστορία, με μέτρο, θα λέγαμε, παιδευτική, που, αν η Παιανία δεν ήταν ένας τόσο μακρινός τόπος, θα έβρισκε μια θέση στον αθηναϊκό Τύπο.




ΜΑΡΗ ΘΕΟΔΟΣΟΠΟΥΛΟΥ

ΤΟ ΒΗΜΑ, 30-09-2001