Η αμφισημία του χαρίσματος

Τις τελευταίες δεκαετίες –κυρίως από τη δεκαετία του ’70 και ύστερα– οι αφηγήσεις που σχετίζονται με τους γέροντες-μοναχούς του Αγίου Όρους, και γενικότερα με τους γέροντες και τους στάρτσι, έχουν ευρύτατη διάδοση, και ο γεροντισμός έχει γίνει μία από τις πιο σημαντικές μορφές με τις οποίες εμφανίζεται ο θρησκευτικός λόγος στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία και στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Με το βιβλίο αυτό, το οποίο εντάσσεται στον χώρο της Κοινωνικής Ανθρωπολογίας της Θρησκείας, επιχειρείται μια ανάλυση του τρόπου με τον οποίο η ανάδυση αυτή των γερόντων στο προσκήνιο της σύγχρονης θρησκευτικής ζωής συνδέθηκε με την έννοια του χαρίσματος και έχει λειτουργήσει στην υπηρεσία μιας σειράς ατομικών ή συλλογικών φαντασιώσεων κυριαρχίας.

Ωστόσο, το χάρισμα δεν έχει μόνο το νόημα της κυριαρχικής και υπερφυσικής δύναμης, για την οποία μίλησε ο Max Weber, αλλά και το νόημα το οποίο αποτύπωσε ο Friedrich Nietzsche, λέγοντας ότι η θέληση για δύναμη μπορεί να εκδηλώνεται με ποικίλους τρόπους, οι περισσότεροι εκ των οποίων συνδέονται με
το νόημα της κυριαρχίας, ωστόσο η ύψιστη έκφρασή της αποκαλύπτεται όταν εξέρχεται από αυτήν τη φαντασίωση· τότε γίνεται πραγματική χάρις. Αναδεικνύοντας αυτή την αμφισημία, τη διπλή σημασία της έννοιας του χαρίσματος, η παρούσα ανάλυση αποβλέπει σε μια δυνατότητα διέλευσης, όπως είπε o Jacques Lacan, της θεμελιώδους φαντασίωσης, η οποία υπηρετείται σήμερα από τις κυρίαρχες μορφές τόσο της θρησκείας όσο και της επιστήμης.