Λαϊκές τελετουργίες στην Κρήτη

Μετά από 40 χρόνια συστηματικής καταγραφής των τελετουργιών και των εθίμων λαϊκής λατρείας τόσο της ιδιαίτερης πατρίδας του, της Κρήτης, όσο και άλλων περιοχών της Ελλάδας, ο βραβευμένος συγγραφέας Νίκος Ψιλάκης παρουσιάζει μιαν ολοκληρωμένη πολυεπίπεδη μελέτη του παραδοσιακού βίου και, παράλληλα, μιαν εμπεριστατωμένη ανατομία της λαϊκής ψυχής. Μέσα από την εξονυχιστική επιτόπια έρευνα, την πολυεπίπεδη μελέτη και την επιστημονική τεκμηρίωση αναδεικνύονται οι παμπάλαιες καταβολές του λαϊκού μας πολιτισμού, οι αξίες του, το βαθύτερο θρησκευτικό του υπόβαθρο, η σχέση του με τη φύση, οι κοινωνικές προεκτάσεις, καθώς και η προσπάθεια του ανθρώπου να επηρεάσει τις δυνάμεις από τις οποίες πιστεύεται ότι εξαρτάται τόσο η έκβαση της παραγωγής όσο και η ζωή των ανθρώπων. Το αρμύρισμα (κολύμπημα) αιγοπροβάτων τη μέρα της Ανάληψης, η λατρεία στα σύγχρονα ιερά κορυφής, οι προσφορές απαρχών (μελιού, κηπευτικών, σταφυλιών, τυριού, γάλακτος) και η ευλόγησή τους, το εθιμικό πλύσιμο των ιερών εικόνων στη θάλασσα κατά τη διάρκεια της τελετής αγιασμού των υδάτων, οι τελετουργίες για πρόκληση βροχής σε περιόδους παρατεταμένης ανομβρίας, οι προσφορές (τάματα) οικόσιτων ζώων σε προστάτες αγίους, τα ιερά δέντρα και ο ρόλος τους στη σύγχρονη λατρεία, τα υπέροχα κρητικά κάλαντα του Μάρτη, η καλαντίστρα και η τελετουργική υποδοχή της άνοιξης είναι μερικά μόνο από τα θέματα που αναπτύσσονται και τεκμηριώνονται με πυκνές αναφορές σε αρχαιότερα παράλληλα και σε αντίστοιχα έθιμα άλλων περιοχών. Ως λαϊκές τελετουργίες ο Νίκος Ψιλάκης εννοεί τις εθιμικές πρακτικές που συνδέονται με τη λαϊκή λατρεία, επαναλαμβάνονται σε συγκεκριμένους τόπους και χρόνους και εκφράζονται με ποικίλες εκδηλώσεις και συμβολισμούς. Πρόκειται κατά το πλείστον για έθιμα που συμπυκνώνουν εκφράσεις της λαϊκής ψυχής και μεταφέρουν πανάρχαιες αντιλήψεις προσαρμοσμένες στις ιδιαίτερες συνθήκες κάθε εποχής. Σήμερα, που τα τελετουργικά έθιμα βρίσκονται σε υποχώρηση και πολλά από αυτά χάνονται μέρα με τη μέρα, το βιβλίο αυτό αποτελεί πολύτιμο απόκτημα και μαρτυρία ζωής. Οι «Λαϊκές Τελετουργίες», όμως, αποκτούν γενικότερο ενδιαφέρον για το σύνολο του ελληνικού πολιτισμού, αφού προσφέρουν υλικό για πληρέστερη προσέγγιση ανάλογων ή παράλληλων εθιμικών πρακτικών που απαντώνται σε άλλες περιοχές, ελληνικές και ξένες. «Απόκτημα της ελληνικής λαογραφικής βιβλιογραφίας και επιστήμης» χαρακτηρίζει τις «Λαϊκές Τελετουργίες» ο καθ. Μιχ. Μερακλής και ο τ. Δ/ντής Ερευνών του Κέντρου Ερεύνης Ελληνικής Λαογραφίας Γ. Αικατερινίδης, «εργασία πολύτιμη και πρωτοποριακή [...] ισχυρό κρίκο που συνδέει τη σημερινή Κρήτη - γιατί όχι και τη σημερινή Ελλάδα; - με το απώτερο παρελθόν της. Οι φωτογραφίες είναι πολύτιμα τεκμήρια του όλου πολιτισμού μας, άψογες τεχνικά, πρωτότυπες, ανεπανάληπτες σε τεκμηριωτική, αισθητική και καλλιτεχνική αξία». Ο συγγραφέας μελετά τις κοινωνικές και οικονομικές προεκτάσεις των εθίμων και προσκομίζει υλικό χρήσιμο για ειδικούς ερευνητές, εκπαιδευτικούς, φοιτητές, μαθητές, αλλά και για όσους ενδιαφέρονται να γνωρίσουν σε βάθος τις εθιμικές πρακτικές που εκτυλίσσονται στον κύκλο του χρόνου. Στην ουσία πρόκειται για μιαν πολύπλευρη ποιητική και συγχρόνως εκλαϊκευτική προσέγγιση του λαϊκού πολιτισμού που απευθύνεται παράλληλα στους ειδικούς και στο γενικότερο αναγνωστικό κοινό. Την έκδοση συμπληρώνουν κείμενα και φωτογραφίες της Δρ. Έφης Ψιλάκη.