0
Your Καλαθι
Στου κουφού την πόρτα
Χρονογραφήματα
Έκπτωση
30%
30%
Περιγραφή
Χρονογραφήματα εύθυμα και σοβαρά, πολλές φωτογραφίες του συγγραφέα αλλά και των έργων του που ανέβηκαν στο θέατρο και δεκαεννέα γελοιογραφίες του Φωκίωνα Δημητριάδη περιλαμβάνει το βιβλίο αυτό. Μερικοί τίτλοι χρονογραφημάτων είναι από τα εύθυμα: 'Αλλοτε και τώρα, Καρπαζοκάρμεν, Μοσιέ Παπαμανό!..., Η παμφάγος αηδών, Φαιδρά σπαραξικάρδια, Επιστολή μακαρίτου, και απο τα σοβαρά: 21 Απριλίου, Παρέα με τον «Γέρο», Ειδυλλιακά τινά, Μακρόθεν, Γεύση από ΕΣΑ, Η αυλαία, Μουστακλής, Δίχως ντροπή, 'Αλλο «ύφασμα» κ.ά.
ΚΡΙΤΙΚΗ
Ζει το χρονογράφημα; Το ερώτημα έρχεται αυθόρμητα και θα ήταν πράγματι θαυμάσιο αν ίσχυε η απάντηση που έδιναν οι ναυτικοί, σύμφωνα με τον λαϊκό θρύλο, στη μαινόμενη γοργόνα, αδελφή του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ζει και βασιλεύει. Θαυμάσιο, γιατί θα σήμαινε ότι ανοίγοντας και σήμερα την εφημερίδα θα ήταν εκεί το χρονογράφημα ως «πρόγευμα», σερβιρισμένο από τη γραφίδα ενός Παύλου Παλαιολόγου ή ενός Δημήτρη Ψαθά, για να μας στρώσει τη διάθεση. Το χρονογράφημα όμως δυστυχώς απέθανε και μαζί του το ειρωνικό μειδίαμα ή το τρανταχτό γέλιο και ο αναγνώστης καταποντίζεται στην κατήφεια.
Αν και ορισμένοι διατείνονται ότι το χρονογράφημα επιβιώνει με τη μορφή της επιφυλλίδας, όπως δείχνει και η πρόσφατη ανθολογία Ενας αιώνας χρονογράφημα. 1899-1999 της Βασιλικής Αλμπάνη (εκδόσεις Καστανιώτη). Αλλωστε και τα δύο γράφονται με αφορμή την κοινωνική ή πολιτική επικαιρότητα και, καθώς αφορούν την καθημερινή ζωή, εξασφαλίζουν μια αμεσότερη σχέση με τον αναγνώστη. Ωστόσο υπάρχει μια καθοριστική διαφορά ως προς τη διάθεση: στο χρονογράφημα προεξάρχουσα είναι η χιουμοριστική διάθεση έναντι του μάλλον ακαδημαϊκού χαρακτήρα που είχε ανέκαθεν η επιφυλλίδα. Η ευθυμία του χρονογραφήματος στην επιφυλλίδα, ιδιαίτερα κατά την τελευταία εικοσαετία, παίρνει τόνο καταγγελίας.
«Το χιούμορ στην Ελλάδα κατέφυγε από ενωρίς στο χρονογράφημα» παρατηρεί ο Αιμίλιος Χουρμούζιος όταν, το 1939, σχολιάζει τα δύο πρώτα βιβλία με χρονογραφήματα του Δ. Ψαθά Η Θέμις έχει κέφια (1937) και Η Θέμις έχει νεύρα (1938), στα οποία ο τότε 30χρονος δημοσιογράφος είχε συγκεντρώσει τις εμπειρίες του από το δικαστικό ρεπορτάζ στο «Ελεύθερον Βήμα». Την απόσταση που χωρίζει το χρονογράφημα, όπως γέρνει προς το ευθυμογράφημα, από την επιφυλλίδα στοχαστικής προδιάθεσης δείχνουν δύο χαλκέντεροι, που ο καθένας διέπρεψε στο είδος του: ο Αγγελος Τερζάκης και ο Δημήτρης Ψαθάς. Τους θυμηθήκαμε μαζί καθώς συμπτωματικά ταυτίζεται το άνυσμα του βίου τους, 1907-1979, αλλά και γιατί, 20 χρόνια μετά τον θάνατό τους, υπάρχουν και για τους δύο στοργικοί φροντιστές του έργου τους.
Σχεδόν ταυτόχρονα κυκλοφόρησαν ο 18ος τόμος, Ο χαμένος ουρανός, με επιφυλλίδες από «Το Βήμα» του Α. Τερζάκη, σε επιμέλεια Κώστα Τσιρόπουλου, στον οποίον οφείλονται και οι υπόλοιπες 14 μεταθανάτιες συναγωγές δοκιμίων, και ο δεύτερος τόμος με χρονογραφήματα από «Τα Νέα» του Δ. Ψαθά, έργο και αυτός της κόρης του Μαρίας και της εγγονής του Ελένης Νίτσου, ως συνέχεια Στο καρφί... και στο πέταλο!.. που κυκλοφόρησε πέρυσι. Επιφυλλίδες και χρονογραφήματα με αντοχή στον χρόνο, που σίγουρα αξίζει να διασωθούν από το φθαρτό των εφημερίδων ώστε να διαβαστούν και από ένα νεότερο αναγνωστικό κοινό. Ωστόσο, αν ο Α. Τερζάκης δεν έγραφε μυθιστορήματα και θεατρικά έργα και ο Δ. Ψαθάς θέατρο, φοβόμαστε πως θα ξεχνιόνταν, όπως λίγο-πολύ λησμονήθηκε ο Παύλος Παλαιολόγος, ο οποίος αφοσιώθηκε αποκλειστικά στο χρονογράφημα.
Οι δύο τόμοι με χρονογραφήματα του Δ. Ψαθά συγκεντρώνουν γύρω στα 50 κείμενα ο καθένας, χωρισμένα σε δύο ομάδες. Προηγούνται τα «εύθυμα» και ακολουθούν τα «σοβαρά», μια και ο Δ. Ψαθάς τιτλοφορούσε την καθημερινή στήλη που κρατούσε στην εφημερίδα «Τα Νέα» από το 1937 ως το 1975 «Εύθυμα και σοβαρά». Ο πρώτος τόμος δίνει το κύριο βάρος στα χρονογραφήματα της «κουτσής» δεκαετίας του '60, ενώ ο δεύτερος, λειτουργώντας και συμπληρωματικά, στα αμέσως προηγούμενα και μετέπειτα χρόνια 1956-1959 και 1970-1975.
Στην Ελλάδα η καθημερινή ζωή θα πρέπει ανέκαθεν να μοιάζει με ιλαροτραγωδία και αυτή την πλευρά, μεταξύ σοβαρού και αστείου, αναδεικνύει ο Δ. Ψαθάς. Κατά μία εκτίμηση, τα χρονογραφήματά του ζωντανεύουν ξανά περασμένες δεκαετίες. Ωστόσο, όπως επισημαίνει ο Β. Νικολόπουλος στον πρόλογο του πρώτου τόμου, «τα ίδια στραβά και ανάποδα... εξακολουθούν να υπάρχουν», οπότε μάλλον θα πρέπει να προβληματιστεί ο αναγνώστης με όσα κωμικοτραγικά διαβάζει. Για παράδειγμα, στα τέλη της δεκαετίας του '50 ο Δ. Ψαθάς αγανακτεί με τους διάφορους επιδέξιους που βάζουν χέρι στην περιουσία ιδρυμάτων αλλά και με τους έλληνες καλλιτέχνες του εξωτερικού που ζητούν υπέρογκα ποσά για τη συμμετοχή τους στο Φεστιβάλ των Αθηνών. Αργότερα, το 1970, ο Δ. Ψαθάς έχει την εντύπωση πως η πρωτεύουσα είναι «μία πόλη αενάως σκαπτόμενη». Επίσης, το 1975, προειδοποιεί τους δημοσιογράφους να μην κολακεύουν τους ληστές των τραπεζών, που τότε ακόμη ήταν «πρωτάρηδες», αλλά «αύριο μεθαύριο θα βγουν τέτοιοι άσοι της δουλειάς που δεν θα ξέρουμε πώς να φυλαχτούμε».
Στον πρόσφατο τόμο υπάρχουν και ορισμένα χρονογραφήματα περισσότερο προσωπικά: η σάτιρα του 1946 για τον θεατρικό κριτικό, που με μικρές παραλλαγές θα ταίριαζε και για τους κριτικούς των λοιπών τεχνών. Τότε είχαν ήδη ανεβεί τέσσερα θεατρικά έργα του Δ. Ψαθά, οπότε και γεννιέται η απορία κατά πόσον είχε κατά νου ένα συγκεκριμένο πρόσωπο. Επίσης ένα χρονογράφημα του 1967, εμπνευσμένο από τον άθλο ενός επί τεσσαρακονταετία καπνιστή, όπως ήταν ο Δ. Ψαθάς, που επιχειρεί να γράψει το πρώτο «ατσίγαρο» χρονογράφημά του. Οπως και οι αναμνήσεις του από τον γενέθλιο τόπο, «την Τραπεζούντα των Κομνηνών», την ψαλτική και τον πατέρα του, ο οποίος ήταν ένας «καλόκαρδος νησιώτης απ' την Τένεδο».
Στα «σοβαρά» συμπεριλαμβάνονται γύρω στα 10 χρονογραφήματα που ανιστορούν τα δεινά του Δ. Ψαθά στην απριλιανή δικτατορία, όπως και άλλα όπου σχολιάζει τα βασανιστήρια στην ΕΣΑ και το Πολυτεχνείο. Συχνά ο Δ. Ψαθάς στρέφεται και σε όσα συμβαίνουν εκτός της χώρας. Αμείλικτα σατιρίζει τους Αγγλους και με αφορμή το Κυπριακό. Πώς είναι δυνατόν η «φιλελεύθερη Αγγλία» να κόπτεται για τα δικαιώματα του «λεγόμενου τρίτου φύλου» και «ν' ανεβάζει τους αγωνιστές της λευτεριάς ακόμα και στις κρεμάλες»;
Μαχητικός ο Δ. Ψαθάς, ωστόσο παίζει με ανάλαφρο ύφος στην οκτάβα της ειρωνείας, από τη διακωμώδηση ως τον σαρκασμό, που ενίοτε γίνεται χλευαστικός. Η ζωντάνια του χρονογραφήματός του οφείλεται κυρίως στη θεατρικότητα του κειμένου, όπως στήνει στιχομυθίες και νοερούς διαλόγους με συνομιλητή τον αναγνώστη. Αρετή ενός ευθυμογραφήματος η γλώσσα, χωρίς εκζήτηση ούτε όμως και φραστικές ακρότητες. Τα καλά ελληνικά ενός μέσου Ελληνα, σήμερα πια μεσόκοπου, πιθανώς και ηλικιωμένου, εμπλουτισμένα με τις εκφράσεις της καθομιλουμένης της εποχής.
«Γελοιογράφο της πένας» έχουν αποκαλέσει τον Δ. Ψαθά και τα βιβλία του εικονογραφούνται με τα σκίτσα ενός πραγματικού γελοιογράφου, του Φωκίωνα Δημητριάδη, ο οποίος υπήρξε συνάδελφος και επιστήθιος φίλος του. Επίσης δημοσιεύονται πολύτιμες φωτογραφίες από το αρχείο του Δ. Ψαθά με πρόσωπα του θεάτρου.
ΜΑΡΗ ΘΕΟΔΟΣΟΠΟΥΛΟΥ
ΤΟ ΒΗΜΑ, 24-12-2000
ΚΡΙΤΙΚΗ
Ζει το χρονογράφημα; Το ερώτημα έρχεται αυθόρμητα και θα ήταν πράγματι θαυμάσιο αν ίσχυε η απάντηση που έδιναν οι ναυτικοί, σύμφωνα με τον λαϊκό θρύλο, στη μαινόμενη γοργόνα, αδελφή του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ζει και βασιλεύει. Θαυμάσιο, γιατί θα σήμαινε ότι ανοίγοντας και σήμερα την εφημερίδα θα ήταν εκεί το χρονογράφημα ως «πρόγευμα», σερβιρισμένο από τη γραφίδα ενός Παύλου Παλαιολόγου ή ενός Δημήτρη Ψαθά, για να μας στρώσει τη διάθεση. Το χρονογράφημα όμως δυστυχώς απέθανε και μαζί του το ειρωνικό μειδίαμα ή το τρανταχτό γέλιο και ο αναγνώστης καταποντίζεται στην κατήφεια.
Αν και ορισμένοι διατείνονται ότι το χρονογράφημα επιβιώνει με τη μορφή της επιφυλλίδας, όπως δείχνει και η πρόσφατη ανθολογία Ενας αιώνας χρονογράφημα. 1899-1999 της Βασιλικής Αλμπάνη (εκδόσεις Καστανιώτη). Αλλωστε και τα δύο γράφονται με αφορμή την κοινωνική ή πολιτική επικαιρότητα και, καθώς αφορούν την καθημερινή ζωή, εξασφαλίζουν μια αμεσότερη σχέση με τον αναγνώστη. Ωστόσο υπάρχει μια καθοριστική διαφορά ως προς τη διάθεση: στο χρονογράφημα προεξάρχουσα είναι η χιουμοριστική διάθεση έναντι του μάλλον ακαδημαϊκού χαρακτήρα που είχε ανέκαθεν η επιφυλλίδα. Η ευθυμία του χρονογραφήματος στην επιφυλλίδα, ιδιαίτερα κατά την τελευταία εικοσαετία, παίρνει τόνο καταγγελίας.
«Το χιούμορ στην Ελλάδα κατέφυγε από ενωρίς στο χρονογράφημα» παρατηρεί ο Αιμίλιος Χουρμούζιος όταν, το 1939, σχολιάζει τα δύο πρώτα βιβλία με χρονογραφήματα του Δ. Ψαθά Η Θέμις έχει κέφια (1937) και Η Θέμις έχει νεύρα (1938), στα οποία ο τότε 30χρονος δημοσιογράφος είχε συγκεντρώσει τις εμπειρίες του από το δικαστικό ρεπορτάζ στο «Ελεύθερον Βήμα». Την απόσταση που χωρίζει το χρονογράφημα, όπως γέρνει προς το ευθυμογράφημα, από την επιφυλλίδα στοχαστικής προδιάθεσης δείχνουν δύο χαλκέντεροι, που ο καθένας διέπρεψε στο είδος του: ο Αγγελος Τερζάκης και ο Δημήτρης Ψαθάς. Τους θυμηθήκαμε μαζί καθώς συμπτωματικά ταυτίζεται το άνυσμα του βίου τους, 1907-1979, αλλά και γιατί, 20 χρόνια μετά τον θάνατό τους, υπάρχουν και για τους δύο στοργικοί φροντιστές του έργου τους.
Σχεδόν ταυτόχρονα κυκλοφόρησαν ο 18ος τόμος, Ο χαμένος ουρανός, με επιφυλλίδες από «Το Βήμα» του Α. Τερζάκη, σε επιμέλεια Κώστα Τσιρόπουλου, στον οποίον οφείλονται και οι υπόλοιπες 14 μεταθανάτιες συναγωγές δοκιμίων, και ο δεύτερος τόμος με χρονογραφήματα από «Τα Νέα» του Δ. Ψαθά, έργο και αυτός της κόρης του Μαρίας και της εγγονής του Ελένης Νίτσου, ως συνέχεια Στο καρφί... και στο πέταλο!.. που κυκλοφόρησε πέρυσι. Επιφυλλίδες και χρονογραφήματα με αντοχή στον χρόνο, που σίγουρα αξίζει να διασωθούν από το φθαρτό των εφημερίδων ώστε να διαβαστούν και από ένα νεότερο αναγνωστικό κοινό. Ωστόσο, αν ο Α. Τερζάκης δεν έγραφε μυθιστορήματα και θεατρικά έργα και ο Δ. Ψαθάς θέατρο, φοβόμαστε πως θα ξεχνιόνταν, όπως λίγο-πολύ λησμονήθηκε ο Παύλος Παλαιολόγος, ο οποίος αφοσιώθηκε αποκλειστικά στο χρονογράφημα.
Οι δύο τόμοι με χρονογραφήματα του Δ. Ψαθά συγκεντρώνουν γύρω στα 50 κείμενα ο καθένας, χωρισμένα σε δύο ομάδες. Προηγούνται τα «εύθυμα» και ακολουθούν τα «σοβαρά», μια και ο Δ. Ψαθάς τιτλοφορούσε την καθημερινή στήλη που κρατούσε στην εφημερίδα «Τα Νέα» από το 1937 ως το 1975 «Εύθυμα και σοβαρά». Ο πρώτος τόμος δίνει το κύριο βάρος στα χρονογραφήματα της «κουτσής» δεκαετίας του '60, ενώ ο δεύτερος, λειτουργώντας και συμπληρωματικά, στα αμέσως προηγούμενα και μετέπειτα χρόνια 1956-1959 και 1970-1975.
Στην Ελλάδα η καθημερινή ζωή θα πρέπει ανέκαθεν να μοιάζει με ιλαροτραγωδία και αυτή την πλευρά, μεταξύ σοβαρού και αστείου, αναδεικνύει ο Δ. Ψαθάς. Κατά μία εκτίμηση, τα χρονογραφήματά του ζωντανεύουν ξανά περασμένες δεκαετίες. Ωστόσο, όπως επισημαίνει ο Β. Νικολόπουλος στον πρόλογο του πρώτου τόμου, «τα ίδια στραβά και ανάποδα... εξακολουθούν να υπάρχουν», οπότε μάλλον θα πρέπει να προβληματιστεί ο αναγνώστης με όσα κωμικοτραγικά διαβάζει. Για παράδειγμα, στα τέλη της δεκαετίας του '50 ο Δ. Ψαθάς αγανακτεί με τους διάφορους επιδέξιους που βάζουν χέρι στην περιουσία ιδρυμάτων αλλά και με τους έλληνες καλλιτέχνες του εξωτερικού που ζητούν υπέρογκα ποσά για τη συμμετοχή τους στο Φεστιβάλ των Αθηνών. Αργότερα, το 1970, ο Δ. Ψαθάς έχει την εντύπωση πως η πρωτεύουσα είναι «μία πόλη αενάως σκαπτόμενη». Επίσης, το 1975, προειδοποιεί τους δημοσιογράφους να μην κολακεύουν τους ληστές των τραπεζών, που τότε ακόμη ήταν «πρωτάρηδες», αλλά «αύριο μεθαύριο θα βγουν τέτοιοι άσοι της δουλειάς που δεν θα ξέρουμε πώς να φυλαχτούμε».
Στον πρόσφατο τόμο υπάρχουν και ορισμένα χρονογραφήματα περισσότερο προσωπικά: η σάτιρα του 1946 για τον θεατρικό κριτικό, που με μικρές παραλλαγές θα ταίριαζε και για τους κριτικούς των λοιπών τεχνών. Τότε είχαν ήδη ανεβεί τέσσερα θεατρικά έργα του Δ. Ψαθά, οπότε και γεννιέται η απορία κατά πόσον είχε κατά νου ένα συγκεκριμένο πρόσωπο. Επίσης ένα χρονογράφημα του 1967, εμπνευσμένο από τον άθλο ενός επί τεσσαρακονταετία καπνιστή, όπως ήταν ο Δ. Ψαθάς, που επιχειρεί να γράψει το πρώτο «ατσίγαρο» χρονογράφημά του. Οπως και οι αναμνήσεις του από τον γενέθλιο τόπο, «την Τραπεζούντα των Κομνηνών», την ψαλτική και τον πατέρα του, ο οποίος ήταν ένας «καλόκαρδος νησιώτης απ' την Τένεδο».
Στα «σοβαρά» συμπεριλαμβάνονται γύρω στα 10 χρονογραφήματα που ανιστορούν τα δεινά του Δ. Ψαθά στην απριλιανή δικτατορία, όπως και άλλα όπου σχολιάζει τα βασανιστήρια στην ΕΣΑ και το Πολυτεχνείο. Συχνά ο Δ. Ψαθάς στρέφεται και σε όσα συμβαίνουν εκτός της χώρας. Αμείλικτα σατιρίζει τους Αγγλους και με αφορμή το Κυπριακό. Πώς είναι δυνατόν η «φιλελεύθερη Αγγλία» να κόπτεται για τα δικαιώματα του «λεγόμενου τρίτου φύλου» και «ν' ανεβάζει τους αγωνιστές της λευτεριάς ακόμα και στις κρεμάλες»;
Μαχητικός ο Δ. Ψαθάς, ωστόσο παίζει με ανάλαφρο ύφος στην οκτάβα της ειρωνείας, από τη διακωμώδηση ως τον σαρκασμό, που ενίοτε γίνεται χλευαστικός. Η ζωντάνια του χρονογραφήματός του οφείλεται κυρίως στη θεατρικότητα του κειμένου, όπως στήνει στιχομυθίες και νοερούς διαλόγους με συνομιλητή τον αναγνώστη. Αρετή ενός ευθυμογραφήματος η γλώσσα, χωρίς εκζήτηση ούτε όμως και φραστικές ακρότητες. Τα καλά ελληνικά ενός μέσου Ελληνα, σήμερα πια μεσόκοπου, πιθανώς και ηλικιωμένου, εμπλουτισμένα με τις εκφράσεις της καθομιλουμένης της εποχής.
«Γελοιογράφο της πένας» έχουν αποκαλέσει τον Δ. Ψαθά και τα βιβλία του εικονογραφούνται με τα σκίτσα ενός πραγματικού γελοιογράφου, του Φωκίωνα Δημητριάδη, ο οποίος υπήρξε συνάδελφος και επιστήθιος φίλος του. Επίσης δημοσιεύονται πολύτιμες φωτογραφίες από το αρχείο του Δ. Ψαθά με πρόσωπα του θεάτρου.
ΜΑΡΗ ΘΕΟΔΟΣΟΠΟΥΛΟΥ
ΤΟ ΒΗΜΑ, 24-12-2000
Κριτικές
Δεν βρέθηκαν δημοσιεύσεις
